1. Cuộc đời
Ofonius Tigellinus có một quá trình hình thành nhân cách và sự nghiệp ban đầu đầy biến động, từ nguồn gốc khiêm tốn đến việc xây dựng mối quan hệ quyền lực trong xã hội La Mã cổ đại.
1.1. Xuất thân và thời niên thiếu
Gaius Ofonius Tigellinus sinh khoảng năm 10 tại Agrigentum (nay là Agrigento), Sicilia. Gia đình ông có nguồn gốc khiêm tốn, được cho là thuộc dòng dõi Hy Lạp hoặc Tây Ban Nha. Cha ông được cho là đã sống lưu vong ở Scyllaceum (nay là Squillace) ở miền Nam Ý, và có thể Tigellinus đã được sinh ra tại đó. Khi ở độ tuổi hai mươi, ông sống tại Rome và đã có những tiếp xúc ban đầu với Hoàng tộc La Mã.
1.2. Bị lưu đày dưới thời Caligula và phục hồi
Vào năm 39, dưới triều đại của Hoàng đế Caligula, Tigellinus bị buộc tội thông dâm với hai người chị em còn sống của Caligula là Agrippina trẻ và Julia Livilla, và bị lưu đày khỏi Rome. Tuy nhiên, lệnh lưu đày của ông đã được Hoàng đế mới Claudius chấm dứt vào năm 41, cho phép ông trở về Ý. Mặc dù vậy, ông vẫn bị cấm bén mảng đến Cung điện Hoàng gia.
1.3. Con đường đến với sự sủng ái của Nero
Theo nhà sử học La Mã Tacitus, Tigellinus đã có một tuổi trẻ vô đạo đức và một tuổi già tàn bạo. Lúc trưởng thành, ông bắt đầu sự nghiệp với vai trò một thương nhân ở Hy Lạp. Sau đó, ông thừa kế một khối tài sản lớn, dùng tiền mua đất ở Apulia và Calabria trên đất liền Ý, và dành thời gian cho việc nuôi ngựa đua. Chính nhờ nghề này mà ông đã có cơ hội quen biết và dần chiếm được sự sủng ái của Nero, người mà ông đã hỗ trợ và tiếp tay trong các thói hư tật xấu cũng như những hành động tàn ác. Khoảng năm 60, Tigellinus định cư tại Rome và trở thành Đô trưởng thành Rome (Praefectus UrbiĐô trưởng thành RomeLatin), chỉ huy ba Đội quân Đô thị (Cohortes UrbanaeLatin), lực lượng cảnh sát bán quân sự của thành phố.
2. Tổng trấn Tiền vệ dưới thời Nero
Với vai trò Tổng trấn Tiền vệ, Tigellinus đã trở thành một nhân vật quyền lực và có ảnh hưởng lớn đến các chính sách và sự kiện dưới thời Hoàng đế Nero, nổi bật với sự tàn bạo và lạm dụng quyền lực.
2.1. Bổ nhiệm và đồng Tổng trấn
Vào năm 62, sau cái chết của Sextus Afranius Burrus, Tigellinus đã kế nhiệm ông làm Tổng trấn Tiền vệ (Praetorian PrefectTổng trấn Tiền vệLatin). Ban đầu, ông giữ chức vụ này cùng với Faenius Rufus, và sau đó là Nymphidius Sabinus. Để củng cố vị thế của mình như một trong những cố vấn thân cận và đáng tin cậy nhất của Nero, ông đã liên tục đàn áp và hãm hại các đồng Tổng trấn kế nhiệm.
2.2. Sự tàn bạo, tham nhũng và lạm dụng quyền lực
Tigellinus nhanh chóng nổi tiếng khắp Rome với sự tàn bạo và vô cảm. Ông đã làm giả bằng chứng để biện minh cho việc sát hại Claudia Octavia, người vợ đầu của Nero, nhằm phục vụ ý đồ chính trị của hoàng đế. Ông được biết đến là một "gian thần" (奸臣kanshinJapanese) và đã lạm dụng quyền lực để loại bỏ các đối thủ chính trị, bao gồm cả việc truy bức Lucius Annaeus Seneca.
2.3. Vai trò trong các sự kiện lớn
Tigellinus đã tham gia sâu vào nhiều sự kiện quan trọng và bi thảm dưới triều đại Nero, thể hiện sự tàn nhẫn và ảnh hưởng tiêu cực của mình.
2.3.1. Đại hỏa hoạn thành Rome (64)
Vào tháng 7 năm 64, Tigellinus bị nghi ngờ có liên quan đến vụ Đại hỏa hoạn thành Rome kinh hoàng. Sau khi đám cháy ban đầu lắng xuống, lửa lại bùng phát trở lại từ khu đất của Tigellinus ở quận Amaelian của thành phố. Điều này đã dẫn đến lời cáo buộc của Tacitus rằng Tigellinus chính là một kẻ đốt phá.
2.3.2. Âm mưu Piso và cái chết của Petronius
Năm 65, trong cuộc điều tra về âm mưu thất bại của Gaius Calpurnius Piso nhằm lật đổ Nero, Tigellinus cùng với Poppaea Sabina, người vợ thứ hai của Nero, đã thành lập một dạng "hội đồng cơ mật hoàng gia". Họ đã vu cáo sai sự thật cho Petronius Arbiter, một triều thần và tiểu thuyết gia nổi tiếng, tội phản quốc. Petronius, bị quản thúc tại gia ở khu nghỉ dưỡng ven biển Cumae, đã không chờ đợi bản án tử hình mà chọn cách tự sát. Ông đã rạch và băng bó cổ tay nhiều lần trong suốt vài ngày, trong thời gian đó ông vẫn tiếp đãi bạn bè, cho đến khi cuối cùng mất máu mà chết.
Sau vụ việc này, Tigellinus đã nhận được vinh dự chiến thắng từ Nero, cùng với Marcus Cocceius Nerva và Publius Petronius Turpilianus, và thậm chí còn được phép dựng bức tượng bán thân của mình ở quảng trường.
2.3.3. Cái chết của Claudia Octavia
Tigellinus đã đóng vai trò chủ chốt trong việc làm giả bằng chứng để biện minh cho việc sát hại Claudia Octavia, người vợ đầu của Nero. Hành động này nhằm phục vụ mục đích chính trị của Nero và củng cố quyền lực cho Tigellinus.
2.3.4. Cái chết của Corbulo
Năm 67, Tigellinus đã cùng Nero trong chuyến công du đến Hy Lạp. Ông có vai trò trong cái chết của vị tướng tài năng Gnaeus Domitius Corbulo, người cũng được mời đến Hy Lạp nhưng sau đó bị buộc phải tự sát.
2.4. Lối sống xa hoa và phóng đãng
Năm 64, Tigellinus trở nên tai tiếng vì những bữa tiệc thác loạn mà ông tổ chức tại Bể Agrippa. Những bữa tiệc này phản ánh lối sống xa hoa và trụy lạc của giới thượng lưu La Mã thời bấy giờ, đồng thời càng làm tăng thêm danh tiếng xấu của ông.
3. Sự sụp đổ và cái chết
Sự sụp đổ của Nero cũng kéo theo kết cục bi thảm cho Tigellinus, người đã phản bội hoàng đế và cuối cùng phải đối mặt với cái chết của chính mình.
3.1. Phản bội Nero
Năm 68, khi sự sụp đổ của Nero dường như không thể tránh khỏi, Tigellinus đã bỏ rơi ông ta. Ông được cho là mắc phải "bệnh nan y" (có thể là ung thư). Cùng với đồng Tổng trấn Nymphidius Sabinus, ông đã gây ra sự đào ngũ của Cấm vệ quân. Sau đó, Nymphidius đã ra lệnh cho Tigellinus phải từ bỏ quyền chỉ huy của mình. Hành động này cho thấy sự thiếu trung thành và sự tính toán cơ hội của Tigellinus khi tình thế thay đổi.
3.2. Giai đoạn Galba và Otho
Dưới thời Hoàng đế mới Galba, Tigellinus đã tìm cách cứu mạng mình bằng cách hối lộ hậu hĩnh cho Titus Vinius, người được Galba sủng ái, và con gái góa bụa của ông này. Tigellinus đã từng cứu mạng con gái của Titus Vinius, và điều này đã giúp ông thoát tội trong một thời gian.
Tuy nhiên, Hoàng đế tiếp theo, Otho, khi lên ngôi vào tháng 1 năm 69, đã quyết tâm loại bỏ một người bị dân chúng căm ghét sâu sắc như Tigellinus.
3.3. Tự sát
Tại khu đất nông thôn của mình gần thành phố nghỉ dưỡng ven biển Sinuessa, Tigellinus đã nhận được lệnh của hoàng đế yêu cầu ông trở về Rome. Biết rằng cái chết đang cận kề, ông đã cố gắng cứu mạng bằng cách hối lộ - ông đã cho neo đậu các con tàu trong vịnh để phòng trường hợp khẩn cấp. Khi nỗ lực này thất bại, ông đã đưa tiền hối lộ làm quà cho sứ giả của Otho và được phép tổ chức một bữa tiệc chia tay. Sau đó, với lý do cần cạo râu trước khi rời đi, ông đã tự sát bằng cách cắt cổ bằng dao cạo.
4. Đánh giá lịch sử và ảnh hưởng
Ofonius Tigellinus là một nhân vật gây tranh cãi trong lịch sử La Mã, với những hành động tàn bạo và lối sống trụy lạc đã để lại dấu ấn tiêu cực.
4.1. Phê phán và tranh cãi
Các nhà sử học La Mã như Tacitus đã mô tả Tigellinus có một tuổi trẻ vô đạo đức và một tuổi già tàn bạo. Ông nhanh chóng nổi tiếng khắp Rome với sự tàn nhẫn và vô cảm, trở thành biểu tượng của sự suy đồi đạo đức và lạm dụng quyền lực dưới triều đại Nero. Những lời chỉ trích tập trung vào vai trò của ông trong các cuộc thanh trừng chính trị, sự tham nhũng và lối sống xa hoa, được cho là đã góp phần vào sự bất ổn và suy yếu của đế chế.
4.2. Miêu tả trong văn học và nghệ thuật
Nhân vật Tigellinus đã được khắc họa nhiều lần trong các tác phẩm văn học và nghệ thuật sau này, thường là một nhân vật phản diện hoặc biểu tượng của sự tàn bạo:
- Ông xuất hiện trong vở opera Neró i Acté (1928) của Juan Manén.
- Tigellinus là một nhân vật trong vở kịch năm 1895 và bộ phim năm 1932 Dấu hiệu của cây thập giá (The Sign of the CrossDấu hiệu của cây thập giáEnglish).
- Ông được miêu tả như một nhân vật phản diện trong tiểu thuyết Quo Vadis năm 1895 của Henryk Sienkiewicz và trong loạt phim ngắn 6 giờ A.D. năm 1985.
- Ông xuất hiện trong tiểu thuyết khoa học viễn tưởng Triplanetary năm 1934 của E. E. "Doc" Smith.
- Trong bộ phim Quo Vadis năm 1951, dựa trên tiểu thuyết, Tigellinus (do Ralph Truman thủ vai) bị một binh sĩ nổi dậy đâm chết (không theo lịch sử) trong Đấu trường Nero khi người dân La Mã nổi dậy chống lại hoàng đế gần cuối phim.
- Ông là một nhân vật nổi bật trong các giai đoạn sau của tiểu thuyết The Kingdom of the Wicked năm 1985 của Anthony Burgess.
- Ông là nhân vật chính trong tiểu thuyết The Conspiracy năm 1972 của John Hersey, miêu tả Rome như một nhà nước cảnh sát.
- Tigellinus xuất hiện trong tiểu thuyết Praetorian năm 2011 của Simon Scarrow (lấy bối cảnh năm 51), với vai trò một sĩ quan cấp dưới (optiosĩ quan cấp dướiLatin) của Cấm vệ quân; vào cuối tiểu thuyết, ông được thăng chức làm phó chỉ huy cho Tổng trấn Burrus và mong đợi sẽ kế nhiệm ông sau khi Nero lên ngôi.