Arnold Hauser

1.1. Sinh ra và thời thơ ấu

Arnold Hauser sinh ngày 8 tháng 5 năm 1892 tại Timișoara, một thành phố thuộc Vương quốc Hungary thời bấy giờ, nay thuộc România. Ông là người gốc Hungary và có nguồn gốc Do Thái.

1.2. Giáo dục và đào tạo học thuật

Hauser đã theo học lịch sử nghệ thuật và văn học tại các trung tâm học thuật lớn của châu Âu như Budapest, Viên, Berlin và Paris. Trong số các giáo sư có ảnh hưởng lớn đến ông có Max Dvořák tại Viên, Georg Simmel tại Berlin, và Henri Bergson cùng Gustave Lanson tại Paris. Quá trình học tập đa dạng này đã giúp ông phát triển một cái nhìn tổng hợp và liên ngành về nghệ thuật và xã hội. Sau Thế chiến thứ nhất, ông dành hai năm ở Ý để tìm hiểu về nghệ thuật Ý. Đến năm 1921, ông chuyển đến Berlin, và năm 1924 là Viên. Trong giai đoạn này, ông đã nhận ra rằng "các vấn đề về nghệ thuật và văn học, mà thời đại chúng ta đang đặc biệt quan tâm giải quyết, về cơ bản là các vấn đề xã hội học."

1.3. Lưu vong và giai đoạn sau

Sau năm 1938, Arnold Hauser buộc phải lưu vong sang Anh để tránh sự đàn áp của Đức Quốc xã và Đảng Mũi tên chữ thập đối với người Do Thái. Ông đã hoạt động tích cực tại Anh trong nhiều năm và đảm nhiệm vai trò giáo sư tại Đại học Leeds từ năm 1951 đến năm 1957. Mặc dù sống lưu vong, ông vẫn tiếp tục các nghiên cứu và công trình học thuật của mình. Ông qua đời tại Budapest vào ngày 28 tháng 1 năm 1978.

2.1. Ảnh hưởng từ các nhà tư tưởng và trường phái chính

Hauser chịu ảnh hưởng sâu sắc từ nhiều nhà tư tưởng và trường phái khác nhau. Một trong những ảnh hưởng quan trọng là nhà triết học người Hungary Bernhard Alexander, người đã truyền cho Hauser niềm yêu thích đối với cả William Shakespeare và Immanuel Kant. Điều này đã dẫn đến việc Hauser nghiên cứu có hệ thống về sân khấu và sau này là điện ảnh như những phần của thế giới nghệ thuật rộng lớn hơn. Ngoài ra, ông còn tiếp thu tư tưởng từ Ernst Troeltsch, Karl Mannheim, Henri Bergson và Gustave Lanson. Ông đã tổng hợp lịch sử nghệ thuật với xã hội học, lịch sử học và lịch sử tư tưởng để tạo nên một cái nhìn toàn diện về xã hội.

2.2. Chủ nghĩa Marx và Xã hội học Nghệ thuật

Mối liên hệ với György Lukács đóng vai trò then chốt trong quá trình Hauser tiếp nhận Chủ nghĩa Marx. Ông bắt đầu đọc các tác phẩm của Lukács, sau đó gặp gỡ và trở thành một thành viên của "Vòng tròn Chủ nhật" (Sonntagskreis) tại Budapest. Chính tại đây, Hauser đã xuất bản những tác phẩm đầu tiên của mình từ năm 1911 đến năm 1918, bao gồm cả luận án tiến sĩ về vấn đề tạo ra một hệ thống mỹ học, được công bố trên tạp chí Athenaeum vào năm 1918. Sau đó, ông ít xuất bản trong 33 năm tiếp theo, dành thời gian cho nghiên cứu và du lịch, xây dựng nền tảng cho lý thuyết xã hội học nghệ thuật của mình dựa trên quan điểm Marxist, coi nghệ thuật là một hiện tượng xã hội và phân tích nó trong bối cảnh các điều kiện vật chất và xã hội.

3.1. 《Lịch sử Xã hội của Nghệ thuật và Văn học》

Tác phẩm nổi tiếng nhất và là công trình của cả cuộc đời ông, 《Lịch sử Xã hội của Nghệ thuật và Văn học》 (Sozialgeschichte der Kunst und Literatur^German), được xuất bản vào năm 1951 với bốn tập. Trong tác phẩm này, Hauser lập luận rằng nghệ thuật - sau một giai đoạn tự nhiên chủ nghĩa ở thời kỳ Đồ đá cũ, vốn khởi đầu là "phẳng, mang tính biểu tượng, hình thức hóa, trừu tượng và liên quan đến các thực thể tâm linh" - đã trở nên hiện thực và tự nhiên hơn khi các xã hội trở nên ít phân cấp và độc đoán hơn, đồng thời mang tính thương mại và tư sản hơn. Tác phẩm này đã phân tích sâu rộng ảnh hưởng của sự thay đổi cấu trúc xã hội đối với các xu hướng nghệ thuật, đặc biệt là chủ nghĩa hiện thực và chủ nghĩa tự nhiên, đồng thời khám phá bối cảnh lịch sử xã hội sâu sắc của các phong trào nghệ thuật.

3.2. Cách tiếp cận đa diện đối với nghệ thuật

Arnold Hauser có một quan điểm kép về nghệ thuật: ông coi nghệ thuật vừa là một lĩnh vực tự trị, có những quy luật và sự phát triển nội tại riêng, đồng thời cũng là một hiện tượng xã hội, phản ánh và bị ảnh hưởng bởi các điều kiện xã hội, kinh tế và lịch sử. Kiến thức sâu rộng về nghệ thuật và thời gian dài hoạt động trong ngành công nghiệp điện ảnh đã giúp ông hình thành cách tiếp cận đa diện này. Ông đã cố gắng giữ một lập trường trung lập trong các cuộc tranh luận về nghệ thuật thời Chiến tranh Lạnh, không hoàn toàn nghiêng về quan điểm phương Tây (vốn nhấn mạnh vào giải thích nội tại hình thức của nghệ thuật) hay quan điểm phương Đông (vốn tập trung vào các giới hạn xã hội của nghệ thuật), mà tìm cách kết nối cả hai.

3.3. Các tác phẩm chính khác

Bên cạnh công trình đồ sộ về lịch sử xã hội của nghệ thuật, Arnold Hauser còn có nhiều tác phẩm quan trọng khác, góp phần định hình tư duy của ông:

• 1958: 《Triết học Lịch sử Nghệ thuật》 (Philosophie der Kunstgeschichte^German) - một công trình khám phá các vấn đề lý thuyết và phương pháp luận trong việc nghiên cứu lịch sử nghệ thuật.
• 1964: 《Chủ nghĩa Mannerism: Cuộc khủng hoảng của Thời kỳ Phục hưng và Nguồn gốc của Nghệ thuật Hiện đại》 (Der Manierismus. Die Krise der Renaissance und der Ursprung der modernen Kunst^German) - phân tích Chủ nghĩa Mannerism như một phản ứng đối với cuộc khủng hoảng tinh thần của Thời kỳ Phục hưng và là tiền thân của nghệ thuật hiện đại.
• 1974: 《Xã hội học Nghệ thuật》 (Soziologie der Kunst^German) - một tác phẩm tổng hợp các lý thuyết và quan điểm của ông về mối quan hệ giữa nghệ thuật và xã hội.
• 1978: 《Trò chuyện với Georg Lukács》 (Im Gespräch mit Georg Lukács^German) - một tuyển tập nhỏ bao gồm ba cuộc phỏng vấn và tiểu luận "Biến thể về Tertium Datur trong Georg Lukács".

4.1. Quan điểm phê bình

Phương pháp tiếp cận Marxist của Hauser đã bị Ernst Gombrich, một nhà sử học nghệ thuật nổi tiếng khác, phê phán là "chủ nghĩa quyết định xã hội" đã đi quá xa. Trong bài phê bình về 《Lịch sử Xã hội của Nghệ thuật và Văn học》, Gombrich viết rằng "những định kiến lý thuyết của Hauser có thể đã cản trở sự đồng cảm của ông. Bởi vì, ở một mức độ nào đó, chúng phủ nhận sự tồn tại của cái mà chúng ta gọi là 'nhân văn học'. Nếu tất cả con người, bao gồm cả chúng ta, đều bị điều kiện hóa hoàn toàn bởi hoàn cảnh kinh tế và xã hội của sự tồn tại của họ thì chúng ta thực sự không thể hiểu quá khứ bằng sự đồng cảm thông thường."

4.2. Tranh luận học thuật

Những lời phê bình của Gombrich đã dẫn đến nhiều cuộc tranh luận học thuật về lý thuyết của Hauser. Một số học giả đã lập luận rằng Gombrich coi Hauser như một đại diện điển hình của Chủ nghĩa Marx, mà không đánh giá đúng những sắc thái và phê phán tinh tế của Hauser đối với các hình thức chủ nghĩa quyết định xã hội cứng nhắc nhất. Hauser đã nỗ lực tìm kiếm một lập trường trung gian trong các cuộc tranh luận nghệ thuật thời Chiến tranh Lạnh, giữa quan điểm phương Tây tập trung vào các hình thức nội tại của nghệ thuật và quan điểm phương Đông nhấn mạnh các giới hạn xã hội của nó.