Sō Yoshitoshi

1.1. Xuất thân và Gia tộc

Yoshitoshi sinh năm 1568, là con trai thứ tư (có thuyết nói là thứ năm) của Sō Masamori (宗将盛^Japanese), lãnh chúa đời thứ 15 của gia tộc Sō. Mẹ ông là Ryūan-in (竜安院^Japanese), con gái của Tateishi Takahiro (立石高弘^Japanese). Tên ban đầu của ông là Akikage (昭景^Japanese), được ban chữ "昭" từ Ashikaga Yoshiaki (足利義昭^Japanese), Shogun đời thứ 15 của Mạc phủ Muromachi, vào tháng 12 năm 1577. Sau này, ông nhận họ Hashiba (羽柴^Japanese) và chữ "吉" từ Toyotomi Hideyoshi, đổi tên thành Yoshitomo (吉智^Japanese), sau đó là Yoshitoshi (義智^Japanese).

Ông được Sō Yoshishige (宗義調^Japanese, 1532-1589), lãnh chúa đời thứ 17 của gia tộc Sō, nhận làm con nuôi. Vợ của Yoshitoshi, người sau này lấy tên thánh là Maria, là con gái của Konishi Yukinaga (小西行長^Japanese). Dưới ảnh hưởng của cha vợ, Yoshitoshi đã cải đạo Kitô giáo và được rửa tội với tên thánh là Dario.

1.2. Kế thừa Gia tộc

Quá trình Yoshitoshi kế thừa gia tộc Sō khá phức tạp do sự qua đời sớm của các anh trai. Anh cả của ông, Sō Shigehisa (宗茂尚^Japanese), đã kế vị Yoshishige làm lãnh chúa đời thứ 18 nhưng yểu mệnh. Sau đó, anh trai thứ hai, Sō Yoshizumi (宗義純^Japanese), cũng qua đời sớm. Do đó, vào tháng 1 năm 1579 (có thuyết nói là năm 1580), Yoshitoshi được Yoshishige nhận làm con nuôi và trở thành người đứng đầu gia tộc Sō.

Vào tháng 5 năm 1587, cha nuôi của ông, Yoshishige, người đã ẩn cư, bất ngờ trở lại vị trí lãnh chúa. Điều này xảy ra khi Toyotomi Hideyoshi bắt đầu Chiến dịch Kyūshū, và Yoshitoshi cùng Yoshishige đã theo Hideyoshi, nhờ đó lãnh địa Tsushima được bảo toàn. Sau khi Yoshishige qua đời vào năm 1588, Yoshitoshi một lần nữa trở thành người đứng đầu gia tộc Sō và là lãnh chúa của Tsushima.

2.1. Yêu cầu của Hideyoshi và Đàm phán

Sau khi thống nhất Nhật Bản, Toyotomi Hideyoshi nuôi tham vọng chinh phục nhà Minh của Trung Quốc, một mục tiêu mà ông cho là để hoàn thành di nguyện của cố chúa Oda Nobunaga. Ngoài ra, việc có một lượng lớn võ sĩ và quân đội sau thời kỳ chiến quốc cũng tạo ra áp lực nội bộ, đe dọa sự ổn định của Nhật Bản và kế hoạch kế vị của Hideyoshi. Hideyoshi hy vọng sẽ tái lập quan hệ ngoại giao với Triều Tiên (Joseon) và thuyết phục Triều Tiên tham gia vào chiến dịch chống lại nhà Minh.

Năm 1589, Yoshitoshi được giao nhiệm vụ chuyển yêu cầu của Hideyoshi tới Triều Tiên: hoặc tham gia vào chiến dịch của Hideyoshi chống lại Trung Quốc, hoặc đối mặt với chiến tranh với Nhật Bản. Gia tộc Sō, với đặc quyền thương mại đặc biệt với Triều Tiên (Tsushima lúc bấy giờ là trạm kiểm soát duy nhất cho tất cả các tàu Nhật Bản đi đến Triều Tiên), có lợi ích thiết yếu trong việc ngăn chặn xung đột giữa hai quốc gia. Yoshitoshi đã trì hoãn các cuộc đàm phán trong gần hai năm.

Thay vì chuyển yêu cầu trực tiếp của Hideyoshi, Yoshitoshi đã giảm nhẹ nội dung chuyến thăm triều đình Triều Tiên thành một nỗ lực cải thiện quan hệ giữa hai nước. Ông đã thành công trong việc đảm bảo một phái đoàn ngoại giao của Triều Tiên đến Nhật Bản vào năm 1590. Tuy nhiên, thông điệp mà các sứ giả Triều Tiên nhận được từ Hideyoshi, sau khi được soạn lại theo yêu cầu vì quá bất lịch sự, vẫn là lời mời Triều Tiên quy phục Nhật Bản và tham gia vào cuộc chiến chống Trung Quốc.

Trên thực tế, Triều Tiên là một quốc gia chư hầu và đồng minh của nhà Minh. Vua Seonjo (선조^Korean) đã từ chối cho quân đội Nhật Bản đi qua Triều Tiên để xâm lược Trung Quốc. Điều này khiến Hideyoshi lên kế hoạch xâm lược quân sự Triều Tiên như bước đầu tiên để đạt được mục tiêu cuối cùng là chinh phục Trung Quốc. Yoshitoshi đã dùng thủ đoạn lừa dối cả hai bên: ông nói với Triều Tiên rằng phái đoàn nên là "sứ giả chúc mừng" sự thống nhất của Nhật Bản, trong khi nói với Hideyoshi rằng đó là "sứ giả quy phục". Ông cũng đã thay đổi yêu cầu "chinh phạt Minh, mượn đường" (征明假道) của Hideyoshi thành "sắp xếp đường đi vào Minh" (假途入明) khi truyền đạt cho Triều Tiên, nhưng điều này cũng không thành hiện thực.

2.2. Tham gia Chiến tranh Imjin (Văn Lộc - Khánh Trường)

Các cuộc đàm phán với Triều Tiên cuối cùng đã thất bại, dẫn đến Chiến tranh Imjin (còn gọi là Văn Lộc - Khánh Trường) bắt đầu vào năm 1592. Do vị trí chiến lược của lãnh địa Tsushima giữa Triều Tiên và Nhật Bản, cùng với kiến thức và kinh nghiệm của mình về Triều Tiên, Yoshitoshi được giao nhiệm vụ dẫn đầu cuộc tấn công lớn đầu tiên trên bộ của cuộc chiến.

3.1. Lập trường trong Trận Sekigahara

Năm 1600, trong Trận Sekigahara, Sō Yoshitoshi đã đứng về phe Tây quân, dưới sự chỉ huy của cha vợ ông, Konishi Yukinaga. Ông đã tham gia vào cuộc tấn công Thành Fushimi (伏見城^Japanese) và cử các gia thần của mình tham gia vào cuộc vây hãm Thành Ōtsu (大津城^Japanese) và trận chiến chính tại Sekigahara.

Tuy nhiên, Tây quân đã thất bại trong trận chiến này. Hầu hết các daimyō thuộc Tây quân đều bị tịch thu lãnh địa hoặc bị xử tử. Cha vợ của Yoshitoshi, Konishi Yukinaga, cùng với Ishida Mitsunari (石田三成^Japanese) và Ankokuji Ekei (安国寺恵瓊^Japanese), đã bị xử tử. Mặc dù vậy, Tokugawa Ieyasu, người chiến thắng trong trận Sekigahara, đã đặc biệt tha mạng cho Sō Yoshitoshi. Lý do chính là Ieyasu mong muốn nhanh chóng khôi phục quan hệ ngoại giao với Triều Tiên, và Tsushima, với vị trí độc đáo và kinh nghiệm ngoại giao của gia tộc Sō, là chìa khóa cho mục tiêu này.

Điều kiện để Yoshitoshi được tha là ông phải hoàn toàn cắt đứt quan hệ với gia tộc Konishi Yukinaga. Theo lệnh của Ieyasu, Yoshitoshi đã ly hôn với vợ mình là Maria, con gái của Konishi Yukinaga. Đây là một quyết định chính trị cần thiết để tránh họa diệt vong cho gia tộc Sō. Nhờ đó, lãnh địa của ông được bảo toàn, và ông trở thành lãnh chúa đầu tiên của phiên Tsushima Fuchū với sản lượng 100.000 koku (石^Japanese).

3.2. Nỗ lực Khôi phục Quan hệ Ngoại giao với Triều Tiên

Ngay sau khi rút quân từ Triều Tiên về, Sō Yoshitoshi đã nỗ lực hết mình để tái lập quan hệ ngoại giao với Triều Tiên. Ông đã cử các sứ giả như Kagehashi Shichidayu (梯七大夫^Japanese) và Yoshizoe Sakon (吉副左根^Japanese) đến Triều Tiên, nhưng họ đã bị quân Minh bắt giữ. Lần thứ tư, sứ giả Ishida Jingoemon (石田甚五衛門^Japanese) đã nhận được một lá thư trả lời tiêu cực từ phía Triều Tiên, phản ánh tình hình quân Minh vẫn kiểm soát Triều Tiên và sự oán hận sâu sắc của Triều Tiên sau bảy năm chiến tranh.


Năm 1600, sau khi tin tức về thất bại của gia tộc Toyotomi tại Sekigahara đến triều đình Joseon, Tokugawa Ieyasu đã khởi xướng quá trình tái lập quan hệ ngoại giao. Để thể hiện thiện chí, một số tù binh Joseon đã được thả tại đảo Tsushima. Đáp lại, một nhóm nhỏ sứ giả do tăng Yujeong (유정^Korean, còn gọi là Samyeongdang) dẫn đầu đã được cử đến Kyoto để điều tra thêm. Với sự hỗ trợ của Sō Yoshitoshi, một cuộc gặp gỡ với Ieyasu đã được sắp xếp tại Thành Fushimi ở Kyoto.

Năm 1603, Tokugawa Ieyasu thành lập Mạc phủ mới, và Sō Yoshitoshi chính thức được ban lãnh địa Tsushima Fuchū (100.000 koku) tại tỉnh Tsushima. Năm 1604, Yujeong xác nhận sự quan tâm của Triều Tiên trong việc phát triển thêm các mối liên hệ, và Shogun Tokugawa đã đáp lại bằng cách thả 1.390 tù binh chiến tranh.

Trong các cuộc đàm phán ngoại giao tiếp theo nhằm hướng tới quan hệ hòa bình, Triều Tiên vào năm 1606 đã mở rộng các điều kiện của mình và yêu cầu Shogun phải viết một bức thư chính thức yêu cầu hòa bình, đồng thời dẫn độ những binh lính Nhật Bản đã xúc phạm lăng mộ hoàng gia Triều Tiên gần Hanseong (cụ thể là Seonjeongneung (선정릉^Korean)). Nhận ra rằng Mạc phủ sẽ không bao giờ đồng ý với yêu cầu này, Sō Yoshitoshi đã gửi một bức thư giả mạo và một nhóm tội phạm thay thế (Magosaku (麻古沙九^Japanese) và Madahwaji (麻多化之^Japanese)). Triều Tiên, nhận thấy sự cần thiết phải đẩy lùi quân Minh, đã chấp nhận và cử một sứ giả vào năm 1608. Kết quả là các tù binh Joseon được trả về và quan hệ ngoại giao, thương mại giữa hai nước được khôi phục.

Năm 1607, phái đoàn "Hồi đáp kiêm Tái hoàn sứ" của Triều Tiên, gồm Yeo U-gil (여우길^Korean) làm chính sứ, Gyeong Seom (경섬^Korean) làm phó sứ, và Jeong Hogwan (정호관^Korean) làm thư trạng quan, đã khởi hành từ Busan vào cuối tháng 2, đến Fuchū vào ngày 3 tháng 3. Sau khi đi qua Osaka và Kyoto, họ đến Edo vào cuối tháng 5 và yết kiến Shogun Tokugawa Hidetada vào ngày 6 tháng 6. Ngày 11 tháng 6, thư hồi đáp của Shogun Hidetada gửi Quốc vương Triều Tiên được chuyển đến quán xá của sứ giả Triều Tiên. Trong thư chỉ có con dấu đỏ "Minamoto Hidetada" (源秀忠) mà không có danh xưng "Quốc vương Nhật Bản". Trước đó, quốc thư của Ieyasu gửi Triều Tiên qua Tsushima có con dấu "Quốc vương Nhật Bản" và chữ ký "Minamoto Ieyasu" (源家康). Điều này được cho là sự giả mạo của Tsushima, dựa trên tiền lệ của các Shogun Ashikaga trong quá khứ, nhằm thể hiện sự bình đẳng giữa Quốc vương Nhật Bản và Quốc vương Triều Tiên.


Kết quả của các cuộc đàm phán giữa phái đoàn Triều Tiên và Nhật Bản là việc ký kết Hiệp ước Giyu (기유약조^Korean) hay Hiệp ước Keichō (慶長条約^Japanese) vào năm 1609, chính thức bình thường hóa quan hệ ngoại giao giữa hai nước.

Tuy nhiên, các quốc thư gửi đi sau đó, dẫn đến việc cử các phái đoàn "Hồi đáp kiêm Tái hoàn sứ" của Triều Tiên vào năm 1617 và 1624, cũng là do Tsushima làm giả. Những vụ việc này có liên quan đến Yanagawa Toshinaga (柳川智永^Japanese), con trai của Yanagawa Shigenobu (柳川調信^Japanese), một gia thần của phiên Tsushima Fuchū, cùng với các gia thần khác như Matsuo Shichiuemon (松尾七右衛 môn^Japanese), Shimakawa Takumi (島川內匠^Japanese), và một nhân vật Triều Tiên tên là Park Dae-geun (박대근^Korean). Đến năm 1636, việc làm giả quốc thư của Tsushima bị phát hiện, dẫn đến sự kiện Yanagawa Ikken (柳川一件^Japanese). Yanagawa Shigeoki (調興^Japanese), con trai của Toshinaga và người bị coi là chịu trách nhiệm chính trong vụ làm giả quốc thư, đã bị lưu đày đến vùng Tsugaru. Shimakawa Takumi và Matsuo Shichiuemon bị xử tử. Chùa Bori-sa (보리사^Korean), nơi thờ cúng của gia tộc Yanagawa, bị đóng cửa và mộ của cha con Yanagawa Shigenobu và Toshinaga cũng bị san phẳng.

4.1. Quan hệ với Mạc Phủ Tokugawa và Bảo tồn Lãnh địa

Sau Trận Sekigahara, gia tộc Sō, mặc dù là một tozama daimyō (lãnh chúa ngoại phiên), vẫn được phép tiếp tục cai trị Tsushima. Gia tộc Sō đã duy trì vai trò trung gian của Mạc phủ với chính phủ Joseon trong suốt thời kỳ Edo (1603-1868). Vai trò này mang lại cho gia tộc Sō lợi ích cả về chính trị và kinh tế.

Là đại diện và phát ngôn viên của Tokugawa, gia tộc Sō đã giúp đảm bảo một loạt các phái đoàn lớn của Joseon đến Edo (gọi là Triều Tiên Thông tín sứ). Những phái đoàn này không chỉ mang lại lợi ích cho Nhật Bản như một công cụ tuyên truyền hợp pháp hóa cho Mạc phủ mà còn là một yếu tố then chốt trong việc thể hiện tầm nhìn lý tưởng của Nhật Bản về cấu trúc một trật tự quốc tế, với Edo là trung tâm.

Yoshitoshi đã được Ieyasu khen thưởng vì công lao khôi phục quan hệ với Triều Tiên. Gia tộc Sō được Mạc phủ cho phép tiến hành thương mại độc lập với Triều Tiên. Hơn nữa, Yoshitoshi còn được đặc quyền thực hiện Sankin-kōtai (chế độ luân phiên cư trú) ba năm một lần, thay vì mỗi năm một lần như các daimyō khác (tuy nhiên, đặc quyền này chỉ áp dụng cho Yoshitoshi và không được truyền lại cho các lãnh chúa Tsushima Fuchū sau này). Con cháu của Yoshitoshi tiếp tục cai trị lãnh địa này cho đến khi hệ thống han bị bãi bỏ. Năm 1884, người đứng đầu dòng họ này được phong tước "Bá tước".

4.2. Ký kết Hiệp ước với Triều Tiên và Các vấn đề Ngoại giao

Năm 1609, Sō Yoshitoshi đã thành công trong việc ký kết Hiệp ước Giyu (còn gọi là Hiệp ước Keichō) với Triều Tiên, chính thức bình thường hóa quan hệ ngoại giao giữa hai quốc gia sau cuộc chiến tranh tàn khốc. Thành tựu này là một bước ngoặt quan trọng, mở ra một thời kỳ hòa bình và giao thương giữa Nhật Bản và Triều Tiên.

Tuy nhiên, mối quan hệ ngoại giao này không phải lúc nào cũng suôn sẻ. Như đã đề cập, trong quá trình đàm phán và trao đổi quốc thư, đã xảy ra các vụ việc làm giả tài liệu ngoại giao. Sự kiện Yanagawa Ikken vào năm 1636 là một ví dụ điển hình, khi việc làm giả quốc thư của Tsushima bị phanh phui, gây ra một cuộc khủng hoảng ngoại giao nghiêm trọng. Mặc dù vụ việc này xảy ra dưới thời con trai ông, Sō Yoshinari, nhưng nó phản ánh những rủi ro và áp lực mà gia tộc Sō phải đối mặt trong vai trò trung gian ngoại giao, đặc biệt là khi cố gắng dung hòa các yêu cầu khác nhau từ Mạc phủ và Triều Tiên.

8.1. Đánh giá Tích cực

Sō Yoshitoshi được công nhận vì những nỗ lực đáng kể của mình trong việc duy trì hòa bình và khôi phục quan hệ ngoại giao giữa Nhật Bản và Triều Tiên.

• Nỗ lực ngăn chặn chiến tranh: Mặc dù cuối cùng không thành công, ông đã cố gắng trì hoãn và làm sai lệch các yêu cầu của Hideyoshi để tránh một cuộc xung đột lớn. Động cơ của ông không chỉ xuất phát từ lợi ích thương mại mà còn từ nỗi lo sợ Tsushima sẽ trở thành bãi chiến trường.
• Khôi phục quan hệ sau chiến tranh: Sau cuộc xâm lược, ông đã đóng vai trò then chốt trong việc đàm phán với Tokugawa Ieyasu và Triều Tiên để ký kết Hiệp ước Giyu năm 1609, giúp bình thường hóa quan hệ và mở lại giao thương.
• Bảo vệ lãnh địa Tsushima: Nhờ khả năng ngoại giao và vị trí độc đáo của mình, ông đã bảo toàn lãnh địa Tsushima sau Trận Sekigahara, ngay cả khi gia tộc ông đứng về phe thất bại. Ông cũng đã đảm bảo các đặc quyền thương mại độc quyền với Triều Tiên cho gia tộc Sō, mang lại sự thịnh vượng cho Tsushima trong thời kỳ Edo.
• Đánh giá cá nhân: Linh mục Gregorio de Céspedes đã ca ngợi ông là "một thanh niên vô cùng khiêm tốn, có học thức và tính cách xuất sắc", cho thấy ông có những phẩm chất cá nhân đáng quý.

8.2. Phê phán và Tranh cãi

Tuy nhiên, Sō Yoshitoshi cũng phải đối mặt với nhiều lời phê phán và tranh cãi, đặc biệt là từ phía Triều Tiên:

• Vai trò trong cuộc xâm lược: Mặc dù ông cố gắng ngăn chặn chiến tranh, nhưng cuối cùng ông vẫn là người tiên phong trong cuộc xâm lược Triều Tiên, gây ra nhiều đau khổ và tàn phá.
• Hành vi ngoại giao lừa dối: Việc ông làm giả các quốc thư và thông điệp ngoại giao để lừa dối cả Hideyoshi và triều đình Triều Tiên là một điểm gây tranh cãi lớn. Hành động này, mặc dù có thể nhằm mục đích tốt (ngăn chặn chiến tranh hoặc khôi phục hòa bình), đã dẫn đến sự hỗn loạn và mất lòng tin, đỉnh điểm là sự kiện Yanagawa Ikken sau này.
• Sự thay đổi lập trường chính trị: Việc ông nhanh chóng ly hôn với con gái của Konishi Yukinaga và từ bỏ Kitô giáo sau thất bại của Tây quân tại Sekigahara bị một số người coi là hành động thiếu trung thành hoặc cơ hội.
• Chỉ trích từ Triều Tiên: Các ghi chép của Triều Tiên, như trong Seonjo Sillok (선조실록^Korean), thường có cái nhìn tiêu cực về Yoshitoshi và gia tộc Sō. Ví dụ, vào năm 1603, Seonjo Sillok đã chỉ trích Sō Yoshitoshi là "rất xảo quyệt" và "kẻ phản bội", người đã "đuổi vợ mình và bám vào Tokugawa Ieyasu", đồng thời cáo buộc ông và gia thần Yanagawa Shigenobu (柳川調信^Japanese) là những kẻ "gian xảo nhất trong số giặc Oa", thường xuyên "khủng bố" và "cướp bóc" người dân Triều Tiên.
• Hậu quả của sự vội vàng: Việc ông quá vội vàng trong các cuộc đàm phán hòa bình sau chiến tranh, đặc biệt là việc làm giả quốc thư, đã tạo tiền đề cho sự kiện Yanagawa Ikken dưới thời con trai ông, suýt chút nữa đã dẫn đến sự diệt vong của gia tộc Sō.