Tigran Petrosian

1.1. Thời thơ ấu và hoàn cảnh gia đình

Petrosian sinh ngày 17 tháng 6 năm 1929, tại Tbilisi, Cộng hòa Xã hội chủ nghĩa Xô viết Gruzia (nay là Gruzia), trong một gia đình có cha mẹ là người Armenia. Khi còn nhỏ, Petrosian là một học sinh xuất sắc và rất ham học, giống như anh trai Hmayak và chị gái Vartoosh của ông. Ông bắt đầu học chơi cờ vua từ năm 8 tuổi. Tuy nhiên, người cha Vartan, một người ít học, lại khuyến khích ông tiếp tục học văn hóa, vì ông tin rằng cờ vua khó có thể mang lại thành công sự nghiệp cho con trai mình.

Trong Thế chiến thứ hai, Petrosian trở thành trẻ mồ côi và buộc phải làm công việc quét dọn đường phố để kiếm sống. Ông hồi tưởng trong một cuộc phỏng vấn với tạp chí Time vào năm 1969: "Tôi bắt đầu quét dọn đường phố vào giữa mùa đông và điều đó thật khủng khiếp. Tất nhiên lúc đó không có máy móc, nên chúng tôi phải làm mọi việc bằng tay. Một vài người đàn ông lớn tuổi đã giúp tôi. Tôi là một cậu bé yếu đuối. Và tôi thấy xấu hổ vì là một người quét dọn đường phố-điều đó bình thường mà, tôi cho là như vậy. Vào sáng sớm thì không tệ lắm khi mà các con đường còn trống vắng, nhưng khi nắng lên và đám đông xuất hiện thì tôi thực sự thấy ghét công việc này. Tôi đã bị bệnh và bỏ lỡ một năm học. Chúng tôi có một người bác, đó là chị của cha tôi, bác ấy thực sự đã cứu tôi. Bác cho tôi bánh mỳ khi tôi đói bụng và đau ốm. Đó là thời điểm mà thính giác của tôi bắt đầu có vấn đề. Tôi không nhớ mọi chuyện xảy ra như thế nào. Mọi thứ là không thật rõ ràng kể từ thời điểm đó." Khoảng thời gian này, thính giác của ông bắt đầu suy giảm, một vấn đề tiếp tục ảnh hưởng đến ông suốt cuộc đời.

1.2. Quá trình học tập và ảnh hưởng ban đầu

Petrosian đã dùng những khẩu phần ăn được phân phát của mình để mua cuốn sách Chess Praxis của đại kiện tướng người Đan Mạch Aron Nimzowitsch. Sau này, Petrosian khẳng định đây là cuốn sách có ảnh hưởng lớn nhất đối với ông trong lĩnh vực cờ vua. Ông cũng mua cuốn The Art of Sacrifice in Chess của Rudolf Spielmann. Kỳ thủ khác có ảnh hưởng ban đầu đến lối chơi của Petrosian là José Raúl Capablanca.

Năm 12 tuổi, ông bắt đầu được huấn luyện tại Tiflis Palace of Pioneers (Cung điện Thiếu niên Tiền phong Tiflis) dưới sự bảo trợ của Archil Ebralidze. Ebralidze là người ủng hộ Nimzowitsch và Capablanca, và phương pháp tiếp cận cờ vua khoa học của ông không khuyến khích các chiến thuật bừa bãi hay những đòn phối hợp mơ hồ. Nhờ đó, Petrosian đã phát triển một bộ sưu tập các khai cuộc chắc chắn, chẳng hạn như Phòng thủ Caro-Kann. Chỉ sau một năm huấn luyện tại Palace of Pioneers, ông đã đánh bại đại kiện tướng Salo Flohr trong một cuộc đấu biểu diễn đồng loạt khi Flohr đến thăm khu huấn luyện.

Đến năm 1946, Petrosian đạt được danh hiệu Candidate Master (Kiện tướng Ứng viên). Trong cùng năm đó, ông đã thủ hòa trước Đại kiện tướng Paul Keres tại Giải Vô địch Cờ vua Gruzia, sau đó chuyển đến Yerevan và giành chiến thắng tại Giải Vô địch Cờ vua Armenia cũng như Giải Vô địch Cờ vua trẻ Liên Xô. Petrosian đạt danh hiệu Kiện tướng trong Giải Vô địch Cờ vua Liên Xô 1947, mặc dù ông không đủ điều kiện tham dự vòng chung kết. Ông tiếp tục cải thiện lối chơi bằng cách nghiên cứu cuốn sách My System của Nimzowitsch và chuyển đến Moscow để tìm kiếm môi trường cạnh tranh lớn hơn.

2.1. Chuyển đến Moscow và khởi đầu sự nghiệp

Sau khi chuyển đến Moscow vào năm 1949, sự nghiệp cờ vua của Petrosian thăng tiến nhanh chóng và kết quả của ông tại các giải đấu trong nước của Liên Xô ngày càng được cải thiện. Ông giành vị trí thứ hai tại Giải Vô địch Cờ vua Liên Xô 1951, qua đó đạt được danh hiệu Kiện tướng quốc tế. Chính trong giải đấu này, Petrosian lần đầu tiên đối mặt với nhà vô địch thế giới Mikhail Botvinnik. Trong ván đấu đó, Petrosian cầm quân Trắng, dù có một vị trí hơi bất lợi từ khai cuộc, ông đã phòng thủ qua hai lần hoãn và tổng cộng mười một giờ thi đấu để giành được một ván hòa. Kết quả này giúp ông đủ điều kiện tham dự giải Interzonal vào năm sau tại Stockholm.

2.2. Giành danh hiệu Đại kiện tướng và các giải đấu đầu tiên

Với việc giành vị trí thứ hai tại giải đấu ở Stockholm, Petrosian đã đạt được danh hiệu Đại kiện tướng và đủ tư cách tham dự giải Candidates 1953.

Petrosian xếp thứ năm tại giải Candidates 1953, một kết quả đánh dấu sự khởi đầu của một giai đoạn chững lại trong sự nghiệp của ông. Có vẻ như ông hài lòng với việc cầm hòa những đối thủ yếu hơn và duy trì danh hiệu Đại kiện tướng hơn là tiếp tục cải thiện kỹ năng hay nỗ lực để trở thành nhà vô địch thế giới. Thái độ này được minh họa rõ qua kết quả của ông tại giải Vô địch Liên Xô 1955: trong tổng số 19 ván, Petrosian bất bại, nhưng chỉ thắng bốn ván và hòa số còn lại, với mỗi ván hòa thường kết thúc trong vòng 20 nước đi hoặc ít hơn. Mặc dù lối chơi nhất quán của ông đảm bảo kết quả giải đấu khá tốt, nhưng nó bị công chúng và giới truyền thông cờ vua Liên Xô cũng như các nhà chức trách coi là thái độ coi thường. Gần cuối giải đấu, nhà báo Vasily Panov đã viết nhận xét sau đây về những ứng cử viên cho ngôi vô địch: "Đến vòng 15, những cơ hội chiến thắng thực sự, ngoài Botvinnik và Smyslov, nằm trong tay Geller, Spassky và Taimanov. Tôi cố tình loại Petrosian ra khỏi nhóm này, bởi vì ngay từ những vòng đầu tiên anh ta đã xác nhận rõ ràng rằng anh ta đang chơi cho một mục tiêu dễ dàng hơn, nhưng cũng danh giá-một vị trí trong tốp 4 interzonal."

2.3. Giải Vô địch Liên Xô và các thách thức

Giai đoạn tự mãn này kết thúc với giải Vô địch Liên Xô 1957, nơi trong 21 ván đấu, Petrosian thắng 7, thua 4, và hòa 10. Mặc dù kết quả này chỉ đủ để ông giành vị trí thứ bảy trong số 22 đối thủ, nhưng cách tiếp cận giải đấu tham vọng hơn của ông đã được cộng đồng cờ vua Liên Xô đánh giá cao. Ông tiếp tục giành danh hiệu vô địch Liên Xô đầu tiên vào năm 1959, và cuối năm đó tại giải Candidates, ông đã đánh bại Paul Keres với một màn trình diễn những kỹ năng chiến thuật thường bị ông bỏ qua. Petrosian được trao danh hiệu Kiện tướng Thể thao Liên Xô vào năm 1960, và giành danh hiệu vô địch Liên Xô thứ hai vào năm 1961. Lối chơi xuất sắc của ông tiếp tục kéo dài đến năm 1962 khi ông đủ điều kiện tham dự giải Candidates, giải đấu sẽ đưa ông đến trận tranh chức vô địch thế giới đầu tiên.

3.1. Giải Vô địch Cờ vua Thế giới 1963

Sau khi tham gia giải Interzonal 1962 tại Stockholm, Petrosian đã đủ điều kiện tham dự giải Candidates ở Curaçao cùng với Pal Benko, Miroslav Filip, Bobby Fischer, Efim Geller, Paul Keres, Viktor Korchnoi, và Mikhail Tal. Petrosian, đại diện cho Liên Xô, đã giành chiến thắng tại giải đấu với tổng điểm 17½, tiếp theo là các kỳ thủ Liên Xô khác là Geller và Keres, mỗi người với 17 điểm, và kỳ thủ người Mỹ Fischer với 14 điểm. Fischer sau đó đã cáo buộc các kỳ thủ Liên Xô dàn xếp các ván hòa và "liên kết" chống lại ông để ngăn ông giành chiến thắng. Để chứng minh cho tuyên bố này, ông lưu ý rằng tất cả 12 ván đấu giữa Petrosian, Geller và Keres đều là hòa. Các nhà thống kê chỉ ra rằng khi đối đầu với nhau, các kỳ thủ Liên Xô này trung bình chỉ chơi 19 nước mỗi ván, trong khi con số này là 39,5 nước khi họ chơi với các đối thủ khác. Mặc dù phản ứng đối với các cáo buộc của Fischer là trái chiều, FIDE sau đó đã điều chỉnh các quy tắc và thể thức để cố gắng ngăn chặn các hành vi thông đồng trong các giải Candidates tương lai.

Với chiến thắng tại giải Candidates, Petrosian giành quyền thách đấu Mikhail Botvinnik để tranh danh hiệu Vô địch Cờ vua Thế giới trong một trận đấu 24 ván. Ngoài việc luyện tập cờ vua, Petrosian còn chuẩn bị cho trận đấu bằng cách trượt tuyết vài giờ mỗi ngày. Ông tin rằng trong một trận đấu dài như vậy, thể lực và sức bền có thể trở thành yếu tố quyết định ở các ván cuối. Lợi thế này càng lớn hơn khi Botvinnik lớn tuổi hơn Petrosian rất nhiều. Trong khi một loạt các ván hòa trong giải đấu có thể ngăn cản một kỳ thủ giành vị trí thứ nhất, thì các ván hòa không ảnh hưởng đến kết quả của một trận đấu một đối một. Về mặt này, phong cách chơi thận trọng của Petrosian rất phù hợp với thể thức đấu trận, vì ông có thể đơn giản chờ đợi đối thủ mắc sai lầm và sau đó tận dụng chúng. Petrosian đã thắng trận đấu với Botvinnik với tỷ số chung cuộc 5 thắng, 2 thua và 15 hòa, qua đó giành danh hiệu Vô địch Thế giới.

3.2. Giải Vô địch Cờ vua Thế giới 1966

Sau khi trở thành nhà vô địch thế giới, Petrosian đã vận động cho việc xuất bản một tờ báo cờ vua cho toàn Liên Xô, thay vì chỉ ở Moscow. Tờ báo này sau đó được biết đến với tên 64. Petrosian cũng theo học để lấy bằng Thạc sĩ Khoa học Triết học tại Đại học Quốc gia Yerevan; luận văn của ông, hoàn thành năm 1968, có tựa đề "Logic Cờ vua, Một số vấn đề về Logic Tư duy Cờ vua".



Vào năm 1966, ba năm sau khi Petrosian giành danh hiệu Vô địch Cờ vua Thế giới, ông đã bị Boris Spassky thách đấu. Petrosian đã bảo vệ thành công danh hiệu của mình bằng cách giành chiến thắng trong trận đấu, thay vì chỉ hòa, một thành tích mà chưa kỳ thủ nào đạt được kể từ khi Alexander Alekhine đánh bại Efim Bogoljubov trong Giải Vô địch Thế giới 1934.

3.3. Giải Vô địch Cờ vua Thế giới 1969

Tuy nhiên, Spassky đã đánh bại Efim Geller, Bent Larsen và Viktor Korchnoi trong chu kỳ Candidates tiếp theo, giành quyền tái đấu với Petrosian vào năm 1969. Spassky đã thắng trận đấu với tỷ số 12½-10½, qua đó Petrosian mất ngôi vị Vô địch Thế giới.

4.1. Thành tích các giải đấu lớn

Cùng với một số nhà vô địch cờ vua Liên Xô khác, Petrosian đã ký vào một bản kiến nghị lên án hành động của kẻ đào tẩu Viktor Korchnoi vào năm 1976. Đây là sự tiếp nối của một mối thù cay đắng giữa hai người, bắt nguồn từ ít nhất là trận bán kết Candidates 1974 của họ, trong đó Petrosian đã rút lui sau năm ván khi đang bị dẫn 1½-3½ (+1-3=1). Trận đấu của ông với Korchnoi vào năm 1977 chứng kiến hai cựu đồng nghiệp từ chối bắt tay hoặc nói chuyện với nhau. Họ thậm chí còn yêu cầu các cơ sở ăn uống và vệ sinh riêng biệt. Petrosian đã thua trận đấu đó, và sau đó bị sa thải khỏi vị trí biên tập viên của tạp chí cờ vua lớn nhất của Nga, 64. Những người chỉ trích lên án sự miễn cưỡng tấn công của ông, một số cho rằng điều này là do thiếu can đảm. Tuy nhiên, Mikhail Botvinnik đã lên tiếng bảo vệ ông, nói rằng Petrosian chỉ tấn công khi ông cảm thấy an toàn, và sức mạnh lớn nhất của ông nằm ở khả năng phòng thủ.

Một số thành công muộn của ông bao gồm các chiến thắng tại giải Lone Pine 1976 và giải tưởng niệm Paul Keres 1979 tại Tallinn (12/16 điểm không thua ván nào, xếp trên Mikhail Tal, David Bronstein, và những người khác). Ông chia sẻ vị trí thứ nhất (với Lajos Portisch và Robert Hübner) tại giải Interzonal Rio de Janeiro cùng năm, và giành vị trí thứ hai tại Tilburg vào năm 1981, kém người chiến thắng Alexander Beliavsky nửa điểm. Chính tại đây, ông đã có được chiến thắng nổi tiếng cuối cùng của mình, một màn thoát hiểm kỳ diệu trước chàng trai trẻ Garry Kasparov.

4.2. Các kỳ Olympiad và Giải Vô địch Đồng đội

Petrosian không được chọn vào đội tuyển Olympiad của Liên Xô cho đến năm 1958, mặc dù ông đã hai lần là ứng viên cho chức vô địch thế giới vào thời điểm đó. Tuy nhiên, từ đó trở đi, ông đã liên tục góp mặt trong mười đội tuyển Olympiad Liên Xô từ năm 1958 đến 1978, giành được chín huy chương vàng đồng đội, một huy chương bạc đồng đội và sáu huy chương vàng cá nhân. Thành tích tổng thể của ông tại các kỳ Olympiad là rất ấn tượng: +78-1=50 (chỉ thua một ván duy nhất, trước Robert Hübner, trong tổng số 129 ván), tương đương 79,8%, là thành tích tốt thứ ba mọi thời đại sau Anatoly Karpov (+43-2=23 hoặc 80,1%) và Mikhail Tal (+65-2=34 hoặc 81,2%).

Thành tích của Petrosian tại Olympiad như sau:

Petrosian cũng là thành viên của đội tuyển Liên Xô tham dự tám giải Vô địch Đồng đội châu Âu đầu tiên (từ 1957 đến 1983). Ông giành được tám huy chương vàng đồng đội và bốn huy chương vàng cá nhân. Tổng thành tích của ông tại các giải đấu đồng đội châu Âu là (+15-0=37), đạt 64,4%. Cụ thể thành tích của ông tại giải này như sau:

5.1. Phong cách phòng ngự và biệt danh "Tigran Sắt"

Petrosian là một kỳ thủ cờ vua thận trọng, phòng thủ cao, chịu ảnh hưởng mạnh mẽ từ ý tưởng phòng ngừa của Aron Nimzowitsch. Ông nỗ lực ngăn chặn khả năng tấn công của đối thủ nhiều hơn là tận dụng các khả năng của chính mình, và rất hiếm khi tấn công trừ khi ông cảm thấy vị trí của mình hoàn toàn an toàn. Ông thường thắng bằng cách chơi nhất quán cho đến khi một đối thủ quá hung hăng mắc sai lầm, sau đó tận dụng sai lầm đó mà không để lộ bất kỳ điểm yếu nào của mình. Lối chơi này thường dẫn đến các ván hòa, đặc biệt là khi đối đầu với những kỳ thủ cũng thích phản công. Tuy nhiên, sự kiên nhẫn và khả năng phòng thủ bậc thầy đã khiến ông cực kỳ khó bị đánh bại. Ông bất bại tại các giải Interzonal 1952 và 1955, và vào năm 1962, ông không thua một ván đấu giải nào. Khả năng nhất quán tránh thất bại của Petrosian đã mang lại cho ông biệt danh "Tigran Sắt". Ông được coi là kỳ thủ khó đánh bại nhất trong lịch sử cờ vua bởi các tác giả của một cuốn sách năm 2004, và nhà vô địch thế giới tương lai Vladimir Kramnik gọi ông là "người phòng thủ đầu tiên với chữ D viết hoa".

Petrosian thích chơi các khai cuộc đóng không ràng buộc các quân cờ của mình vào bất kỳ kế hoạch cụ thể nào. Khi cầm quân Đen, Petrosian thích chơi Phòng thủ Sicilia, Biến thể Najdorf và Phòng thủ Pháp. Khi cầm quân Trắng, ông thường chơi Khai cuộc Anh. Petrosian thường di chuyển cùng một quân cờ nhiều lần trong vài nước đi, gây bối rối cho đối thủ ở khai cuộc và đe dọa hòa bằng lặp lại ba lần ở cờ tàn. Trong một ván đấu với Mark Taimanov tại Giải Vô địch Cờ vua Liên Xô 1955, Petrosian đã di chuyển cùng một xe sáu lần trong một ván đấu 24 nước, với bốn trong số các nước đi đó diễn ra liên tiếp. Ông có sự ưu ái mạnh mẽ đối với mã hơn là tượng, một đặc điểm thường được cho là do ảnh hưởng của Aron Nimzowitsch.

Một số phép ẩn dụ minh họa đã được sử dụng để mô tả phong cách chơi của Petrosian. Harold C. Schonberg nói rằng "chơi với ông ấy giống như cố gắng còng tay một con lươn. Không có gì để nắm bắt." Ông được mô tả như một rết ẩn mình trong bóng tối, một hổ tìm kiếm cơ hội để vồ mồi, một con trăn từ từ siết chặt nạn nhân đến chết, và như một con cá sấu chờ đợi hàng giờ để thực hiện một đòn quyết định. Boris Spassky, người kế nhiệm Petrosian làm Vô địch Cờ vua Thế giới, mô tả phong cách chơi của ông như sau: "Petrosian làm tôi nhớ đến một con nhím. Ngay khi bạn nghĩ rằng mình đã bắt được ông ấy, ông ấy lại xù lông nhím ra."

Phong cách chơi của Petrosian, mặc dù rất thành công trong việc tránh thất bại, nhưng lại bị chỉ trích là nhàm chán. Những người đam mê cờ vua coi phong cách "siêu bảo thủ" của ông là một sự tương phản không mong muốn với hình ảnh phổ biến của cờ vua Liên Xô là "táo bạo" và "bất khuất". Trận đấu Candidates 1971 của ông với Viktor Korchnoi có quá nhiều ván hòa đơn điệu đến nỗi báo chí Nga bắt đầu phàn nàn. Tuy nhiên, Svetozar Gligorić mô tả Petrosian là "rất ấn tượng với khả năng vô song của mình trong việc nhìn trước nguy hiểm trên bàn cờ và tránh mọi rủi ro thất bại." Petrosian đã đáp lại những lời chỉ trích của mình bằng cách nói: "Họ nói các ván đấu của tôi nên 'thú vị' hơn. Tôi có thể 'thú vị' hơn-và cũng thua." Một hệ quả khác của phong cách chơi của Petrosian là ông không giành được nhiều chiến thắng, điều này dẫn đến việc ông hiếm khi vô địch các giải đấu mặc dù ông thường xuyên về nhì hoặc ba. Tuy nhiên, phong cách của ông cực kỳ hiệu quả trong các trận đấu đối kháng.

Petrosian đôi khi cũng có thể chơi theo phong cách tấn công, hy sinh. Trong trận đấu năm 1966 với Spassky, ông đã thắng ván 7 và ván 10 theo cách này. Boris Spassky sau đó đã nói: "Lợi thế của Petrosian là đối thủ của ông ấy không bao giờ biết khi nào ông ấy đột nhiên sẽ chơi như Mikhail Tal." (Tal được biết đến là kỳ thủ tấn công hung hãn nhất thời đại của ông.)

5.2. Những đóng góp quan trọng cho cờ vua

Petrosian nổi tiếng với việc sử dụng "hy sinh chất tượng trưng", nơi một bên hy sinh một xe để đổi lấy tượng hoặc mã của đối thủ. Garry Kasparov đã thảo luận về việc Petrosian sử dụng motif này: "Petrosian đã giới thiệu việc hy sinh chất vì 'chất lượng vị trí', nơi yếu tố thời gian, vốn rất quan trọng trong lối chơi của Alekhine và Tal, hầu như không đóng vai trò nào. Ngay cả ngày nay, rất ít kỳ thủ có thể tự tin vận hành trên bàn cờ với những khái niệm trừu tượng như vậy. Trước Petrosian, chưa ai nghiên cứu điều này. Bằng cách hy sinh chất 'như vậy', để đổi lấy những lợi thế dài hạn nhất định, trong các vị trí có sự mất cân bằng vật chất, ông đã khám phá ra những nguồn lực tiềm ẩn mà ít người có khả năng nhìn thấy và đánh giá đúng đắn."

Một trong những ví dụ nổi tiếng nhất về việc hy sinh chất tượng trưng của Petrosian là từ ván đấu của ông với Samuel Reshevsky ở Zurich 1953 (xem sơ đồ). Reshevsky, cầm quân Trắng, dường như có lợi thế nhờ trung tâm tốt mạnh mẽ của mình, có thể trở nên linh hoạt sau Bf3 và d4-d5. Petrosian nhận ra mình đang ở vị trí khó khăn do các quân cờ của mình bị đặt thụ động, bị đẩy vào vai trò phòng thủ. Ông cũng hiểu rằng quân Trắng có thể tiến công ở cánh Vua với h2-h4-h5, tạo ra những điểm yếu khiến việc phòng thủ sau này trở nên khó khăn hơn. Đối mặt với những mối đe dọa này, Petrosian đã nghĩ ra một kế hoạch để điều động quân mã của mình đến ô d5, nơi nó sẽ được đặt nổi bật ở trung tâm và ngăn chặn sự tiến công của các quân tốt của Trắng.
:25... Re6!
Với việc xe rời khỏi e7, quân mã đen có thể tự do di chuyển đến d5, nơi nó sẽ tấn công quân tốt ở c3 và giúp hỗ trợ một cuộc tiến công cuối cùng của đa số tốt ở cánh Hậu với ...b5-b4.
:26. a4 Ne7 27. Bxe6 fxe6 28. Qf1 Nd5 29. Rf3 Bd3 30. Rxd3 cxd3
Ván đấu cuối cùng đã hòa ở nước 41.

Petrosian là một chuyên gia chống lại Phòng thủ Ấn Độ Vua, và ông thường chơi hệ thống hiện được gọi là Hệ thống Petrosian: 1.d4 Nf6 2.c4 g6 3.Nc3 Bg7 4.e4 d6 5.Nf3 0-0 6.Be2 e5 7.d5. Biến thể này đóng trung tâm sớm trong ván đấu. Một trong những ý tưởng chiến thuật cho quân Trắng là chơi Bg5, ghim quân mã Đen vào hậu của nó. Quân Đen có thể đáp trả bằng cách di chuyển hậu của mình (thường là ...Qe8) hoặc bằng cách chơi ...h6, mặc dù nước đi sau làm suy yếu cấu trúc tốt ở cánh Vua của quân Đen. Hai trong số các phản ứng của quân Đen đối với Biến thể Petrosian được phát triển bởi các đại kiện tướng Paul Keres và Leonid Stein. Biến thể Keres xuất hiện sau 7...Nbd7 8.Bg5 h6 9.Bh4 g5 10.Bg3 Nh5 11.h4, và Biến thể Stein bắt đầu một cuộc tấn công cánh hậu ngay lập tức với 7...a5.

Phòng thủ Ấn Độ Hậu cũng có một biến thể được phát triển bởi Petrosian: 1.d4 Nf6 2.c4 e6 3.Nf3 b6 4.a3, với ý tưởng ngăn chặn ...Bb4+. Hệ thống này đã nhận được nhiều sự chú ý vào năm 1980 khi nó được Garry Kasparov trẻ tuổi sử dụng để đánh bại một số đại kiện tướng. Ngày nay, Biến thể Petrosian vẫn được coi là biến thể cấp bách nhất, với điểm số cao nhất trong các ván đấu của các kiện tướng.

Các biến thể Petrosian khác có thể được tìm thấy trong Phòng thủ Grünfeld sau 1.d4 Nf6 2.c4 g6 3.Nc3 d5 4.Nf3 Bg7 5.Bg5, và Phòng thủ Pháp sau 1.e4 e6 2.d4 d5 3.Nc3 Bb4 4.e5 Qd7. Một số tài liệu gọi một biến thể của Phòng thủ Caro-Kann bằng tên của ông, cùng với cựu vô địch thế giới Vasily Smyslov: Biến thể Petrosian-Smyslov, 1.e4 c6 2.d4 d5 3.Nc3 dxe4 4.Nxe4 Nd7.

6.1. Hôn nhân và gia đình

Petrosian sống ở Moscow từ năm 1949. Trong những năm 1960 và 1970, ông sống tại số 59 phố Pyatnitskaya Street. Khi được Anthony Saidy hỏi liệu ông có phải là người Nga không, Petrosian trả lời: "Ở nước ngoài, họ gọi tất cả chúng tôi là người Nga. Tôi là một người Armenia Xô viết."

Năm 1952, Petrosian kết hôn với Rona Yakovlevna (nhũ danh Avinezer, 1923-2005), một người Do Thái gốc Nga sinh ra ở Kiev, Ukraina. Bà là một giáo viên tiếng Anh và phiên dịch viên, tốt nghiệp Đại học Ngôn ngữ Quốc gia Moscow. Bà được chôn cất tại khu vực Do Thái của Nghĩa trang Vostryakovsky ở Moscow. Họ có hai con trai: Vartan và Mikhail. Mikhail là con trai của Rona từ cuộc hôn nhân đầu tiên.

6.2. Vấn đề thính giác và sự nghiệp cờ vua

Petrosian bị điếc một phần và thường đeo máy trợ thính trong các trận đấu của mình, điều này đôi khi dẫn đến những tình huống kỳ lạ. Có một lần, ông đề nghị hòa với Svetozar Gligorić. Ban đầu, Gligorić từ chối trong sự ngạc nhiên, nhưng sau đó thay đổi ý định trong vài giây và đề nghị hòa lại. Petrosian không phản hồi đề nghị đó, mà tiếp tục chơi và cuối cùng thắng ván đấu. Sau đó, người ta phát hiện ra rằng ông đã tắt máy trợ thính và không nghe thấy khi Gligorić đề nghị hòa lại. Năm 1971, ông thi đấu trận Candidates với Robert Hübner tại một khu vực ồn ào ở Seville. Tiếng ồn không làm phiền Petrosian nhưng lại khiến Hübner khó chịu đến mức ông phải rút lui khỏi trận đấu. Mặc dù thính giác kém, ông là một người rất yêu thích nhạc cổ điển và thích đi xem hòa nhạc.

6.3. Sở thích và mối quan tâm

Các sở thích của ông bao gồm bóng đá, backgammon, trượt tuyết băng đồng, bóng bàn và làm vườn.

7.1. Cái chết

Petrosian qua đời tại Moscow vì ung thư dạ dày vào ngày 13 tháng 8 năm 1984, và được chôn cất tại Nghĩa trang Armenia Moscow.

7.2. Tưởng niệm và tầm ảnh hưởng

Vào thời điểm qua đời, Petrosian đang biên soạn một tập hợp các bài giảng và bài viết liên quan đến cờ vua để xuất bản thành sách. Những tác phẩm này đã được vợ ông, Rona, chỉnh sửa và xuất bản sau khi ông mất, bằng tiếng Nga với tựa đề Шахматные лекции Петросяна (1989) và bằng tiếng Anh là Petrosian's Legacy (1990).

Năm 1987, nhà vô địch cờ vua thế giới Garry Kasparov đã khánh thành một đài tưởng niệm tại mộ Petrosian, mô tả vòng nguyệt quế được trao cho nhà vô địch cờ vua thế giới và một hình ảnh mặt trời chiếu sáng trên hai đỉnh của núi Ararat-biểu tượng quốc gia của quê hương Armenia của Petrosian. Vào ngày 7 tháng 7 năm 2006, một tượng đài vinh danh Petrosian đã được khánh thành tại quận Davtashen của Yerevan, trên con phố mang tên Petrosian. Petrosian cũng được vinh danh trên loạt tiền giấy thứ ba của dram Armenia, với hình ảnh của ông trên tờ tiền 2.000 dram.