Hani Motoko

1.1. Sinh ra và bối cảnh gia đình

Hani Motoko, tên khai sinh là Matsuoka Motoko (松岡もと子^Japanese), sinh ngày 8 tháng 9 năm 1873, tại Hachinohe, tỉnh Aomori, trong một gia đình samurai cũ giàu có. Thời thơ ấu, bà chủ yếu được ông nội là Matsuoka Tadataka (một cựu samurai) và cha nuôi dưỡng. Bà thường xem những người phụ nữ khác trong nhà, bao gồm cả bà nội và mẹ, là những người thiếu hiểu biết do họ không được học chữ. Motoko có mối quan hệ thân thiết với cha mình, một luật sư, nhưng ông trở nên xa cách sau khi cha mẹ bà ly hôn, điều này đã ảnh hưởng sâu sắc đến bà và trở thành một trong những khủng hoảng tình cảm đau đớn nhất trong đời bà.

Bà học tiểu học ở Hachinohe, tỉnh Aomori. Motoko thuộc thế hệ những cô gái mới được phép theo đuổi giáo dục vượt ra ngoài bậc học cơ bản. Chính phủ Minh Trị (1868-1912) đã lý tưởng hóa Nho giáo trong xã hội lấy nam giới làm trung tâm. Đàn ông được giáo dục để trở thành những nhà lãnh đạo xã hội và gia đình. Triết lý của chính phủ đối với phụ nữ được thể hiện bằng khẩu hiệu "Người vợ tốt, người mẹ hiền", nhấn mạnh phụ nữ là những người chăm sóc và những người vợ biết vâng lời. Giáo dục phụ nữ tập trung vào "nữ tính" và chuẩn bị cho hôn nhân.

1.2. Giáo dục và lễ rửa tội Kitô giáo

Hani Motoko gặp khó khăn trong việc hòa nhập với bạn học và không hành động phù hợp với những niềm tin đạo đức. Khi còn nhỏ, bà tự xếp mình ngang hàng với các cậu bé. Năm 1884, bà đã giành được một giải thưởng về thành tích học tập xuất sắc, do Bộ Giáo dục trao tặng. Nhờ mối quan hệ thân thiết với ông nội, bà được phép theo học tại Trường Nữ Trung học Đệ nhất Tokyo (東京府立第一高等女学校_{Tōkyō Furitsu Daiichi Kōtō Jogakkō}^Japanese). Vào thời điểm đó, không có trường đại học nào ở Nhật Bản chấp nhận phụ nữ.

Các trường Kitô giáo bắt đầu mở cửa cho phụ nữ và Motoko có thể theo học tại Trường Nữ Meiji (明治女学校_{Meiji Jogakkō}^Japanese). Các trường Kitô giáo, không giống như các trường học Nhật Bản thời bấy giờ, đã thúc đẩy sự hiện đại hóa và nâng cao địa vị xã hội của phụ nữ, chuẩn bị cho họ các vai trò lãnh đạo trong xã hội. Bà được rửa tội theo đạo Kitô vào năm 1890, khi đang theo học tại Trường Nữ Trung học Đệ nhất Tokyo, và niềm tin Kitô giáo đã ảnh hưởng sâu sắc đến bà suốt đời.

Tại Trường Nữ Meiji, Iwamoto Yoshiharu (巌本善治^Japanese), hiệu trưởng của trường và là biên tập viên của tạp chí Jogaku Zasshi (tạp chí phụ nữ), đã trở thành người cố vấn đầu tiên của bà. Trong một cuộc phỏng vấn, bà đã thuyết phục ông cho mình một công việc hiệu đính cho tạp chí. Kinh nghiệm này đã mở ra nhiều cánh cửa cho bà trong sự nghiệp báo chí. Bà rút khỏi Trường Nữ Meiji vào năm 1892.

1.3. Sự nghiệp ban đầu

Trước khi trở thành một nhà báo, Hani Motoko là một giáo viên. Sau khi rời trường vào năm 1892, bà trở về quê và làm giáo viên tại các trường tiểu học và trường nữ Morioka (盛岡女学校^Japanese). Vào thời điểm đó, hầu hết những người làm công ăn lương đều là công nhân nhà máy dệt hoặc người giúp việc gia đình. Chỉ có 5.9% giáo viên ở Nhật Bản là phụ nữ. Đối với một phụ nữ, nghề giáo viên là sự nghiệp có uy tín và thu nhập cao nhất.

2.1. Gia nhập Hochi Shimbun và tiên phong trong ngành báo chí

Năm 1897, Hani Motoko tái nhập Tokyo và gia nhập công ty 報知社 (報知社^Japanese, nay là 報知新聞社). Ban đầu, bà làm công việc hiệu đính. Tuy nhiên, khả năng của bà đã được công nhận qua những bài viết tự nguyện. Bà đã chủ động viết một chuyên mục mang tên "Fujin no sugao" (婦人の素顔_{Chân dung những người phụ nữ nổi tiếng}^Japanese), trong đó bà phỏng vấn Lady Tani, vợ của Tử tước Tani Kanjo. Bài báo của bà đã thành công vang dội, nhận được phản hồi tích cực từ độc giả. Kết quả là, vào tháng 4 năm 1899, bà được Miki Zenpachi (chủ tịch tờ báo) thăng chức lên vị trí phóng viên. Năm 1897, ở tuổi 24, Hani Motoko chính thức trở thành nữ nhà báo đầu tiên của Nhật Bản. Danh tiếng của bà với tư cách là một phóng viên nhanh chóng lan rộng, vì bà thường xuyên đưa tin về các vấn đề xã hội ít được quan tâm như chăm sóc trẻ em và trại trẻ mồ côi. Trong cuốn tự truyện của mình, bà cũng tự nhận mình là "nữ phóng viên báo chí đầu tiên".

2.2. Nhấn mạnh vai trò của phụ nữ và hoạt động xã hội

Với tư cách là một nhà báo vào những năm 1920, Hani Motoko đã hoạt động như một người hòa giải giữa hai quan điểm đối lập: một bên cho rằng phụ nữ hoàn toàn bình đẳng với nam giới, và một bên khác tin rằng phụ nữ thấp kém hơn nam giới. Bà lập luận rằng phụ nữ bình đẳng với nam giới trong lĩnh vực gia đình. Bà đã phổ biến những đức tính của hình mẫu "nội trợ kiểu phương Tây". Bà hợp tác với các quan chức trong việc tổ chức các cuộc triển lãm cải thiện đời sống hàng ngày và cũng thường xuyên thuyết trình. Công việc của bà nhấn mạnh các lý tưởng Kitô giáo, sự độc lập, lòng tự trọng và tự do cá nhân.

Hani Motoko là một trong số những nhà lãnh đạo nữ nổi bật - như Ichikawa Fusae, Yoshioka Yayoi, và Shigeyo Takeuchi - đã hợp tác với chính phủ Minh Trị để cải thiện cuộc sống của phụ nữ ở đất nước họ. Giống như nhiều nhà hoạt động, Hani đã sử dụng chiến tranh với Trung Quốc vào năm 1937 như một cơ hội để nâng cao vị trí của phụ nữ Nhật Bản trong nhà nước. Bà đã sử dụng thế giới phương Tây làm khung tham chiếu. Tuy nhiên, điều này cũng dẫn đến một số tranh cãi khi những người theo Hani Motoko, dưới sự lãnh đạo của con gái bà là Setsuko, đã tích cực hỗ trợ chính phủ thời chiến trong việc thúc giục phụ nữ tiết kiệm và "hợp lý hóa" cuộc sống hàng ngày.

3.1. "Fujin no Tomo" và sự phổ biến sổ chi tiêu gia đình

Năm 1901, Hani Motoko kết hôn với đồng nghiệp Hani Yoshikazu (羽仁吉一^Japanese). Sau đó, bà rời Hochi Shimbun. Năm 1903, họ cùng nhau sáng lập một tạp chí dành cho phụ nữ mang tên Katei no Tomo (家庭之友_{Người bạn của gia đình}^Japanese). Đến năm 1904, bà đã phát hành một cuốn sổ tay giúp quản lý chi tiêu gia đình, được biết đến là cuốn sổ chi tiêu gia đình (家計簿_kakeibo^Japanese) đầu tiên ở Nhật Bản.

Năm 1908, tạp chí Katei no Tomo được đổi tên thành Fujin no Tomo (婦人之友_{Người bạn của phụ nữ}^Japanese) và họ thành lập công ty Fujin no Tomo-sha (婦人之友社^Japanese). Năm 1914, như một ấn phẩm chị em của Fujin no Tomo, họ xuất bản tạp chí dành cho trẻ em mang tên Kodomo no Tomo (子供之友_{Người bạn của trẻ em}^Japanese). Tuy nhiên, dưới sự kiểm soát của Hiệp hội Xuất bản Nhật Bản (日本出版会_{Nihon Shuppan Kai}^Japanese) theo Luật Tổng động viên Quốc gia, Kodomo no Tomo đã bị đình bản, chỉ còn Fujin no Tomo được duy trì. Sau chiến tranh, tên gọi của tạp chí này đã được chuyển nhượng cho Fukuinkan Shoten (福音館書店^Japanese) để phát hành tạp chí Kodomo no Tomo (こどものとも^Japanese).

3.2. Thành lập Jiyu Gakuen

Năm 1921, vợ chồng Hani đã thành lập một trường tư thục dành cho nữ sinh mang tên Jiyu Gakuen (自由学園_{Học viện Tự do}^Japanese) tại khu vực Mejiro cũ của Tokyo (nay là Nishi-Ikebukuro). Tên của trường, "Jiyu Gakuen", có nguồn gốc từ câu "Chân lý sẽ giải phóng các ngươi" trong Phúc âm Gioan (8:32) của Tân Ước.

Vào thời điểm thành lập, kiến trúc sư nổi tiếng Frank Lloyd Wright, người đang ở thăm Nhật Bản, đã đồng ý thiết kế tòa nhà trường học vì cảm tình với ý tưởng về một trường học gia đình. Tòa nhà này sau đó được biết đến với tên gọi Jiyu Gakuen Myonichikan (自由学園明日館^Japanese) và đã được công nhận là Tài sản văn hóa quan trọng quốc gia. Năm 1925, do quy mô trường học mở rộng, vợ chồng Hani đã mua đất ở Higashikurume, Tokyo, bán các khu đất xung quanh cho những người có liên quan để huy động vốn xây dựng cơ sở vật chất mới và di chuyển trường đến địa điểm hiện tại.

3.3. Thành lập "Zenkoku Tomo no Kai"

Năm 1930, một hiệp hội độc giả của tạp chí Fujin no Tomo mang tên "Zenkoku Tomo no Kai" (全国友の会_{Hội Bạn bè Toàn quốc}^Japanese) đã được thành lập trên toàn quốc. Hiệp hội này vẫn còn tồn tại và hoạt động cho đến những năm cuối thế kỷ 20.

4.1. Niềm tin Kitô giáo và phong trào Vô Giáo hội

Hani Motoko được rửa tội theo đạo Kitô vào năm 1890, khi đang theo học. Niềm tin Kitô giáo đã có ảnh hưởng sâu sắc đến cuộc đời và tư tưởng của bà, thấm nhuần vào các hoạt động báo chí và giáo dục của bà. Tuy nhiên, bà theo lập trường "Vô Giáo hội" (無教会_Mukyōkai^Japanese), một phong trào độc lập trong Kitô giáo Nhật Bản không thuộc về bất kỳ nhà thờ hay giáo phái cụ thể nào. Điều này thể hiện sự độc lập trong suy nghĩ và niềm tin cá nhân của bà, không bị ràng buộc bởi các thể chế truyền thống.

4.2. Quan điểm về phụ nữ và triết lý giáo dục

Hani Motoko đã nhấn mạnh vai trò bình đẳng của phụ nữ, đặc biệt trong lĩnh vực gia đình. Bà phổ biến các giá trị của "nội trợ kiểu phương Tây", không phải để giữ phụ nữ trong nhà mà để nâng cao giá trị và sự độc lập của công việc nội trợ, coi đó là một nghề nghiệp có ý nghĩa. Bà tin rằng phụ nữ cũng có thể tự chủ, có lòng tự trọng và tự do cá nhân thông qua việc quản lý gia đình một cách hiệu quả và có ý thức.

Triết lý giáo dục của bà được thể hiện rõ nét tại Jiyu Gakuen, nơi bà tìm cách chuẩn bị cho phụ nữ những vai trò lãnh đạo trong xã hội, thay vì chỉ tập trung vào "nữ tính" hay chuẩn bị cho hôn nhân, điều này khác biệt so với lý tưởng "Người vợ tốt, người mẹ hiền" phổ biến thời bấy giờ. Tên gọi Jiyu Gakuen (Học viện Tự do) lấy cảm hứng từ câu "Chân lý sẽ giải phóng các ngươi" trong Tân Ước, thể hiện niềm tin của bà vào việc tìm kiếm sự thật và tự do thông qua giáo dục.

5.1. Đời sống hôn nhân và gia đình

Hani Motoko kết hôn lần đầu vào năm 1892, nhưng cuộc hôn nhân này không kéo dài. Theo cuốn tự truyện của bà, bà kết hôn nhằm mục đích "cứu vớt" người đàn ông mình yêu khỏi một lối sống mà bà cho là dung tục. Tuy nhiên, nỗ lực của bà đã không thành công. Bà đã giữ bí mật về cuộc ly hôn này với gia đình. Sau sự đổ vỡ trong cuộc hôn nhân của cha mẹ bà, việc ly hôn của chính Motoko là cuộc khủng hoảng tình cảm đau đớn thứ hai trong đời bà. Bà từng viết: "Tôi luôn lo sợ rằng giai đoạn đau khổ này trong cuộc đời mình, điều mà tôi vẫn xấu hổ cho đến ngày nay, có thể gây tổn hại đến hiệu quả của các hoạt động xã hội của tôi. Tuy nhiên, tôi chưa bao giờ hối hận về quyết định tự giải phóng mình khỏi sự ràng buộc của cảm xúc, vì cuộc đời tôi đã trở nên vô nghĩa bởi tình yêu ích kỷ và bất kính của người khác."

Năm 1901, bà kết hôn lần thứ hai với Hani Yoshikazu (羽仁吉一^Japanese), một đồng nghiệp tại báo Hochi Shimbun. Cùng nhau, họ đã sáng lập ra tạp chí Fujin no Tomo vào năm 1908 và sau đó là trường Jiyu Gakuen vào năm 1921, đánh dấu một mối quan hệ đối tác cả trong cuộc sống cá nhân lẫn sự nghiệp.

8.1. Đánh giá tích cực và đóng góp

Hani Motoko được ca ngợi là người tiên phong trong nhiều lĩnh vực:

• Tiên phong trong báo chí:** Bà là nữ nhà báo đầu tiên của Nhật Bản, mở đường cho phụ nữ tham gia vào lĩnh vực truyền thông và đưa tin về các vấn đề xã hội thường bị bỏ quên như chăm sóc trẻ em và trại trẻ mồ côi.
• Sáng lập các tổ chức:** Bà cùng chồng đã sáng lập tạp chí Fujin no Tomo và Fujin no Tomo-sha, tạo ra một diễn đàn quan trọng cho phụ nữ. Sự thành lập Jiyu Gakuen cũng là một bước đột phá trong giáo dục nữ sinh, cung cấp một nền giáo dục tự do, độc lập.
• Cải thiện đời sống gia đình:** Bà là người đã nghĩ ra và phổ biến sổ chi tiêu gia đình (家計簿_kakeibo^Japanese) đầu tiên ở Nhật Bản, giúp phụ nữ quản lý tài chính hiệu quả hơn và nâng cao vai trò của họ trong gia đình.
• Thúc đẩy quyền và vị thế của phụ nữ:** Thông qua các bài viết và hoạt động của mình, bà đã thúc đẩy quan điểm về sự bình đẳng của phụ nữ trong lĩnh vực gia đình và nhấn mạnh các giá trị về độc lập, lòng tự trọng và tự do cá nhân, góp phần vào phong trào cải thiện đời sống phụ nữ ở Nhật Bản. Hiệp hội đọc giả của Fujin no Tomo, "Zenkoku Tomo no Kai", được thành lập năm 1930, tiếp tục là minh chứng cho ảnh hưởng lâu dài của bà.

8.2. Phê phán và tranh cãi

Mặc dù có nhiều đóng góp tích cực, Hani Motoko và các hoạt động của bà cũng vấp phải một số quan điểm phê phán. Trong những năm 1930, đặc biệt là trong bối cảnh Chiến tranh Trung-Nhật lần thứ hai năm 1937, bà và những người theo mình, dưới sự lãnh đạo của con gái bà là Setsuko, đã hợp tác với chính phủ thời chiến. Họ đã tích cực khuyến khích phụ nữ Nhật Bản tiết kiệm và "hợp lý hóa" cuộc sống hàng ngày để hỗ trợ nỗ lực chiến tranh của quốc gia. Điều này được xem là một điểm gây tranh cãi, khi một nhân vật vốn đề cao sự độc lập và tự do lại có những động thái hợp tác với chính sách của một chính phủ trong thời kỳ chiến tranh.