1. Tổng quan
Ông Shigeo Takaya là một chính trị gia và nhà kinh doanh lỗi lạc của Nhật Bản, nổi tiếng với hai nhiệm kỳ thị trưởng thành phố Okayama từ năm 2005 đến 2013. Trong suốt sự nghiệp của mình, ông đã giữ nhiều vị trí quan trọng trong lĩnh vực kinh doanh và xã hội, trước khi dấn thân vào chính trường. Là thị trưởng, ông Takaya đã khởi xướng các cuộc cải cách hành chính và chính sách tài khóa sâu rộng theo phương châm "Từ Chính phủ đến Nhân dân", góp phần đáng kể vào việc giảm nợ công và chuyển đổi Okayama thành thành phố được chỉ định theo sắc lệnh thứ 18 của quốc gia. Các dự án phát triển đô thị quy mô lớn và chiến dịch quảng bá thành phố dưới sự lãnh đạo của ông cũng để lại dấu ấn mạnh mẽ. Tuy nhiên, nhiệm kỳ của ông cũng đối mặt với nhiều tranh cãi về các chính sách phúc lợi xã hội, sự tụt hậu trong công tác chống động đất cho trường học, vấn đề trẻ em chờ lớp tại các nhà trẻ, và các vụ sai phạm của công chức, cũng như những chỉ trích về quản lý khủng hoảng.
2. Cuộc đời và Bối cảnh
Cuộc đời ông Shigeo Takaya bắt đầu ở tỉnh Okayama và được định hình bởi nền giáo dục pháp lý, kinh tế đã đặt nền móng cho sự nghiệp đa dạng của ông.
2.1. Sinh và Thời thơ ấu
Ông Shigeo Takaya sinh ngày 1 tháng 1 năm 1937 tại thành phố Soja, tỉnh Okayama, Nhật Bản.
2.2. Giáo dục
Ông là cựu sinh viên của Trường Cao đẳng Đại học Okayama (Okayama University-Junior College), nơi ông theo học tại Khoa Luật và Kinh tế.
3. Sự nghiệp Kinh doanh
Trước khi bước vào chính trường, ông Shigeo Takaya đã có một sự nghiệp kinh doanh đa dạng, đảm nhiệm nhiều vị trí lãnh đạo chủ chốt trong các công ty và tổ chức xã hội, tích lũy kinh nghiệm quản lý và điều hành.
3.1. Hoạt động Kinh doanh Chính
Sau khi tốt nghiệp, ông Takaya bắt đầu sự nghiệp vào tháng 4 năm 1959 tại chi nhánh Okayama của Tập đoàn Okasan Securities (nay là Tập đoàn Okasan Securities), và làm việc tại đây cho đến tháng 10 năm 1964. Vào tháng 9 năm 1964, ông nhậm chức Chủ tịch Đại diện của Công ty TNHH Sanyo Toys (nay là Công ty TNHH Sanyo Pleasure). Sau đó, vào tháng 9 năm 1995, ông trở thành Chủ tịch Đại diện của Công ty TNHH Omochaworld. Đến tháng 4 năm 2001, ông được bổ nhiệm làm Chủ tịch Đại diện của Công ty TNHH Tivoli Japan, đơn vị vận hành Công viên Kurashiki Tivoli.
3.2. Hoạt động Xã hội và Lãnh đạo Tổ chức
Ngoài các hoạt động kinh doanh, ông Takaya còn tích cực tham gia vào các hoạt động xã hội và giữ nhiều vị trí lãnh đạo quan trọng trong các tổ chức khác nhau. Từ tháng 1 năm 1977, ông đảm nhiệm chức Phó Chủ tịch Hội đồng Khu vực Okayama của Hội Liên hiệp Thanh niên Nhật Bản (Japan Junior Chamber). Từ tháng 6 năm 1985, ông giữ chức Phó Chủ tịch Liên đoàn các Hiệp hội Thương mại Thành phố Okayama. Vào tháng 4 năm 1995, ông trở thành Phó Chủ tịch Phòng Thương mại và Công nghiệp Okayama. Sau đó, từ tháng 5 năm 2003, ông là Chủ tịch Hiệp hội Doanh nghiệp Tây Okayama (Okayama Nishi Corporate Association). Tháng 5 năm 2005, ông được bổ nhiệm làm Thư ký Thường trực Hiệp hội Doanh nghiệp Okayama (Okayama Association of Corporate Executives). Vào tháng 9 năm 2005, ông chính thức từ chức tại Tivoli Japan và từ bỏ tất cả các vị trí khác để tranh cử thị trưởng thành phố Okayama.
4. Sự nghiệp Chính trị
Sự nghiệp chính trị của ông Shigeo Takaya gắn liền với thành phố Okayama, nơi ông đã thực hiện nhiều chính sách quan trọng, đặc biệt là trong hai nhiệm kỳ thị trưởng của mình.
4.1. Cuộc bầu cử Thị trưởng Okayama
Vào tháng 10 năm 2005, ông Shigeo Takaya ra tranh cử chức thị trưởng Okayama với sự đề cử của hai chính đảng lớn là Đảng Dân chủ Tự do và Đảng Dân chủ Xã hội. Cuộc bầu cử này diễn ra sau khi cựu thị trưởng Seiji Hagiwara từ chức để tranh cử vào Hạ viện Nhật Bản trong cuộc tổng tuyển cử lần thứ 44. Ông Hagiwara đã ứng cử vào Khu vực bầu cử số 2 của tỉnh Okayama, vốn là khu vực của nghị sĩ Hạ viện Akihiko Kumashiro thuộc Đảng Dân chủ Tự do. Tuy nhiên, ông Kumashiro đã bỏ phiếu phản đối dự luật tư nhân hóa bưu chính mà Thủ tướng Junichiro Koizumi rất tâm huyết, do đó ông không nhận được sự đề cử của Đảng Dân chủ Tự do trong cuộc tổng tuyển cử lần thứ 44, và đã từ bỏ ý định tranh cử. Trong cuộc bầu cử thị trưởng Okayama tháng 10 năm 2005, ông Kumashiro đã ra tranh cử với tư cách là đối thủ của ông Takaya. Tuy nhiên, với sự hỗ trợ mạnh mẽ từ Đảng Dân chủ Tự do và Đảng Dân chủ Xã hội, ông Takaya đã giành chiến thắng.
4.2. Nhiệm kỳ Thị trưởng (2005-2013)
Trong suốt hai nhiệm kỳ kéo dài 8 năm (2005-2013), ông Shigeo Takaya đã dẫn dắt thành phố Okayama thực hiện nhiều cải cách hành chính, chính sách tài khóa, và các dự án phát triển đô thị trọng điểm. Ông cũng phải đối mặt với các thách thức trong việc cải thiện chính sách xã hội và quản lý khủng hoảng.
Vào tháng 6 năm 2008, ông Takaya được bổ nhiệm làm Phó Chủ tịch Tổng hội Thị trưởng Quốc gia (National Mayors' Association). Tháng 10 cùng năm, sau khi Okayama và bốn thị trấn lân cận sáp nhập, thành phố Okayama đã được quyết định chuyển đổi thành thành phố được chỉ định theo sắc lệnh của chính phủ. Để bày tỏ lòng biết ơn, ông Takaya đã đến thăm Bộ trưởng Nội vụ và Truyền thông Kunio Hatoyama tại Kasumigaseki, Tokyo. Tháng 11 năm 2008, ông bắt đầu phát hành bản tin điện tử "Mayor News Okayama" (biệt danh: Shige-chan Mail), duy trì cho đến khi ông rời nhiệm sở vào năm 2013. Vào tháng 4 năm 2009, Okayama chính thức trở thành thành phố được chỉ định theo sắc lệnh thứ 18 của Nhật Bản. Tháng 5 cùng năm, ông Takaya đã chủ trì Hội nghị Thị trưởng các Thành phố được Chỉ định tại Khách sạn Okura Okayama (khu Naka, Okayama).
Để tái tranh cử trong cuộc bầu cử thị trưởng Okayama tháng 9 năm 2009, ông Takaya đã phải đối mặt với một cuộc đua có tới sáu ứng cử viên, số lượng nhiều nhất trong lịch sử. Các vấn đề chính trong cuộc bầu cử này bao gồm việc tái sinh khu vực trung tâm thành phố để phù hợp với quy chế thành phố được chỉ định, vấn đề xây dựng lại Bệnh viện Đa khoa Okayama (Okayama Citizens' Hospital) cũ kỹ (khu Kita, Okayama), và cách sử dụng khu đất của cựu Bãi điều hành đường sắt Quốc gia Nhật Bản (khu Kita, Okayama). Ông Takaya đã vận động tranh cử với cam kết tiếp tục các chính sách cải cách hành chính và tài khóa, và cuối cùng đã giành chiến thắng trước cựu thị trưởng Keisuke Ataka cùng các đối thủ khác để tái đắc cử. Năm 2013, ông quyết định không tranh cử nhiệm kỳ tiếp theo và đề cử ông Masao Omori, cựu Cục trưởng Cục Chính sách Đất đai thuộc Bộ Đất đai, Cơ sở hạ tầng, Giao thông và Du lịch, làm người kế nhiệm. Ông chính thức rời nhiệm sở vào ngày 8 tháng 10 năm 2013, sau hai nhiệm kỳ kéo dài 8 năm.
4.2.1. Cải cách Hành chính và Chính sách Tài khóa
Trong nhiệm kỳ thị trưởng, ông Takaya đã thực hiện một cuộc cải cách hành chính mạnh mẽ dưới khẩu hiệu "Từ Chính phủ đến Nhân dân" và cam kết "thực hiện cải cách hành chính và tài khóa triệt để". Ông đã tiến hành rà soát các chính sách thông qua việc "rà soát hành chính" có sự tham gia của người dân, thúc đẩy tư nhân hóa các dịch vụ công, đóng băng tuyển dụng nhân viên thành phố mới trong ba năm kể từ năm tài khóa 2007, và áp dụng thu phí thu gom rác thải sinh hoạt. Nhờ việc chuyển đổi thành thành phố được chỉ định theo sắc lệnh, khoản trợ cấp phân bổ tài chính địa phương của Okayama đã tăng 10.00 B JPY, giúp giảm tổng nợ công của thành phố khoảng 100.00 B JPY, cải thiện đáng kể tỷ lệ nợ công thực tế và tỷ lệ chi phí hoạt động thường xuyên.
4.2.2. Dự án Phát triển và Thúc đẩy Đô thị Trọng điểm
Sau khi "tái thiết tài chính đạt được một mức độ nhất định" trong giai đoạn sau của nhiệm kỳ, ông Takaya đã công bố một loạt các dự án phát triển quy mô lớn. Các dự án này bao gồm việc xây dựng "Sân vận động bóng đá Masada" (sân tập của đội Fagiano Okayama FC thuộc giải J2 League) tại khu đất của Trung tâm Xử lý Nước thải Higashi Okayama ở Masuda, khu Higashi thuộc Okayama; xây dựng Trung tâm Y tế Tổng hợp Okayama (Bệnh viện Công dân Okayama mới) tại khu đất của cựu Bãi điều hành đường sắt Quốc gia Nhật Bản ở Kitaga-se Omote-machi, khu Kita thuộc Okayama; tái thiết khu nhà ở công cộng "Sakura Jūza"; kế hoạch xây dựng một trung tâm hội nghị tại trung tâm Okayama; và dự án xây dựng mới, di dời Hội trường Công dân Okayama. Từ tháng 1 đến tháng 2 năm 2013, ông Takaya đã tự mình xuất hiện trong một video quảng cáo tiền phát hành cho chiến dịch quảng bá thành phố "Thành phố Okayama huyền thoại", được phát động bởi thành phố Okayama. Trong video này, ông đã trình diễn một màn kịch nghệ thuật khi tuyên bố đổi tên thành phố Okayama thành "Thành phố Momotaro" và đưa ra khẩu hiệu mới "Thật đáng tiếc! Thành phố Momotaro" (mô phỏng theo khẩu hiệu "Thật đáng tiếc! Tỉnh Hiroshima" của tỉnh Hiroshima), gây ra nhiều cuộc thảo luận sôi nổi. Ông cũng đã thành công trong việc thu hút Hội nghị cuối cùng của Thập kỷ Giáo dục vì Sự phát triển Bền vững của Liên Hợp Quốc vào năm 2014.
4.2.3. Chính sách Xã hội và Dịch vụ Công dân
Tuy nhiên, trong suốt nhiệm kỳ của ông, một số lĩnh vực vẫn còn tụt hậu đáng kể do chính sách quản lý tài chính thắt chặt. Tính đến tháng 4 năm 2013, tỷ lệ chống động đất của các cơ sở trường học tiểu học và trung học cơ sở thành phố Okayama chỉ đạt 71,2%, xếp thứ 18 trong số 20 thành phố được chỉ định theo sắc lệnh, cho thấy sự chậm trễ đáng lo ngại về an toàn cơ sở vật chất. Ngoài ra, chính sách hỗ trợ chi phí y tế cho trẻ em tại Okayama không áp dụng cho học sinh tiểu học, điều mà nhiều thành phố khác trong tỉnh đã thực hiện. Vấn đề "trẻ em chờ lớp" (trẻ em không thể vào nhà trẻ do vượt quá sức chứa) cũng trở nên nghiêm trọng, với hơn 800 trẻ em trong tình trạng này.
4.2.4. Quản lý Khủng hoảng và Kỷ luật Công vụ
Trong nhiệm kỳ của ông Takaya, việc cắt giảm nhân sự đã bị chỉ trích là gây ảnh hưởng đến động lực làm việc của các cán bộ. Đã xảy ra nhiều vụ bê bối liên quan đến công chức, trong đó thành phố Okayama phải xử lý kỷ luật 362 cán bộ do các sai phạm trong quản lý tài chính các dự án được trợ cấp từ ngân sách nhà nước. Về mặt quản lý khủng hoảng, ông cũng vấp phải chỉ trích vào ngày 3 tháng 9 năm 2011, khi bão số 12 áp sát Okayama và cơ quan hành chính đã thành lập trụ sở đối phó thảm họa dưới sự chỉ đạo của ông với tư cách là trưởng ban, đồng thời phát lệnh sơ tán cho một số khu vực trong thành phố. Tuy nhiên, ông Takaya lại bị phát hiện đang tập thể dục tại phòng gym "để nâng cao sức khỏe", một hành động bị đánh giá là thiếu tinh thần trách nhiệm trong bối cảnh thiên tai. Vào ngày 19 tháng 3 năm 2012, trong một cuộc họp báo, ông tuyên bố sẽ giảm số lượng phó thị trưởng từ hai xuống một người như một phần của cải cách hành chính. Quyết định này được thực hiện vào tháng 4 cùng năm, nhưng chỉ bốn tháng sau đó, thành phố đã quay trở lại với chế độ hai phó thị trưởng, gây ra những hoài nghi về tính nhất quán của chính sách.
5. Đời tư
Ông Takaya có sở thích cá nhân đơn giản và một châm ngôn sống ý nghĩa. Ông thích ăn Okonomiyaki và có sở thích golf. Châm ngôn sống của ông là "Kiên trì là sức mạnh" (継続は力なり).
6. Cái chết và Di sản
Sự ra đi của ông Shigeo Takaya đã khép lại một sự nghiệp dài cống hiến cho cả lĩnh vực kinh doanh và chính trị, để lại nhiều thành tựu cũng như những bài học kinh nghiệm.
6.1. Cái chết
Ông Shigeo Takaya qua đời vào ngày 8 tháng 8 năm 2024, hưởng thọ 87 tuổi. Nguyên nhân cái chết được xác định là suy thận. Sau khi ông qua đời, ông đã được truy tặng tước vị Tòng Ngũ vị (従五位, Junior Fifth Rank).
6.2. Đánh giá Lịch sử và Tác động
Ông Shigeo Takaya được ghi nhận là một thị trưởng xuất thân từ khu vực tư nhân, đã nỗ lực thực hiện các cuộc cải cách hành chính và tài khóa, đồng thời đóng vai trò quan trọng trong việc đưa Okayama trở thành thành phố được chỉ định theo sắc lệnh. Những chính sách của ông đã góp phần cải thiện đáng kể tình hình tài chính của thành phố và thúc đẩy nhiều dự án phát triển đô thị trọng điểm. Tuy nhiên, ông cũng đối mặt với những lời chỉ trích về việc cắt giảm nhân sự dẫn đến giảm động lực làm việc của cán bộ, tình trạng sai phạm của công chức, và những thiếu sót trong quản lý khủng hoảng, đặc biệt là sự thiếu nhất quán trong các chính sách phúc lợi xã hội và an toàn cơ sở vật chất trường học. Di sản của ông là một sự pha trộn giữa những thành tựu nổi bật trong quản lý tài chính và phát triển cơ sở hạ tầng, cùng với những thách thức về an sinh xã hội và hiệu quả quản lý công vụ, tạo nên một bài học phức tạp về lãnh đạo đô thị.