Niên Canh Nghiêu

1.1. Xuất thân và Gia đình

Niên Canh Nghiêu sinh năm 1679, nguyên quán tại Hoài Viễn, An Huy. Gia tộc họ Niên ban đầu có tổ tiên từ Hoài Viễn, sau đó di cư đến Hồ Đoàn ở phía tây nam Hoài Viễn vào cuối thời nhà Minh, rồi chuyển đến Niên Gia Cương ở Phượng Dương, An Huy vào thời Thuận Trị, và cuối cùng định cư tại Quảng Ninh (nay là Bắc Trấn, Liêu Ninh) thuộc Thịnh Kinh. Gia đình họ Niên có truyền thống làm hoạn quan dưới triều Minh.

Cha của Niên Canh Nghiêu là Niên Hà Linh (年遐齡_{Niên Hà Linh}^Chinese, 1642-1727), từng giữ chức Tuần phủ Hồ Quảng từ năm 1692 đến 1704. Sau này, ông được phong tước Nhất đẳng Công và hàm Thái phó. Anh cả của Niên Canh Nghiêu là Niên Hi Nghiêu (年希堯_{Niên Hi Nghiêu}^Chinese, 1671-1738), từng làm Bút thiếp thức, sau thăng lên Thị lang Công bộ, rồi Tổng quản Đại thần Nội vụ phủ và Tả Đô Ngự sử. Ông bị bãi chức vào năm 1735 và qua đời vào năm 1738.

Mối quan hệ quan trọng nhất của Niên Canh Nghiêu là với em gái ông, sau này trở thành Đôn Túc Hoàng quý phi của Ung Chính Đế. Năm 1709, khi Hoàng tứ tử Dận Chân (sau là Ung Chính Đế) được phong Ung Thân vương, em gái của Niên Canh Nghiêu đã trở thành Trắc Phúc tấn của Ung Thân vương. Nhờ mối liên hôn này, gia tộc họ Niên vốn thuộc Hán quân Tương Bạch kỳ (sau được chuyển sang Tương Hoàng kỳ), càng thêm vinh hiển trong hàng ngũ quý tộc nhà Thanh.

Niên Canh Nghiêu có hai người vợ: người vợ cả là Nạp Lan thị (納蘭氏_{Nạp Lan thị}^Chinese), con gái của Nạp Lan Tính Đức và cháu nội của Nạp Lan Minh Châu. Người vợ kế là Ái Tân Giác La thị (ᠠᡳᠰᡳᠨ ᡤᡳᠣᡵᠣ_{Aisin Gioro}^Manchu), con gái của Phụ quốc công Tố Nghiêm (素嚴_{Tố Nghiêm}^Chinese), cháu nội của Dĩ cách Phụ quốc công Xước Khắc Thác (綽克托_{Xước Khắc Thác}^Chinese), một hậu duệ của A Tế Cách (阿濟格_{A Tế Cách}^Chinese).

1.2. Giáo dục và Khởi đầu Sự nghiệp

Năm 1700, Niên Canh Nghiêu đỗ Tiến sĩ (進士_jinshi^Chinese) trong kỳ thi khoa cử và được chọn vào Hàn Lâm viện làm Thứ Cát sĩ (庶吉士_shujishi^Chinese), sau đó là Hàn Lâm Kiểm thảo (檢討_kenntō^Chinese). Cùng khóa thi với ông còn có Trương Đình Ngọc, người sau này trở thành một đại thần quan trọng của ba triều Khang Hi, Ung Chính và Càn Long.

Trong những năm đầu sự nghiệp, Niên Canh Nghiêu từng được bổ nhiệm làm Chủ khảo Thi Hương (鄉試_xiangshi^Chinese) tại hai tỉnh Tứ Xuyên và Quảng Đông. Sau đó, ông được thăng chức Nội các Học sĩ (內閣學士_{neige xueshi}^Chinese) và kiêm nhiệm Thị lang Lễ bộ (禮部侍郎_{libu shilang}^Chinese). Nhờ tài năng và sự tiến cử, ông dần lọt vào mắt xanh của Khang Hi Đế.

2.1. Tuần phủ Tứ Xuyên

Tháng 10 năm 1709, Niên Canh Nghiêu được bổ nhiệm làm Tuần phủ Tứ Xuyên (四川巡撫_{Sichuan Xunfu}^Chinese). Trong suốt 16 năm cai quản Tứ Xuyên, ông đã có nhiều công lao trong việc củng cố quyền lực của nhà Thanh tại một trong những vùng đất có nhiều bộ tộc thiểu số sinh sống với truyền thống tự trị. Ông đã dập tắt thành công một số cuộc nổi dậy của các bộ lạc bản địa ở phía tây Tứ Xuyên.

Năm 1711, ông từng bị khiển trách và suýt bị bãi chức Tuần phủ vì không hợp quân với Nhạc Thăng Long để trấn áp sinh phiên (các bộ lạc chưa thuần hóa) ở Oát Vĩ, nhưng cuối cùng vẫn được giữ lại chức vụ.

2.2. Tổng đốc Tứ Xuyên và Thiểm Tây

Năm 1718, do tầm quan trọng của các vấn đề quân sự ở Tứ Xuyên, Niên Canh Nghiêu được thăng chức Tổng đốc Tứ Xuyên (四川總督_{Sichuan Zongdu}^Chinese) và được trao quyền chỉ huy quân sự, đồng thời kiêm nhiệm công việc của Tuần phủ.

Tháng 6 năm 1721, sau khi được Khang Hi Đế triệu kiến tại Nhiệt Hà và nhận được nhiều lời khen ngợi, Niên Canh Nghiêu tiếp tục được thăng chức làm Tổng đốc Tứ Xuyên và Thiểm Tây (四川陝西總督_{Sichuan-Shaanxi Zongdu}^Chinese), quản lý cả hai tỉnh quan trọng này.

2.3. Quan hệ với Hoàng đế Ung Chính

Mối quan hệ của Niên Canh Nghiêu với Dận Chân (sau này là Ung Chính Đế) đã được củng cố từ trước khi Dận Chân lên ngôi. Việc em gái ông trở thành Trắc Phúc tấn của Ung Thân vương đã tạo nên một mối liên kết chặt chẽ. Niên Canh Nghiêu trở thành một trong những thân tín quan trọng của Dận Chân.

Tháng 12 năm 1722, Khang Hi Đế qua đời và Dận Chân lên ngôi, trở thành Ung Chính Đế. Ngay từ đầu năm 1723, Ung Chính đã triệu kiến Niên Canh Nghiêu, ban cho ông tước hiệu Thái bảo (太保_Taibao^Chinese), tước vị A Đạt Ha Ha Phiên (ᠠᡩᠠᡥᠠ ᡥᠠᡶᠠᠨ_{Adaha Hafan}^Manchu, tương đương Khinh Xa Đô úy 輕車都尉_{Qingche Duwei}^Chinese) và phong cho anh trai ông là Niên Hi Nghiêu làm Tuần phủ Quảng Đông. Ung Chính Đế còn thể hiện sự thân mật đặc biệt với Niên Canh Nghiêu, thậm chí khuyến khích tình bạn giữa ông và Long Khoa Đa, một đại thần quyền lực khác. Niên Canh Nghiêu cũng được giao nhiệm vụ giám sát các hoàng tử khác của Khang Hi, những người có thể đe dọa sự ổn định ngai vàng của Ung Chính.

3.1. Hỗ trợ Chiến dịch Tây Tạng và Chuẩn Cát Nhĩ

Năm 1717, thủ lĩnh bộ tộc Chuẩn Cát Nhĩ (準噶爾_Dzungar^Chinese) là Sách Vọng A Lạp Bố Thản (策妄阿拉布坦_{Tsewang Rabtan}^Chinese) bất ngờ giết chết cha vợ mình là Lạp Tàng Hãn (拉藏汗_{Lazang Khan}^Chinese) và chiếm đóng Tây Tạng, tìm cách kiểm soát Đạt-lại Lạt-ma. Đề đốc Tứ Xuyên Khang Thái dẫn quân đi dẹp loạn nhưng binh sĩ nổi loạn trên đường, buộc ông phải rút về.

Niên Canh Nghiêu, khi đó là Tuần phủ Tứ Xuyên, đã kịp thời cử Tham tướng Dương Tận Tín đi phủ dụ binh sĩ, đồng thời mật báo về triều đình và xin được giải quyết vụ việc. Khang Hi Đế khen ngợi sự tận tâm của ông và phái Đô thống Pháp La dẫn binh vào Tứ Xuyên hỗ trợ. Năm 1718, Niên được thăng chức Tổng đốc Tứ Xuyên để chỉ đạo các vấn đề quân sự. Năm 1720, ông được thụ phong chức Định Tây Tướng quân (定西將軍_{Dingxi Jiangjun}^Chinese), phò tá Phủ viễn Đại tướng quân Dận Đề (胤禔_Yinti^Chinese) trong chiến dịch trấn áp quân Chuẩn Cát Nhĩ ở Tây Tạng. Ông đã đóng vai trò tích cực trong việc cung cấp hậu cần và hỗ trợ quân sự cho chiến dịch này, góp phần đẩy lùi quân Chuẩn Cát Nhĩ và củng cố quyền kiểm soát của nhà Thanh đối với Tây Tạng.

3.2. Cuộc chinh phạt Thanh Hải

Năm 1723, Niên Canh Nghiêu được bổ nhiệm làm Phủ viễn Đại tướng quân (撫遠大將軍_{Fuyuan Dajiangjun}^Chinese), tổng chỉ huy quân đội trấn áp cuộc nổi loạn của bộ tộc Khoshote (和碩特_Khoshote^Chinese) ở Thanh Hải do La Bố Tàng Đan Tân (羅卜藏丹津_{Lobdzan Dandzin}^Chinese) cầm đầu. Với sự hỗ trợ của tướng quân Nhạc Chung Kỳ, Niên Canh Nghiêu đã giành được nhiều chiến thắng quyết định trước quân nổi dậy, dập tắt cuộc khởi nghĩa chỉ trong vài tháng và buộc La Bố Tàng Đan Tân phải chạy trốn về Mông Cổ. Chiến dịch này đã thành công đưa Thanh Hải sáp nhập hoàn toàn vào lãnh thổ Đế quốc Thanh.

3.3. Thăng tiến và Ân sủng Hoàng gia

Nhờ những chiến công quân sự hiển hách, đặc biệt là trong việc dẹp loạn ở Tây Tạng và Thanh Hải, Niên Canh Nghiêu đã nhận được sự ưu ái và thăng tiến vượt bậc từ Ung Chính Đế. Ông được phong tước Tam đẳng Công (三等公_{Sandeng Gong}^Chinese), sau đó thăng lên Nhị đẳng Công (二等公_{Erdeng Gong}^Chinese) vì công lao bình định Golok và cuối cùng là Nhất đẳng Công (一等公_{Yideng Gong}^Chinese) nhờ chiến công ở Thanh Hải. Ông cũng được phong tước Nhất đẳng Nam tước (一等男爵_{Yideng Nan Jue}^Chinese), tương đương Nhất đẳng A Tư Ha Ni Ha Phiên (ᠠᠰᡳᡥᠠᠨᡳ ᡥᠠᡶᠠᠨ_{Ashihani Hafan}^Manchu).

Cuối năm 1724, khi Niên Canh Nghiêu về Bắc Kinh triều kiến, ông được Ung Chính Đế ban thêm nhiều vinh dự và đặc quyền mà thông thường chỉ dành cho các Thân vương Nhất phẩm. Sự ưu ái tột độ này đã đưa ông lên đỉnh cao quyền lực và danh vọng.

4.1. Mất đi Ân sủng Hoàng gia

Khi đạt đến đỉnh cao vinh hiển, Niên Canh Nghiêu bắt đầu thể hiện sự kiêu ngạo và lạm quyền, điều này đã khiến nhiều quan lại khác ganh ghét và dâng tấu sớ tố cáo ông. Bản thân Niên Canh Nghiêu cũng dần nhận ra mình đã mất đi sự sủng ái của hoàng đế. Tháng 1 năm 1725, khi trở về Tây An, ông đã dâng một tấu sớ bày tỏ lòng trung thành và cầu xin sự tha thứ của Ung Chính Đế.

Tuy nhiên, Ung Chính đã phát hiện ra Niên Canh Nghiêu có thư từ bí mật với Dận Đường, một người anh em và đối thủ chính trị của hoàng đế. Thêm vào đó, vào tháng 3 năm 1725, Niên Canh Nghiêu đã dâng một tấu sớ mà lẽ ra phải viết là "triều càn tịch thích" (朝乾夕惕_{zhāo qián xì tì}^Chinese, nghĩa là cần cù, chăm chỉ cả ngày lẫn đêm) thì lại viết thành "tịch dương triều càn" (夕陽朝乾_{xì yáng zhāo qián}^Chinese). Ung Chính Đế đã vô cùng tức giận, cho rằng đây là hành vi cố ý bất kính và đã xóa bỏ công lao bình định Thanh Hải của Niên Canh Nghiêu.

4.2. Thanh trừng Chính trị và Tố cáo

Sau sự kiện này, sự ủng hộ chính trị của Ung Chính Đế dành cho Niên Canh Nghiêu hoàn toàn chấm dứt. Nhiều quan lại, nắm bắt được ý định của hoàng đế, đã hùa nhau dâng tấu sớ kết tội Niên Canh Nghiêu. Tổng đốc Trực Lệ Lý Duy Quân đã đàn hặc Niên Canh Nghiêu với nhiều tội danh như "tập hợp quyền lực tác oai tác quái, lạm quyền để làm giàu, chia bè kết cánh, thâm lạm công quỹ, giết người vô cớ, tàn hại lương dân". Các cáo buộc từ những người bạn cũ và quan lại khác cũng liên tục đổ về.

Nhạc Chung Kỳ và Điền Văn Kính cũng dâng tấu sớ đàn hặc ông, khiến ông bị giáng chức liên tục.

4.3. Giáng chức và Bắt giữ

Yêu cầu xin nghỉ phép của Niên Canh Nghiêu bị từ chối. Cuối tháng 5 năm 1725, ông bị điều chuyển từ chức Tổng đốc Tứ Xuyên và Thiểm Tây xuống làm Tướng quân Hàng Châu (杭州將軍_{Hangzhou Jiangjun}^Chinese), với nhiệm vụ huấn luyện tân binh. Quân đội mà ông từng chỉ huy được giao lại cho Nhạc Chung Kỳ.

Khi các lời buộc tội chồng chất, Niên Canh Nghiêu bị giáng chức liên tục chỉ trong vài tháng, cho đến khi ông chỉ còn là một Bát Kỳ binh sĩ bình thường. Tháng 11 năm 1725, ông bị bắt giữ và giải về Bắc Kinh để xét xử.

4.4. Xét xử và Tuyên án Tử hình

Đầu năm 1726, Niên Canh Nghiêu bị buộc tội với 92 tội danh. Mặc dù hầu hết các tội danh này đều bị phóng đại hoặc vu khống vô căn cứ, nhưng chúng lại hoàn toàn phù hợp với ý muốn của Ung Chính Đế nhằm loại bỏ một công thần quá quyền lực và kiêu ngạo. Ông bị kết án tử hình.

4.5. Cái chết và Hậu quả Gia đình

Ngày 13 tháng 1 năm 1726, Ung Chính Đế ban cho Niên Canh Nghiêu đặc ân được tự sát. Niên Canh Nghiêu đã chọn cách tự vẫn trong ngục.

Sau cái chết của ông, tài sản của gia đình bị tịch thu. Con trai cả của ông là Niên Phú (年富_{Niên Phú}^Chinese) bị xử chém đầu, các con trai khác từ 15 tuổi trở lên bị đày làm lính. Người vợ Ái Tân Giác La thị của ông bị trả về gia đình. Tuy nhiên, sau đó, Ung Chính Đế đã tha thứ cho các con còn lại của Niên Canh Nghiêu và cho phép họ trở về sống với ông nội là Niên Hà Linh.

5.1. Quan hệ Gia đình

Ngoài cha và em gái đã được đề cập, Niên Canh Nghiêu có nhiều con cái. Các con trai của ông bao gồm Niên Hi (年熙_{Niên Hi}^Chinese), Niên Bân (年斌_{Niên Bân}^Chinese), Niên Phú (年富_{Niên Phú}^Chinese, người bị xử chém đầu), Niên Hưng (年興_{Niên Hưng}^Chinese) và Niên Tú (年秀_{Niên Tú}^Chinese). Ông cũng có một người cháu nội tên là Niên Vương Thần (年王臣_{Niên Vương Thần}^Chinese).

Một người con gái của Niên Canh Nghiêu được gả vào gia tộc Khổng thị ở Khúc Phụ, tức là hậu duệ của Khổng Tử. Một người em gái khác của ông kết hôn với Hồ Phượng Huy (胡鳳翚_{Hồ Phượng Huy}^Chinese), người từng làm Tô Châu Chức tạo. Sau này, hai vợ chồng Hồ Phượng Huy cũng tự sát tại nơi ở.

5.2. Giai thoại và Tính cách

Niên Canh Nghiêu được ban một phủ đệ ở góc phải bên trong Tuyên Vũ Môn (宣武門_Xuanwumen^Chinese) tại Bắc Kinh. Trên cổng phủ có treo một tấm biển đề bốn chữ "Bang Gia Chi Quang" (邦家之光_{Bang Gia Chi Quang}^Chinese, nghĩa là "Ánh sáng của quốc gia"). Một học giả có hiểu biết, khi đi ngang qua phủ đệ của Niên Canh Nghiêu và thấy tấm biển, đã lẩm bẩm rằng "Có thể sửa thành 'Bại Gia Chi Tiên'" (敗家之先_{Bại Gia Chi Tiên}^Chinese, nghĩa là "Người tiên phong của sự suy tàn"). Không lâu sau đó, Niên Canh Nghiêu đã mất đi sự sủng ái của Ung Chính Đế và liên tục bị giáng chức, ứng nghiệm lời tiên đoán này.

Ngay cả sau khi bị giáng chức từ Đại tướng quân xuống làm Tướng quân phụ trách phòng thủ ở Hàng Châu, Niên Canh Nghiêu vẫn giữ được uy nghiêm đáng nể. Người ta kể rằng ông thường ngồi bên cạnh cổng Dũng Kim Môn (湧金門_Yongjinmen^Chinese) suốt cả ngày. Những người bán củi hay bán rau khi đi qua cổng vẫn ngần ngại, nói rằng "Niên Đại tướng quân tại dã" (年大將軍在也_{Niên Đại tướng quân tại dã}^Chinese, nghĩa là "Đại tướng quân Niên vẫn còn ở đây"), cho thấy uy thế của ông vẫn còn ảnh hưởng sâu rộng. Chiêu Liên (昭槤_Zhaolian^Chinese), tác giả của cuốn Tiếu Đình Tạp Lục (嘯亭雜錄_{Xiaoting Zalu}^Chinese) vào thời Đạo Quang (giữa thế kỷ 19), đã cảm thán rằng "thật sự là điều chưa từng có đối với các công thần gần đây".

Sự nghiệp của Niên Canh Nghiêu thường được so sánh với Trương Đình Ngọc. Cả hai đều đỗ Tiến sĩ cùng năm 1700. Trong khi Trương Đình Ngọc phục vụ ba triều đại Khang Hi, Ung Chính và Càn Long, cuối cùng được thờ trong Thái Miếu, thì Niên Canh Nghiêu, một võ quan xuất chúng, lại bị giáng chức xuống hàng binh lính và buộc phải tự sát. Sự đối lập này làm nổi bật số phận khác nhau của hai người.

Niên Canh Nghiêu được cho là tác giả của ba tác phẩm về chiến thuật quân sự: Niên Tướng quân Binh pháp (年將軍兵法_{Nian Jiangjun Bingfa}^Chinese), Trị Bình Thắng Toán Toàn Thư (治平勝算全書_{Zhiping Shengsuan Quanshu}^Chinese) gồm 28 quyển, Hội Đồ Binh pháp (繪圖兵法_{Huitu Bingfa}^Chinese) gồm 20 quyển, và Bản Thảo Loại Phương (本草類方_{Bencao Leifang}^Chinese) gồm 10 quyển, cùng với Niên Canh Nghiêu Tấu Sớ (年羹堯奏摺_{Nian Gengyao Zouzhe}^Chinese). Tuy nhiên, có ý kiến cho rằng các tác phẩm này đều do người khác viết và gán tên ông.

6.1. Ảnh hưởng đến Lãnh thổ và Quản trị Nhà Thanh

Niên Canh Nghiêu đóng vai trò quan trọng trong việc mở rộng và củng cố quyền lực của nhà Thanh. Các chiến dịch quân sự dưới sự chỉ huy của ông, đặc biệt là cuộc chinh phạt Thanh Hải, đã giúp sáp nhập vùng đất rộng lớn này vào Đế quốc Thanh, qua đó mở rộng đáng kể lãnh thổ và củng cố biên cương phía tây. Các hoạt động hành chính của ông ở Tứ Xuyên và Thiểm Tây cũng góp phần vào việc thực thi và duy trì sự ổn định của triều đình tại các khu vực biên giới phức tạp.

6.2. Phê phán và Tranh cãi

Mặc dù có tài năng quân sự và hành chính xuất chúng, Niên Canh Nghiêu lại bị phê phán nặng nề vì sự kiêu ngạo, lạm quyền và hành vi bất kính đối với Ung Chính Đế. Sự sụp đổ của ông là kết quả của việc ông tự cho mình là công thần bậc nhất, không tuân thủ quy tắc triều đình và gây ra sự ganh ghét từ các quan lại khác.

Việc Ung Chính Đế liệt kê 92 tội danh của Niên Canh Nghiêu, dù một phần là phóng đại hoặc vu khống, cho thấy quyết tâm của hoàng đế trong việc loại bỏ một công thần quá mạnh và có thể trở thành mối đe dọa. Số phận của Niên Canh Nghiêu là một bài học cảnh báo về sự nguy hiểm của quyền lực quá mức và lòng kiêu hãnh dưới một vị vua chuyên chế như Ung Chính. Vụ việc "tịch dương triều càn" cũng thể hiện sự tỉ mỉ và đa nghi của Ung Chính đối với Niên Canh Nghiêu.

6.3. Miêu tả trong Văn hóa Đại chúng

Nhân vật Niên Canh Nghiêu đã được khắc họa trong nhiều tác phẩm văn hóa đại chúng, đặc biệt là phim truyền hình và tiểu thuyết lịch sử: