1. Cuộc đời
Cuộc đời của Rokkaku Yoshiharu gắn liền với những biến động lớn của thời kỳ Sengoku, từ việc kế thừa gia nghiệp trong bối cảnh quyền lực gia tộc đang lung lay cho đến những nỗ lực kháng cự và cuối cùng là sự suy tàn của gia tộc Rokkaku.
1.1. Sinh ra và thuở thiếu thời
Rokkaku Yoshiharu sinh năm 1545 với tên gọi ban đầu là Yoshihisa. Ông là con trai trưởng của Rokkaku Yoshikata, người sau này ẩn cư và lấy hiệu là Jōtei. Mẹ của Yoshiharu là con gái của Hatakeyama Yoshifusa, một daimyō từ tỉnh Noto. Ban đầu, cha ông, Yoshikata, kết hôn với chị gái của bà, nhưng người chị này qua đời sớm, nên Yoshikata đã tái hôn với em gái bà, tức là mẹ của Yoshiharu. Tuy nhiên, mẹ của Yoshiharu cũng qua đời sớm vào năm 1547. Khi trưởng thành, Yoshiharu đã nhận được chữ "義" (yoshi) từ Tướng quân đời thứ 13 của Mạc phủ Ashikaga, Ashikaga Yoshiteru, điều này thể hiện mối quan hệ của gia tộc Rokkaku với Mạc phủ.
1.2. Kế thừa gia nghiệp và ảnh hưởng của cha
Vào năm 1557 (hoặc 1559 theo một số nguồn), cha ông, Yoshikata, ẩn cư và lấy hiệu Jōtei, sau đó Yoshiharu chính thức kế thừa vị trí người đứng đầu gia tộc. Tuy nhiên, quyền lực thực tế vẫn nằm trong tay người cha Yoshikata. Từ sau năm 1562, ông bắt đầu chịu trách nhiệm quản lý hành chính tại lãnh địa Namazue của cha mình ở tỉnh Ōmi. Điều này thể hiện rõ qua một sự kiện vào năm 1560, khi Yoshiharu cố gắng sắp xếp một cuộc hôn nhân với gia tộc Saitō ở tỉnh Mino để chống lại gia tộc Azai đang ly khai, nhưng lại khiến cha ông nổi giận. Năm trọng thần của gia tộc, bao gồm Hirai Sadatake, Gamō Sadahide, Gotō Katatoyo, Fuse Kimi'o và Koma Sadame, đã bị khiển trách, và bản thân Yoshiharu phải tạm thời rút về ẩn cư tại Iitakayama. Đến năm 1561, Yoshiharu cùng với cha và em trai là Rokkaku Yoshisada đã xuất quân đến Kyoto để hỗ trợ Hatakeyama Takamasa ở tỉnh Kawachi tấn công gia tộc Miyoshi.
1.3. Tên gọi ban đầu và giáo dục
Như đã đề cập, tên gọi ban đầu của ông là Yoshihisa, sau đó đổi thành Yoshiharu. Việc nhận chữ "義" từ Tướng quân Ashikaga Yoshiteru không chỉ là một vinh dự mà còn là biểu tượng cho vị thế của Rokkaku trong hệ thống phong kiến Nhật Bản. Mặc dù các nguồn tài liệu không đi sâu vào chi tiết về quá trình giáo dục cụ thể của ông, nhưng các hoạt động quân sự và chính trị từ rất sớm, như việc ông tham gia các chiến dịch quân sự cùng cha và em trai, cho thấy ông đã được rèn luyện để trở thành một thủ lĩnh quân sự và chính trị. Các hoạt động xã hội ban đầu của ông chủ yếu xoay quanh việc củng cố quyền lực gia tộc và đối phó với các thế lực thù địch trong bối cảnh thời kỳ Sengoku đầy biến động.
2. Hoạt động và Thành tựu Chính
Trong sự nghiệp của mình, Rokkaku Yoshiharu đã phải đối mặt với nhiều thách thức lớn, từ những cuộc khủng hoảng nội bộ gia tộc cho đến sự trỗi dậy của các daimyō mạnh mẽ khác như Oda Nobunaga.
2.1. Biến cố Kannōji và Khủng hoảng Gia tộc
Vào năm 1563, một sự kiện nghiêm trọng đã xảy ra, được biết đến với tên gọi Biến cố Kannōji. Yoshiharu đã ra tay sát hại Gotō Katatoyo và con trai ông ta ngay trong Lâu đài Kannōji, mặc dù Gotō là một trong những trọng thần được tin tưởng nhất trong gia tộc Rokkaku. Vụ việc này đã gây ra sự chấn động lớn trong nội bộ gia tộc, dẫn đến sự bất ổn và khiến nhiều chư hầu bắt đầu ly khai, thậm chí có người còn chuyển sang phục vụ Azai Nagamasa, đối thủ của Rokkaku. Yoshiharu và cha ông, Jōtei, đã bị các gia thần nổi dậy đuổi khỏi Lâu đài Kannōji trong một thời gian. Tuy nhiên, nhờ sự can thiệp và nỗ lực của các trọng thần khác như cha con Gamō Sadahide và Gamō Katahide, họ đã có thể trở lại lâu đài.
Biến cố Kannōji là một bước ngoặt quan trọng, biểu tượng cho sự lung lay của nền tảng quyền lực gia tộc Rokkaku và sự thất bại trong việc chuyển đổi thành một daimyō có quyền lực tuyệt đối. Theo ghi chép trong Ashikaga Kisei-ki, sự kiện này được xem là "khởi đầu cho sự diệt vong của gia tộc Sasaki" (tên khác của Rokkaku). Một giả thuyết gần đây cho rằng vụ thanh trừng gia thần Gotō có thể là nỗ lực của Yoshiharu và các thân tín nhằm loại bỏ ảnh hưởng của cha ông, Jōtei, người vẫn nắm giữ quyền lực thực tế, nhưng hành động này đã phản tác dụng. Cũng trong khoảng thời gian này, Yoshihisa đã đổi tên thành Yoshiharu.
2.2. Quan hệ với Tướng quân Ashikaga Yoshiaki
Vào năm 1565, sau Biến cố Eiroku tại Kyoto, nơi Miyoshi Sanninshū và Matsunaga Hisahide ám sát Tướng quân Ashikaga Yoshiteru, Yoshiharu đã che chở cho em trai của Yoshiteru là Ichijōin Kakukei (sau này là Ashikaga Yoshiaki) đang lưu vong. Tuy nhiên, khi Miyoshi Sanninshū đưa ra các điều kiện, bao gồm cả chức vụ Kanrei (Quản lĩnh), để lôi kéo Yoshiharu, ông đã bắt đầu giữ khoảng cách với Yoshiaki. Điều này khiến Yoshiaki phải rời khỏi Ōmi và tìm kiếm sự hỗ trợ ở nơi khác.
2.3. Ban hành Lục giác thị Thức mục và vấn đề kế vị
Vào ngày 28 tháng 4 năm 1567, Yoshiharu đã buộc phải ký vào Rokkaku-shi shikimoku, một bộ phân quốc pháp (bunkokuhō) được ban hành nhằm hạn chế quyền lực của chủ quân. Đây là một dấu hiệu rõ ràng cho thấy quyền lực của Yoshiharu đã bị suy yếu đáng kể và các gia thần đã giành được ảnh hưởng lớn hơn. Theo quan điểm truyền thống, ông cũng bị buộc phải nhường vị trí đứng đầu gia tộc cho em trai mình là Rokkaku Yoshisada vào thời điểm này, mặc dù cũng có những ý kiến khác cho rằng việc chuyển giao này không diễn ra hoặc không phải là một sự ép buộc hoàn toàn.
2.4. Đối đầu và Kháng cự với Oda Nobunaga
Vào năm 1568, khi Oda Nobunaga dẫn quân lên Kyoto để đưa Ashikaga Yoshiaki lên làm Tướng quân và yêu cầu gia tộc Rokkaku tham gia, cha con Rokkaku đã từ chối. Điều này dẫn đến việc Nobunaga quyết định tấn công lãnh địa của Rokkaku. Cha con Rokkaku đã kháng cự quyết liệt, nhận được sự hỗ trợ từ Iwanari Tomomichi của Miyoshi Sanninshū. Tuy nhiên, sau trận chiến ác liệt và sự thất thủ của Lâu đài Mitsukuri, cha con Rokkaku đã buộc phải từ bỏ Lâu đài Kannōji (trong Trận Lâu đài Kannōji).
Sau thất bại này, Jōtei rút về Lâu đài Ishibe ở quận Kōka, còn Yoshiharu cố thủ tại Lâu đài Namazue ở quận Echi. Họ tiếp tục gây khó khăn cho Nobunaga bằng cách liên minh với Azai Nagamasa và Asakura Yoshikage. Các trận chiến tiếp diễn, bao gồm cả Cuộc vây hãm Chōkō-ji vào năm 1570. Trước đó, vào năm 1572, Namazue cũng đã bị quân của Oda Nobunaga, dưới sự chỉ huy của Shibata Katsuie, vây hãm và đánh bại. Cuối cùng, Nobunaga đã yêu cầu triều đình can thiệp, dẫn đến một hiệp ước hòa bình tạm thời giữa Nobunaga và liên minh Rokkaku-Azai-Asakura. Tuy nhiên, Nobunaga đã đơn phương phá vỡ hiệp ước sau khi củng cố lực lượng và lần lượt tiêu diệt gia tộc Asakura và gia tộc Azai vào năm 1573. Không còn lựa chọn nào khác, Yoshiharu buộc phải hòa giải với Nobunaga và rút khỏi Lâu đài Namazue.
Mặc dù Yoshiharu đã hòa giải, cha ông, Jōtei, vẫn tiếp tục kháng cự từ Lâu đài Ishibe, thậm chí còn hỗ trợ Ashikaga Yoshiaki xây dựng một "vòng vây Nobunaga" mới. Tuy nhiên, Lâu đài Ishibe cuối cùng cũng thất thủ vào tháng 4 năm 1574, và Jōtei phải chạy trốn đến Shigaraki. Trong giai đoạn này, Yoshiharu được cho là đã sử dụng tên "Sasaki" hoặc "Sasaki Jirō". Một giả thuyết khác cho rằng một nhân vật tên là "Sasaki Yoshitaka" đã tiến hành các cuộc đàm phán ngoại giao với Mōri Terumoto dưới sự chỉ đạo của Ashikaga Yoshiaki sau khi Yoshiaki bị trục xuất khỏi Kyoto. Do chữ ký hoa văn (kaō) của Yoshiharu và Yoshitaka gần như giống hệt nhau, người ta suy đoán rằng Yoshiharu đã đổi tên thành Yoshitaka và cùng Yoshiaki hoạt động ở miền tây Nhật Bản cho đến khi Yoshiaki trở về Kyoto.
2.5. Hoạt động dưới thời Túc chủ Toyotomi
Sau cái chết của Oda Nobunaga và sự trỗi dậy của gia tộc Toyotomi, Rokkaku Yoshiharu đã phục vụ dưới quyền Toyotomi Hideyoshi. Ông được ghi nhận là đã tham dự Inuoumono (một loại hình săn chó bằng cung tên) do Quan Bạch Toyotomi Hidetsugu tổ chức với vai trò là người hướng dẫn bắn cung. Ông cũng phục vụ Hideyoshi với tư cách là một trong những Otogishū (người cố vấn và bầu bạn), cùng với Ashikaga Yoshiaki và Shiba Yoshikane. Sau khi Hideyoshi qua đời, Yoshiharu trở thành sư phụ bắn cung cho con trai của Hideyoshi là Toyotomi Hideyori. Sau này, ông cũng phục vụ một trong những cựu tướng của Nobunaga là Tokugawa Ieyasu. Cuối đời, ông được cho là đã xuất gia.
3. Tư tưởng và Tinh thần Lãnh đạo
Tư tưởng và tinh thần lãnh đạo của Rokkaku Yoshiharu được thể hiện rõ nét qua việc ban hành Rokkaku-shi shikimoku vào năm 1567. Bộ luật này, một dạng phân quốc pháp (bunkokuhō), có ý nghĩa quan trọng trong việc thiết lập trật tự xã hội và quản lý lãnh địa. Tuy nhiên, việc ông bị "buộc" phải ký vào bộ luật này, vốn có mục đích hạn chế quyền lực của chủ quân, cho thấy ông đã không thể duy trì quyền lực tuyệt đối như một daimyō truyền thống. Điều này phản ánh một sự chuyển dịch quyền lực từ chủ quân sang các trọng thần và gia thần, hoặc ít nhất là một sự thỏa hiệp để duy trì sự ổn định nội bộ trong bối cảnh gia tộc đang suy yếu. Quan điểm của ông về việc duy trì trật tự xã hội có lẽ đã phải thích nghi với thực tế quyền lực phân tán và sự cần thiết phải hợp tác với các chư hầu mạnh mẽ.
4. Đời sống Cá nhân và Cuối đời
Về đời sống cá nhân, thông tin về hôn nhân và gia đình của Rokkaku Yoshiharu không được ghi chép chi tiết. Ông được biết đến với vai trò là một bậc thầy về bắn cung, thể hiện qua việc ông làm người hướng dẫn và sư phụ bắn cung cho các nhân vật quan trọng như Toyotomi Hidetsugu và Toyotomi Hideyori. Cuối đời, ông đã xuất gia, một hành động phổ biến đối với các võ sĩ đã mất đi quyền lực hoặc muốn rời xa thế tục.
5. Cái chết
Rokkaku Yoshiharu qua đời vào ngày 22 tháng 10 năm 1612 (theo một số nguồn khác là 14 tháng 11) tại Kamo, hưởng thọ 68 tuổi. Bài vị của ông được an vị cùng với cha mình, Jōtei (Yoshikata), tại chùa Ikkyū-ji (Shūon-an) ở Kyōtanabe, tỉnh Kyoto.
6. Đánh giá và Ảnh hưởng
Rokkaku Yoshiharu là một nhân vật phức tạp trong lịch sử Nhật Bản, được đánh giá cả về những nỗ lực duy trì gia tộc lẫn những quyết định gây tranh cãi đã dẫn đến sự suy tàn của quyền lực Rokkaku.
6.1. Đánh giá của hậu thế
Mặc dù gia tộc Rokkaku đã mất đi vị thế daimyō độc lập dưới thời của Yoshiharu, các hậu duệ của ông vẫn được xếp vào hàng Kōke (các gia đình quý tộc cao cấp) trong thời kỳ Edo. Điều này cho thấy rằng, mặc dù không còn là lãnh chúa phong kiến, gia tộc Rokkaku vẫn giữ được một mức độ địa vị và ảnh hưởng nhất định trong xã hội Nhật Bản sau này. Các hoạt động của ông với tư cách là một người hướng dẫn bắn cung cho các nhân vật quyền lực như Toyotomi Hideyori cũng cho thấy ông vẫn được trọng vọng vì kỹ năng và kiến thức của mình.
6.2. Phê bình và Tranh cãi
Cuộc đời của Rokkaku Yoshiharu gắn liền với nhiều sự kiện gây tranh cãi và là đối tượng của nhiều phê bình lịch sử. Biến cố Kannōji vào năm 1563, nơi ông sát hại các trọng thần Gotō Katatoyo và con trai ông ta, được xem là một sai lầm nghiêm trọng. Hành động này đã gây ra sự bất ổn sâu sắc trong nội bộ gia tộc, làm lung lay nền tảng quyền lực và dẫn đến sự ly khai của nhiều chư hầu. Các nhà sử học đã gọi đây là "khởi đầu cho sự diệt vong của gia tộc Sasaki".
Vấn đề kế vị cũng là một điểm gây tranh cãi. Việc Yoshiharu bị "buộc" phải nhường vị trí đứng đầu gia tộc cho em trai Rokkaku Yoshisada vào năm 1567, cùng với việc phải ký vào Rokkaku-shi shikimoku (bộ luật hạn chế quyền lực của chủ quân), cho thấy ông đã mất đi quyền kiểm soát đáng kể đối với gia tộc của mình. Điều này phản ánh sự yếu kém trong khả năng lãnh đạo và quản lý nội bộ của ông.
Cuộc đối đầu với Oda Nobunaga cũng là một chương bi thảm trong sự nghiệp của Yoshiharu. Mặc dù ông đã cố gắng kháng cự và liên minh với các thế lực khác như Azai Nagamasa và Asakura Yoshikage, những nỗ lực này cuối cùng đã thất bại. Việc từ chối yêu cầu của Nobunaga và sau đó là những thất bại quân sự đã dẫn đến việc gia tộc Rokkaku mất đi lãnh thổ và cuối cùng là sự độc lập. Mặc dù ông đã tiếp tục kháng cự một thời gian, nhưng sự trỗi dậy không thể ngăn cản của Nobunaga đã đặt dấu chấm hết cho vai trò của Rokkaku như một daimyō độc lập.