1. Thời niên thiếu và bối cảnh
Tân Bình xuất thân từ huyện Dương Địch (陽翟縣Dương Địch huyệnChinese), quận Dĩnh Xuyên (潁川郡Dĩnh Xuyên quậnChinese), nay thuộc khu vực Vũ Châu, Hứa Xương, Hà Nam. Tổ tiên của ông vốn là người quận Lũng Tây (隴西郡Lũng Tây quậnChinese), nay thuộc khu vực Định Tây, Cam Túc, nhưng đã di cư về phía đông đến quận Dĩnh Xuyên vào thời kỳ Kiến Vũ (25-56 CN) dưới triều Hán Quang Vũ Đế đầu thời Đông Hán.
Tân Bình có một người em trai là Tân Bì (辛毗Tân BìChinese), tự Tá Trị. Cả hai anh em đều là những nhân vật có ảnh hưởng trong thời kỳ này. Quận Dĩnh Xuyên cũng là quê hương của nhiều nhân vật nổi tiếng khác cùng thời như Quách Gia, Tuân Úc, Tuân Sân (荀諶Tuân SânChinese) và Quách Đồ (郭圖Quách ĐồChinese), những người sau này đều đóng vai trò quan trọng trong cục diện chính trị.
2. Sự nghiệp ban đầu dưới quyền Hàn Phức
Sự nghiệp của Tân Bình bắt đầu với vai trò cố vấn cho quân phiệt Hàn Phức (韓馥Hàn PhứcChinese), người cai trị Ký Châu (bao gồm phần lớn tỉnh Hà Bắc ngày nay) từ năm 189 đến 191.
Vào năm 191, Tân Bình, cùng với Tuân Sân (荀諶Tuân SânChinese), Quách Đồ (郭圖Quách ĐồChinese), Trương Đạo (張導Trương ĐạoChinese) và Cao Cán (高幹Cao CánChinese), đã thành công thuyết phục Hàn Phức từ bỏ chức Ký Châu mục để nhường lại cho một quân phiệt khác là Viên Thiệu (袁紹Viên ThiệuChinese). Họ lập luận rằng Viên Thiệu sẽ có vị thế tốt hơn để bảo vệ Ký Châu khỏi cuộc xâm lược của quân phiệt đối địch Công Tôn Toản (公孫瓚Công Tôn ToảnChinese). Sau sự kiện này, Tân Bình trở thành quan chức phục vụ dưới quyền Viên Thiệu, và ông cũng đưa em trai mình là Tân Bì cùng gia nhập.
3. Sự nghiệp dưới quyền Viên Thiệu
Sau khi gia nhập Viên Thiệu, Tân Bình giữ vai trò quan trọng trong bộ máy hành chính và quân sự của Viên Thiệu. Ông tham gia vào nhiều sự kiện then chốt, đặc biệt là sau trận Quan Độ.
Năm 200, khi Viên Thiệu đối đầu với Tào Tháo (曹操Tào TháoChinese) trong trận Quan Độ, hai người con trai của mưu sĩ Thẩm Phối (審配Thẩm PhốiChinese) đã bị quân Tào Tháo bắt giữ. Lúc bấy giờ, Mạnh Đại (孟岱Mạnh ĐạiChinese), một thuộc hạ của Viên Thiệu, vốn có hiềm khích với Thẩm Phối. Mạnh Đại đã nhờ Tưởng Kỳ (蔣奇Tưởng KỳChinese) chuyển lời đến Viên Thiệu rằng: "Thẩm Phối đang hành xử độc đoán và có sự ủng hộ mạnh mẽ từ người thân. Nay hai con trai của ông ta đã bị kẻ địch bắt, ông ta có thể nghĩ đến việc phản bội để cứu con." Tân Bình và đồng liêu Quách Đồ đã tán thành lời gièm pha này của Mạnh Đại. Do đó, Viên Thiệu đã bổ nhiệm Mạnh Đại làm giám quân mới và ra lệnh cho ông ta thay thế Thẩm Phối trong vai trò trấn giữ căn cứ địa ở Nghiệp Thành (鄴城Nghiệp ThànhChinese, nay thuộc Hàm Đan, Hà Bắc). Tuy nhiên, Thẩm Phối sau đó đã được Phùng Kỷ (逢紀Phùng KỷChinese) biện hộ và phục chức.
4. Vai trò trong các sự kiện chính và nội chiến nhà Viên
Sau thất bại thảm hại tại trận Quan Độ, vào năm 202, Viên Thiệu qua đời mà không chỉ định rõ người kế vị trong số các con trai. Một cuộc tranh giành quyền lực đã nổ ra giữa hai người con của ông là Viên Đàm (袁譚Viên ĐàmChinese) và Viên Thượng (袁尚Viên ThượngChinese).
Những người theo Viên Thiệu cũng chia thành hai phe: một phe do Thẩm Phối và Phùng Kỷ dẫn đầu, ủng hộ Viên Thượng và giúp ông ta kiểm soát thành Nghiệp; phe còn lại do Tân Bình và Quách Đồ dẫn đầu, đứng về phía Viên Đàm, người đóng quân tại Bình Nguyên (平原Bình NguyênChinese, nay thuộc Đức Châu, Sơn Đông). Hai anh em họ Viên sau đó đã lao vào cuộc chiến huynh đệ tương tàn.
Vào năm 203, khi Viên Thượng tấn công Viên Đàm tại Bình Nguyên, Quách Đồ đã khuyên Viên Đàm nên hòa hoãn với Tào Tháo và liên minh với Tào Tháo để chống lại Viên Thượng. Sau khi Viên Đàm miễn cưỡng đồng ý, Quách Đồ đã đề cử em trai của Tân Bình là Tân Bì làm đại diện của Viên Đàm để gặp Tào Tháo. Tân Bì đã hoàn thành nhiệm vụ của mình và thuyết phục được Tào Tháo giúp đỡ Viên Đàm. Tào Tháo sau đó đã dẫn quân đến Lê Dương (黎陽Lê DươngChinese, nay thuộc Tuân Huyện, Hà Nam).
Trong cuộc nội chiến này, Tân Bình và Quách Đồ đã vì tư thù cá nhân với Thẩm Phối mà xúi giục Viên Đàm tấn công Viên Thượng trước. Hành động này đã dẫn đến thất bại của Viên Đàm, buộc ông ta phải rút về Bình Nguyên. Vương Tu (王脩Vương TuChinese), một thuộc hạ của Viên Đàm, đã khuyên ông ta nên "chém những kẻ gian thần" (ám chỉ Tân Bình và Quách Đồ) và hòa giải với Viên Thượng, nhưng lời khuyên này đã không được Viên Đàm chấp nhận. Vai trò của Tân Bình trong việc thúc đẩy xung đột nội bộ đã góp phần lớn vào sự chia rẽ và suy yếu của gia tộc Viên.
5. Bi kịch gia đình và kết cục cá nhân
Trước đó, khi xung đột giữa Viên Thượng và Viên Đàm mới bùng nổ, Tân Bì đã theo Viên Đàm đến Bình Nguyên nhưng để lại các thành viên trong gia đình mình ở căn cứ của Viên Thượng tại Nghiệp Thành. Viên Thượng sau đó đã ra lệnh bắt giữ và bỏ tù gia đình họ Tân.
Vào năm 204, Tào Tháo dẫn quân tấn công Viên Thượng trong trận Nghiệp Thành (204). Khi quân Tào Tháo phá vỡ phòng tuyến của Nghiệp Thành, Thẩm Phối, người chịu trách nhiệm phòng thủ thành, đã đổ lỗi cho Tân Bì về sự sụp đổ của gia tộc Viên. Do đó, ông ta đã ra lệnh cho quân lính hành quyết gia đình họ Tân trong ngục. Sau khi Nghiệp Thành thất thủ về tay Tào Tháo, Tân Bì, người đang ở cùng Tào Tháo vào thời điểm đó, đã vội vã đến nhà tù để giải cứu gia đình mình nhưng đã quá muộn vì tất cả họ đều đã chết.
Mặc dù không rõ liệu Tân Bình có bị hành quyết cùng với gia đình mình hay không, nhưng không có thêm ghi chép nào về ông trong các tài liệu lịch sử sau sự kiện này. Số phận cuối cùng của ông vẫn còn là một bí ẩn.
6. Đánh giá lịch sử và tái hiện văn học
Trong lịch sử, hành động và lời khuyên của Tân Bình, đặc biệt là việc ông cùng Quách Đồ khuyến khích Viên Đàm tấn công Viên Thượng, thường được xem là một trong những nguyên nhân chính dẫn đến sự suy yếu và diệt vong của gia tộc Viên. Lời chỉ trích của Vương Tu về "những kẻ gian thần" cũng phần nào phản ánh đánh giá tiêu cực về vai trò của ông.
Trong tác phẩm văn học hư cấu nổi tiếng Tam Quốc Diễn Nghĩa, Tân Bình được miêu tả là một mưu sĩ của Hàn Phức trước khi phục vụ Viên Thiệu. Trong cuộc tranh luận về chiến lược đối phó với Tào Tháo, ông cùng Tuân Sân đã ủng hộ chiến lược đánh nhanh thắng nhanh.
Trong nội chiến gia tộc Viên, Tân Bình vẫn trung thành với Viên Đàm. Theo Tam Quốc Diễn Nghĩa, ông đã theo Viên Đàm đến tận trận Nam Bì (南皮Nam BìChinese). Khi tình thế trở nên tuyệt vọng, Tân Bình được Viên Đàm cử đi cầu hàng Tào Tháo. Tào Tháo từ chối nhưng lại mời Tân Bình gia nhập quân mình, giống như đã làm với Tân Bì. Tuy nhiên, Tân Bình đã từ chối vì lòng trung thành với Viên Đàm. Khi trở về thành Nam Bì, Viên Đàm lại nghi ngờ ông thông đồng với Tào Tháo. Quá sốc trước sự nghi ngờ này, Tân Bình đã ngất xỉu và qua đời ngay tại chỗ. Trong bộ phim truyền hình Tam Quốc Diễn Nghĩa của Đài Truyền hình Trung ương Trung Quốc, cảnh phim còn thêm chi tiết Tân Bình trước khi chết đã trăn trối với Thẩm Phối, yêu cầu Thẩm Phối giết cả gia đình ông nếu em trai ông (Tân Bì) tấn công Ký Châu. Khi Thẩm Phối nói lại điều này, Tân Bì đã gào thét và ngã quỵ.
7. Nhân vật liên quan
- Tân Bì (辛毗Tân BìChinese): Em trai của Tân Bình, tự Tá Trị. Ông ban đầu phục vụ Viên Thiệu, sau đó theo Viên Đàm, và cuối cùng trở thành mưu sĩ quan trọng của Tào Tháo. Vai trò của Tân Bì trong việc thuyết phục Tào Tháo giúp đỡ Viên Đàm, cũng như bi kịch gia đình ông khi các thành viên bị Thẩm Phối hành quyết, có mối liên hệ chặt chẽ với số phận của Tân Bình.