1. Tranh cãi về danh tính
Danh tính thực sự của Quốc Tổ là một trong những điểm gây tranh cãi nhất trong sử học Cao Ly, với nhiều học thuyết và phê bình khác nhau được đưa ra qua các thời kỳ.
1.1. Thuyết Khang Bảo Dục
Theo các ghi chép ban đầu như Biên Niên Thông Lục (편년통록Korean) và Cao Ly Sử Tiết Yếu (고려사절요Korean), danh tính của Quốc Tổ được xác định là Khang Bảo Dục (강보육Korean).
Khang Bảo Dục là con trai của Khang Trung (강충Korean). Ông có hai người anh em tên là Y Tề Kiến (이제건Korean) và Bảo Thừa (보승Korean). Gia tộc Khang Bảo Dục có nguồn gốc từ Khang Thúc (康叔Chinese (Chữ Hán)) ở Kinh Triệu Quận (京兆郡Chinese (Chữ Hán)), Trung Quốc, và Khang Bảo Dục được cho là hậu duệ đời thứ 67 của con trai thứ hai của Khang Thúc, thông qua tổ tiên là Khang Hổ Cảnh (강호경Korean).
Khang Bảo Dục đã kết hôn với cháu gái mình là Khang Đức Chu (강덕주Korean), con gái của anh trai Y Tề Kiến. Con gái của họ là Khang Thần Nghĩa (강신위Korean) chào đời. Khang Thần Nghĩa sau này trở thành Trinh Hòa Vương Hậu (정화왕후Korean). Theo các ghi chép này, Khang Thần Nghĩa là mẹ của Tác Xá Kiện (작제건Korean), người được truy phong là Ý Tổ Cảnh Khang Đại Vương và là ông nội của Cao Ly Thái Tổ Vương Kiến. Tuy nhiên, Tác Xá Kiện lại được sinh ra từ mối quan hệ giữa Khang Thần Nghĩa và một người Trung Quốc. Cha của Tác Xá Kiện được cho là một thành viên hoàng tộc nhà Đường, cụ thể là Đường Túc Tông theo Biên Niên Thông Lục và Cao Ly Sử Tiết Yếu, hoặc Đường Tuyên Tông theo Biên Niên Cương Mục (편년강목Korean).
1.2. Phê bình và các thuyết khác
Vào cuối thời Cao Ly, các học giả đã bắt đầu đặt câu hỏi về danh tính của Khang Bảo Dục là Quốc Tổ. Lý Tế Hiển (이제현Korean), một học giả nổi tiếng thời Cao Ly, đã bày tỏ sự nghi ngờ về việc Khang Bảo Dục, người không phải là tổ tiên trực hệ nam giới của gia tộc Vương, lại được ban thụy hiệu thay vì con rể của ông, tức cụ tổ phụ bên nội của Thái Tổ. Lý Tế Hiển cho rằng Quốc Tổ không thể là Khang Bảo Dục vì ông không phải là tổ tiên trực hệ nam giới của gia tộc Vương. Ông chỉ ra rằng trong Vương Đại Tông Tộc Ký (왕대종족기Korean), một tác phẩm nay đã thất lạc, thụy hiệu Quốc Tổ được ban cho cụ tổ phụ của Thái Tổ, tức là chồng của Khang Thần Nghĩa (Trinh Hòa Vương Hậu). Trong khi theo truyền thống, chồng của bà là Đường Túc Tông, điều này đã gây tranh cãi từ cuối thời Cao Ly.
Ghi chép của Lý Tế Hiển trong Cao Ly Sử cũng chỉ ra một sự mâu thuẫn rõ rệt: nếu Trinh Hòa Vương Hậu Khang thị là con gái của Khang Bảo Dục, và đồng thời là Vương hậu của Quốc Tổ (tức là vợ của Quốc Tổ), thì Khang Bảo Dục không thể là Quốc Tổ. Điều này ngụ ý rằng Quốc Tổ phải là chồng của Trinh Hòa Vương Hậu, tức là cha của Ý Tổ.
Ngoài ra, trong giai đoạn cuối Cao Ly, Lý Sắc (이색Korean) đã đưa ra giả thuyết rằng Quốc Tổ thực ra là Khang Hổ Cảnh (강호경Korean), thay vì Khang Bảo Dục. Điều này làm tăng thêm sự phức tạp cho cuộc tranh luận về danh tính tổ tiên của vương triều.
2. Mối quan hệ với Cao Ly Thái Tổ và gia phả
Mối liên kết huyết thống giữa Quốc Tổ và Cao Ly Thái Tổ Vương Kiến (왕건Korean) là một vấn đề phức tạp do những tranh cãi về danh tính của Quốc Tổ. Tuy nhiên, theo ghi chép chung, Cao Ly Thái Tổ đã truy phong ba đời tổ tiên trực hệ của mình, trong đó cụ tổ phụ được ban thụy hiệu là Nguyên Đức Đại Vương (원덕대왕Korean), tức là Quốc Tổ. Mặc dù danh tính thực sự của Quốc Tổ (Nguyên Đức Đại Vương) vẫn là chủ đề tranh cãi, gia phả từ nhân vật này đến Thái Tổ được ghi nhận như sau:
| Quan hệ | Xưng hô | Quan hệ | Xưng hô |
|---|---|---|---|
| Phu nhân | Trinh Hòa Vương Hậu Khang Thị 貞和王后 康氏 | ||
| Con trai | Ý Tổ Cảnh Khang Đại Vương 懿祖 景康大王 | Vương hậu 王 hậu | Nguyên Xương Vương Hậu Đỗ Thị 元昌王后 頭氏 |
| Cháu trai | Thế Tổ Uy Vũ Đại Vương 世祖 威武大王 | Vương hậu 王 hậu | Uy Túc Vương Hậu Hàn Thị 威肅王后 韓氏 |
Theo gia phả này, Quốc Tổ Nguyên Đức Đại Vương là chồng của Trinh Hòa Vương Hậu Khang Thị, là cha của Ý Tổ Cảnh Khang Đại Vương (Tác Xá Kiện), là ông nội của Thế Tổ Uy Vũ Đại Vương (Vương Long - 왕륭Korean), và là cụ tổ phụ của Cao Ly Thái Tổ Vương Kiến.
Cụ thể hơn, gia phả của tổ tiên Thái Tổ, bắt đầu từ tổ tiên xa hơn được nhắc đến trong các thuyết:
- Khang Thúc (người Trung Quốc) -> ... (67 đời) ... -> Khang Hổ Cảnh -> Khang Trung.
- Khang Trung có hai con trai là Y Tề Kiến và Khang Bảo Dục.
- Y Tề Kiến có con gái là Khang Đức Chu.
- Khang Bảo Dục kết hôn với cháu gái Khang Đức Chu, sinh ra Khang Thần Nghĩa (Trinh Hòa Vương Hậu).
- Khang Thần Nghĩa (Trinh Hòa Vương Hậu) sau đó sinh ra Tác Xá Kiện (Ý Tổ Cảnh Khang Đại Vương) với một thành viên hoàng tộc nhà Đường (có thể là Đường Túc Tông hoặc Đường Tuyên Tông).
- Ý Tổ Cảnh Khang Đại Vương (Tác Xá Kiện) đã gặp và kết hôn với Long Nữ (sau này là Nguyên Xương Vương Hậu), con gái của Long Vương Tây Hải. Nguyên Xương Vương Hậu được cho là con gái của Đầu Ân Điện Giác Can (두은첨각간Korean) từ Bình Châu (平州Chinese (Chữ Hán)), Trung Quốc.
- Ý Tổ Cảnh Khang Đại Vương và Nguyên Xương Vương Hậu sinh ra Vương Long (왕륭Korean), người sau này được truy phong là Thế Tổ Uy Vũ Đại Vương.
- Vương Long là cha của Cao Ly Thái Tổ Vương Kiến.
Như vậy, nếu Khang Bảo Dục là Quốc Tổ (theo thuyết Khang Bảo Dục), thì ông là ông ngoại của Trinh Hòa Vương Hậu và là tổ tiên theo nhánh mẹ của Ý Tổ. Tuy nhiên, bảng gia phả truy phong lại đặt Quốc Tổ là chồng của Trinh Hòa Vương Hậu và là cha của Ý Tổ, tạo ra mâu thuẫn lớn về danh tính và mối quan hệ trực hệ.
3. Thụy hiệu và truy phong
Sau khi lên ngôi, Cao Ly Thái Tổ Vương Kiến đã thực hiện việc truy phong thụy hiệu cho các tổ tiên của mình nhằm hợp pháp hóa và củng cố địa vị của vương triều mới. Vào năm thứ hai sau khi Thái Tổ đăng quang (năm 919), ông đã truy phong thụy hiệu cho ba đời tổ tiên trực hệ của mình. Cụ thể, cụ tổ phụ của ông được ban thụy hiệu là "Nguyên Đức Đại Vương" (원덕대왕Korean), và nhân vật này chính là người được gọi là Quốc Tổ. Phu nhân của Quốc Tổ, Trinh Hòa Vương Hậu Khang Thị, cũng được truy phong.
Việc truy phong này không chỉ là một hành động tôn vinh tổ tiên mà còn mang ý nghĩa chính trị và biểu tượng sâu sắc. Bằng cách chính thức hóa các tước hiệu cho tổ tiên, Thái Tổ Vương Kiến đã khẳng định tính chính thống của gia tộc Vương và thiết lập một nền tảng vững chắc cho vương triều Cao Ly, tạo nên một sự liên kết lịch sử và thần thoại giữa triều đại mới với quá khứ. Việc truy phong Quốc Tổ "Nguyên Đức Đại Vương" đã biến một cá nhân cụ thể hoặc một khái niệm tổ tiên mơ hồ thành một biểu tượng chính thức, đóng vai trò quan trọng trong việc xây dựng hình ảnh và uy tín của triều đại Cao Ly.
4. Đánh giá lịch sử
Tranh cãi về danh tính của Quốc Tổ và vị trí của ông trong gia phả vương thất Cao Ly có ảnh hưởng đáng kể đến quá trình thiết lập tính chính thống của vương triều. Việc các ghi chép ban đầu như Biên Niên Thông Lục và Cao Ly Sử Tiết Yếu xác định Khang Bảo Dục là Quốc Tổ, trong khi các học giả sau này như Lý Tế Hiển lại phê phán và đưa ra các thuyết khác, cho thấy sự phức tạp và đôi khi mâu thuẫn trong việc xây dựng lịch sử chính thống của Cao Ly.
Các học giả hiện đại đánh giá rằng sự không rõ ràng về danh tính Quốc Tổ đã làm suy yếu một phần tính liên tục và "thuần khiết" của huyết thống gia tộc Vương. Đặc biệt, việc Ý Tổ (ông nội của Thái Tổ) được cho là con của một thành viên hoàng tộc nhà Đường thông qua Khang Thần Nghĩa, đã tạo ra một khoảng trống trong dòng dõi nam giới trực hệ của gia tộc Vương từ trước khi Cao Ly được thành lập. Sự tranh cãi về việc liệu Quốc Tổ có phải là tổ tiên trực hệ nam giới (như Lý Tế Hiển đề xuất) hay là một tổ tiên theo nhánh mẹ (như Khang Bảo Dục) đã phản ánh nỗ lực của các sử gia và triều đình trong việc củng cố hình ảnh một vương triều có nguồn gốc vững chắc và hợp pháp.
Vào mỗi thời kỳ, các học giả đã đưa ra những giải thích khác nhau nhằm phù hợp với quan điểm chính trị và xã hội đương thời. Sự tồn tại của nhiều giả thuyết và sự phê bình đã cho thấy rằng ngay cả trong nội bộ triều đình Cao Ly, việc định hình một lịch sử tổ tiên đồng nhất và không thể tranh cãi cũng gặp phải nhiều thách thức. Điều này nhấn mạnh rằng quá trình xây dựng lịch sử vương triều không chỉ là việc ghi chép các sự kiện mà còn là một quá trình định hình ý thức hệ, trong đó các yếu tố như huyết thống, truyền thống và tính chính thống được liên tục diễn giải và tái diễn giải.