1. Sinh hoạt sơ khai và bối cảnh
Cuộc đời của Aleksandras Stulginskis bắt đầu với quá trình giáo dục đa dạng, từ thần học đến nông nghiệp, trước khi ông dấn thân vào các hoạt động xã hội và chính trị, đặt nền móng cho sự nghiệp phục vụ quốc gia sau này.
1.1. Thời thơ ấu và giáo dục
Stulginskis sinh ngày 26 tháng 2 năm 1885. Thời niên thiếu, ông theo học thần học tại Kaunas và sau đó tiếp tục nghiên cứu tại Innsbruck, Áo. Tuy nhiên, ông đã quyết định không trở thành một linh mục và chuyển sang học tại Viện Khoa học Nông nghiệp thuộc Đại học Halle ở Đức. Ông tốt nghiệp vào năm 1913, sau đó trở về Litva.
1.2. Hoạt động ban đầu và tham gia xã hội
Sau khi trở về Litva, Stulginskis bắt đầu công việc của một nông dân. Ông tích cực xuất bản nhiều bài báo về trồng trọt trên các tờ báo của Litva. Năm 1918, ông bắt đầu phát hành các tạp chí chuyên về nông nghiệp, bao gồm ŪkininkasNông dânLithuanian và Ūkininko kalendoriusLịch của nông dânLithuanian. Song song với các hoạt động nông nghiệp và xuất bản, ông là một trong những người sáng lập Đảng Dân chủ Kitô giáo Litva vào năm 1917 và giữ chức vụ Chủ tịch Ủy ban Trung ương của đảng này.
2. Hành trình giành độc lập của Litva
Aleksandras Stulginskis đã đóng một vai trò trọng yếu trong cuộc đấu tranh giành độc lập của Litva, từ những hoạt động chính trị trong thời chiến đến việc ký kết Tuyên ngôn Độc lập và tổ chức lực lượng phòng thủ cho quốc gia mới thành lập.
2.1. Hoạt động trong Chiến tranh Thế giới thứ nhất
Trong thời kỳ Chiến tranh Thế giới thứ nhất, Stulginskis chuyển đến Vilnius. Ông tích cực tham gia vào các hoạt động của Đảng Dân chủ Kitô giáo Litva. Năm 1917, ông là người đứng đầu Ủy ban Trung ương của đảng và đã ký một bản ghi nhớ gửi tới Tổng thống Hoa Kỳ Woodrow Wilson, đề cập đến vấn đề công nhận độc lập cho nhà nước Litva. Khác với quan điểm của Antanas Smetona, Stulginskis hướng về Hiệp ước Entente. Ông cũng là một trong những người đồng tổ chức Hội nghị Vilnius và sau đó được bầu vào Hội đồng Litva.
2.2. Ký Tuyên ngôn Độc lập Litva
Vào ngày 16 tháng 2 năm 1918, Aleksandras Stulginskis đã ký Tuyên ngôn Độc lập Litva, một cột mốc quan trọng trong lịch sử quốc gia. Ông là một người ủng hộ mạnh mẽ cộng hòa dân chủ là thể chế của nhà nước Litva, và do đó, ông kiên quyết phản đối ý tưởng về chế độ quân chủ (dù Mindaugas II thực tế đã là Vua Litva từ ngày 11 tháng 7 đến 2 tháng 11 năm 1918). Lập trường này thể hiện cam kết của ông đối với các nguyên tắc dân chủ và quyền tự quyết của nhân dân.
2.3. Tổ chức quân đội quốc gia và hoạt động phòng thủ
Trong giai đoạn đầu độc lập của Litva, Stulginskis đã đảm nhiệm trách nhiệm quan trọng trong việc tổ chức quân đội quốc gia nhằm bảo vệ đất nước chống lại các cuộc xâm lược của Bolshevik từ phía đông và quân đội Ba Lan từ phía tây. Vai trò này là cực kỳ cần thiết để củng cố chủ quyền và an ninh của Litva trong bối cảnh khu vực bất ổn và các mối đe dọa từ bên ngoài.
3. Sự nghiệp chính trị và nhiệm kỳ Tổng thống
Sau khi Litva giành được độc lập, Aleksandras Stulginskis đã đảm nhiệm nhiều chức vụ quan trọng trong chính phủ và nghị viện, đỉnh cao là nhiệm kỳ Tổng thống thứ hai của đất nước.
3.1. Các chức vụ bộ trưởng và nghị viện khác nhau
Trong giai đoạn từ năm 1918 đến 1919, Stulginskis đã phục vụ trong chính phủ Litva non trẻ, giữ các chức vụ quan trọng như Phó Thủ tướng, Bộ trưởng Nội vụ và Bộ trưởng Nông nghiệp. Từ tháng 5 năm 1920 đến năm 1922, ông giữ chức vụ Chủ tịch Hội đồng Lập hiến Litva và cũng kiêm nhiệm vai trò quyền Tổng thống của Cộng hòa.
3.2. Tổng thống thứ hai của Litva
Từ năm 1922 đến năm 1926, Aleksandras Stulginskis chính thức đảm nhiệm cương vị Tổng thống thứ hai của Litva. Nhiệm kỳ của ông đánh dấu một giai đoạn quan trọng trong việc xây dựng và củng cố thể chế dân chủ của đất nước. Sau khi tái đắc cử vào năm 1922, ông đã chuyển giao quyền lực một cách hòa bình cho người kế nhiệm, Kazys Grinius, vào ngày 7 tháng 6 năm 1926, thể hiện sự tôn trọng nguyên tắc dân chủ và chuyển giao quyền lực.
3.3. Quyền Tổng thống và Cuộc đảo chính năm 1926
Vào cuối năm 1926, sau khi Kazys Grinius bất ngờ từ chức vào ngày 17 tháng 12, Stulginskis đã tạm thời giữ chức quyền Tổng thống trong vài giờ. Tuy nhiên, chỉ hai ngày sau, vào ngày 19 tháng 12 năm 1926, ông bị lật đổ bởi một cuộc đảo chính quân sự do người tiền nhiệm của ông, Antanas Smetona, lãnh đạo. Cuộc đảo chính này đã đưa Smetona trở lại nắm quyền sau một thời gian ngắn Stulginskis chính thức tạm quyền Tổng thống.
3.4. Hoạt động nghị viện sau này
Sau cuộc đảo chính năm 1926, Stulginskis vẫn tiếp tục tham gia vào đời sống chính trị với vai trò Chủ tịch Seimas (Quốc hội Litva) từ năm 1926 đến khi nghị viện bị giải tán vào tháng 4 năm 1927.
4. Cuộc sống sau khi giải nghệ chính trị và bị Liên Xô đàn áp
Sau khi rút lui khỏi chính trường, cuộc sống của Aleksandras Stulginskis trở nên bình lặng hơn, nhưng không kéo dài. Ông sớm trở thành nạn nhân của sự đàn áp chính trị từ chính quyền Liên Xô, phải trải qua những năm tháng tù đày và lưu đày khắc nghiệt.
4.1. Giải nghệ chính trị và điều hành trang trại
Vào năm 1927, Aleksandras Stulginskis đã rút lui khỏi các hoạt động chính trị và tập trung vào việc quản lý trang trại của mình. Dù không còn giữ các chức vụ trong chính phủ, ông vẫn thường xuyên lên tiếng bày tỏ quan điểm và kiên quyết ủng hộ sự cần thiết của một nền dân chủ vững mạnh tại Litva. Ông tin rằng dân chủ là con đường duy nhất để quốc gia phát triển bền vững và thịnh vượng.
4.2. Bị chính quyền Liên Xô bắt giữ và giam cầm
Vào tháng 6 năm 1941, cuộc sống bình yên của Stulginskis và gia đình đã bị gián đoạn khi ông và vợ bị NKVD của Liên Xô bắt giữ. Ông bị lưu đày đến một gulag ở vùng Krasnoyarsk khắc nghiệt của Siberia, trong khi vợ ông bị đưa đến khu vực Cộng hòa Komi. Sau Chiến tranh thế giới thứ hai, vào năm 1952, chính quyền Liên Xô đã chính thức kết án ông 25 năm tù giam với cáo buộc "chính sách chống xã hội chủ nghĩa và giáo sĩ ở Litva trước chiến tranh". Đây là một bản án mang tính chính trị, phản ánh sự đàn áp đối với những cá nhân từng có vai trò quan trọng trong chính phủ Litva độc lập.
4.3. Được thả và trở về Litva
Sau cái chết của Joseph Stalin vào năm 1956, Aleksandras Stulginskis được thả tự do. Ông được phép di cư ra nước ngoài, nhưng ông đã từ chối cơ hội này và quyết định trở về quê hương Cộng hòa Xã hội chủ nghĩa Xô viết Litva. Hành động này thể hiện lòng yêu nước sâu sắc và mong muốn được sống trên mảnh đất của mình dù trong hoàn cảnh khó khăn. Ông định cư tại Kaunas sau khi trở về.
5. Qua đời
Aleksandras Stulginskis qua đời vào ngày 22 tháng 9 năm 1969 tại Kaunas, hưởng thọ 84 tuổi. Vào thời điểm ông qua đời, ông là người cuối cùng còn sống trong số những người đã ký Tuyên ngôn Độc lập Litva, một di sản vĩ đại mà ông đã để lại cho quốc gia của mình.
6. Di sản và đánh giá
Di sản của Aleksandras Stulginskis được đánh giá cao trong lịch sử Litva, dù cũng có những tranh cãi xoay quanh cuộc đời và sự nghiệp của ông. Nhiều hoạt động tưởng niệm đã được thực hiện để vinh danh những đóng góp của ông.
6.1. Đánh giá lịch sử
Aleksandras Stulginskis được đánh giá là một vị Tổng thống cần cù và có trách nhiệm. Ông được ghi nhận vì sự kiềm chế các tham vọng chính trị cá nhân và luôn đặt lợi ích của đất nước lên hàng đầu. Những đóng góp của ông trong việc củng cố nền dân chủ và tổ chức quân đội quốc gia trong những năm đầu độc lập của Litva được xem là thành tựu quan trọng.
6.2. Chỉ trích và tranh cãi
Aleksandras Stulginskis từng bị chính quyền Liên Xô kết án với cáo buộc "chính sách chống xã hội chủ nghĩa và giáo sĩ ở Litva trước chiến tranh". Tuy nhiên, đây là những lời buộc tội mang tính chính trị và bị giới sử học quốc tế bác bỏ.
6.3. Tôn vinh và tưởng niệm
Để tôn vinh những đóng góp của Aleksandras Stulginskis cho Litva, nhiều hoạt động tưởng niệm đã được thực hiện. Ông từng tham gia vào việc thành lập Học viện Nông nghiệp vào năm 1924. Sau khi ông qua đời, vào tháng 6 năm 2011, trường Đại học Nông nghiệp Litva - tiền thân của Học viện Nông nghiệp - đã được đổi tên thành Đại học Aleksandras Stulginskis để vinh danh ông. Hiện nay, cơ sở này là Học viện Nông nghiệp thuộc Đại học Vytautas Magnus, tiếp tục sứ mệnh đào tạo trong lĩnh vực nông nghiệp.