1. Tiểu sử
Ngũ Bỉnh Giám là một nhân vật có tầm ảnh hưởng lớn trong lịch sử thương mại Trung Quốc, với xuất thân từ một gia đình kinh doanh lâu đời và quá trình kế nghiệp đầy biến động.
1.1. Xuất thân và Gia thế
Ngũ Bỉnh Giám sinh năm 1769. Tổ tiên của ông là người Phúc Kiến, thuộc người Mân Nam, có nguồn gốc từ Tuyền Châu, Phúc Kiến. Tuy nhiên, ông sinh ra tại Hoàng Phố, Nam Hải, Quảng Châu, Quảng Đông (nay thuộc quận Hoàng Phố, thành phố Quảng Châu, tỉnh Quảng Đông, Trung Quốc). Vào đầu thời Khang Hi, gia đình họ Ngũ đã di cư từ Tuyền Châu đến Quảng Châu và bắt đầu kinh doanh trà giữa Phúc Kiến và Quảng Đông.
Cha của Ngũ Bỉnh Giám là Ngũ Quốc Oánh (伍國瑩Wu GuoyingChinese), người sáng lập cơ nghiệp kinh doanh của gia đình, còn được biết đến là "Hạo Quan đệ nhất". Ông từng là kế toán trưởng cho Phan Chấn Thừa (潘 Chấn ThừaPan ZhenchengChinese), một thương nhân Hong khác.
1.2. Giáo dục và Nền tảng Ban đầu
Mặc dù không có thông tin chi tiết về quá trình học vấn chính thức của Ngũ Bỉnh Giám, việc cha ông là một kế toán trưởng và là người sáng lập một Hong thương mại lớn cho thấy Ngũ Bỉnh Giám đã được tiếp xúc sớm với các kiến thức về kinh doanh, tài chính và quản lý. Nền tảng gia đình vững chắc trong lĩnh vực thương mại đã tạo điều kiện thuận lợi cho sự phát triển sự nghiệp của ông sau này.
1.3. Khởi nghiệp và Kế nghiệp
Năm 1783, cha của Ngũ Bỉnh Giám, Ngũ Quốc Oánh, bắt đầu tham gia điều hành Nguyên Thuận Hành (元順行Yuan Shun HongChinese). Đến năm 1792, ông chuyển giao công việc kinh doanh cho người con trai lớn là Ngũ Bỉnh Quân (伍秉鈞Wu BingjunChinese). Ngũ Bỉnh Quân sau đó đã sử dụng kinh nghiệm này để thành lập Di Hòa Hành (Ewo hong). Tuy nhiên, Ngũ Bỉnh Quân qua đời ở tuổi 35 vì bệnh tật, và Ngũ Bỉnh Giám đã kế thừa Di Hòa Hành từ người anh trai mình.
Ngũ Bỉnh Giám tiếp tục sử dụng tên hiệu thương mại "Hạo Quan" (Howqua), một phiên âm tiếng Mân Nam của tên "Hạo Quan" (浩官Hào GuānChinese), vốn là tên mà các thương nhân phương Tây dùng để gọi cha ông. Việc kế thừa tên hiệu này giúp ông duy trì mối quan hệ và uy tín đã được xây dựng từ trước với các đối tác nước ngoài.
2. Hoạt động Kinh doanh và Thương mại
Ngũ Bỉnh Giám đã xây dựng một đế chế kinh doanh khổng lồ, đóng vai trò then chốt trong thương mại Trung-Tây và tích lũy được khối tài sản đồ sộ, mặc dù cũng vướng vào những tranh cãi liên quan đến thương mại thuốc phiện.
2.1. Quản lý Ewo hong
Với tư cách là người đứng đầu Di Hòa Hành và là lãnh đạo của Công Hành Quảng Châu, Ngũ Bỉnh Giám đã quản lý và phát triển công ty của mình thành một trong những Hong thương mại mạnh nhất. Di Hòa Hành là một trong số ít các Hong được chính quyền Nhà Thanh cấp phép giao dịch lụa và gốm sứ với các thương nhân nước ngoài.
Năm 1822, một trận hỏa hoạn lớn đã thiêu rụi nhiều cơ sở của Công Hành. Theo sử liệu ghi lại, lượng bạc bị nóng chảy trong vụ cháy đã tạo thành một dòng chảy dài gần 3219 m (2 mile) (khoảng 3.2 km), cho thấy quy mô tài sản khổng lồ mà các Hong thương nhân nắm giữ.
2.2. Vai trò trong Thương mại Trung-Tây
Ngũ Bỉnh Giám trở nên giàu có nhanh chóng nhờ vào hoạt động thương mại giữa Trung Quốc và Đế quốc Anh vào giữa thế kỷ 19. Ông đóng vai trò trung tâm trong hệ thống Thập Tam Hành, một hình thức độc quyền thương mại giữa Trung Quốc và phương Tây, nơi các thương nhân Hong như ông có quyền bán trà, lụa và gốm sứ cho người nước ngoài, đổi lấy một lượng lớn bạc.
Ông có mối quan hệ thân cận với nhiều nhà kinh doanh phương Tây nổi tiếng thời bấy giờ, bao gồm James Matheson, William Jardine, Samuel Russell và Abiel Abbot Low. Các bức chân dung của Ngũ Bỉnh Giám, thường được vẽ với bím tóc đuôi sam và trang phục truyền thống, vẫn còn được treo trong các dinh thự ở Salem, Massachusetts và Newport, Rhode Island do các thương nhân Mỹ xây dựng để bày tỏ lòng biết ơn đối với sự giúp đỡ của ông.
2.3. Sự giàu có và Vị thế Tài chính
Ngũ Bỉnh Giám được đánh giá là một trong những người giàu nhất Trung Quốc trong thế kỷ 19, và một số tài liệu còn cho rằng ông là người giàu nhất thế giới vào thời điểm đó. Tài sản của ông ước tính lên tới 26.00 M silver dollar (khoảng 26.00 M USD), một con số khổng lồ vào thế kỷ 19. Các thương nhân Anh đã ca ngợi ông là người "xuất sắc trong quản lý tài chính, thông minh hơn người bình thường".
2.4. Thương mại Thuốc phiện và Bối cảnh Chiến tranh
Mặc dù là một thương nhân tài giỏi, Ngũ Bỉnh Giám cũng vướng vào hoạt động buôn bán thuốc phiện. Từ năm 1801, Di Hòa Hành của ông đã tham gia vào việc buôn lậu thuốc phiện.
Trong thời kỳ Chiến tranh Nha phiến, thái độ của ông đối với việc trấn áp thuốc phiện của Lâm Tắc Từ được cho là khá thờ ơ. Tuy nhiên, khi chiến tranh bùng nổ, Ngũ Bỉnh Giám đã có những đóng góp đáng kể cho chính quyền Nhà Thanh. Ông đã hiến tặng một lượng lớn tài sản cá nhân cho triều đình và thậm chí còn tổ chức các đội phòng vệ. Sau khi Hiệp ước Nam Kinh được ký kết vào năm 1842, Nhà Thanh phải bồi thường cho Anh 21.00 M silver dollar. Trong số đó, Công Hành Quảng Châu phải chịu trách nhiệm 3.00 M silver dollar, và Ngũ Bỉnh Giám đã một mình đóng góp 1.00 M silver dollar, tức một phần ba tổng số tiền bồi thường của Công Hành.
3. Đời sống Cá nhân
Thông tin về đời sống cá nhân của Ngũ Bỉnh Giám khá hạn chế. Ông có một người con trai tên là Ngũ Sùng Diệu (伍崇曜Wu ChongyaoChinese), người sau này đã biên soạn bộ sách *Việt Nhã Đường Tùng Thư* (粤雅堂叢書Yueyatang CongshuChinese). Ngoài ra, các mối quan hệ của ông với các thương nhân phương Tây rất sâu sắc, thể hiện qua việc nhiều bức chân dung của ông được lưu giữ tại các dinh thự của họ ở Mỹ.
4. Cái chết
Ngũ Bỉnh Giám qua đời vào ngày 4 tháng 9 năm 1843 tại Quảng Châu, cùng năm với việc ký kết Hiệp ước Nam Kinh và sự chấm dứt của hệ thống Công Hành.
5. Đánh giá và Di sản
Ngũ Bỉnh Giám để lại một di sản phức tạp, được đánh giá cao về tài năng kinh doanh nhưng cũng gây tranh cãi về vai trò của ông trong thương mại thuốc phiện và sự suy tàn của gia tộc sau này.
5.1. Đóng góp và Thành tựu
Trong thời kỳ Ngũ Bỉnh Giám làm hội trưởng Công Hành Quảng Châu, hệ thống Thập Tam Hành và Công Hành đã phát triển rực rỡ, mang lại lợi ích kinh tế đáng kể cho Nhà Thanh thông qua các khoản thuế và lợi nhuận thương mại. Dưới sự lãnh đạo của ông, Quảng Châu đã trở thành một trong những thành phố thương mại sầm uất và quan trọng nhất trên thế giới. Tài năng quản lý tài chính và sự thông minh vượt trội của Ngũ Bỉnh Giám đã được cả các đối tác phương Tây công nhận và ca ngợi.
5.2. Phê bình và Tranh cãi
Mặc dù Ngũ Bỉnh Giám được ca ngợi về tài năng, ông cũng bị chỉ trích vì sự tham gia vào thương mại thuốc phiện, một hoạt động phi đạo đức đã gây ra những hậu quả nghiêm trọng cho xã hội Trung Quốc và dẫn đến Chiến tranh Nha phiến. Một số tài liệu còn mô tả ông là người có "tính cách bẩm sinh yếu đuối", điều này có thể ảnh hưởng đến các quyết định của ông trong bối cảnh chính trị phức tạp thời bấy giờ.
Sau Chiến tranh Nha phiến, dòng dõi gia đình và cơ nghiệp kinh doanh của Ngũ Bỉnh Giám nhanh chóng suy tàn. Năm 1891, công ty thương mại Mỹ Russell & Company, đơn vị đã xử lý các khoản đầu tư quốc tế của Ngũ Bỉnh Giám, đã sụp đổ. Hậu duệ của Ngũ Bỉnh Giám ngày nay được cho là những người bình thường, và khu đất từng là tài sản rộng lớn và xinh đẹp của gia đình Ngũ Bỉnh Giám giờ đây chỉ còn là một khu vực tương đối không được đánh dấu trong một khu phố nghèo ở vùng đảo Hà Nam.
5.3. Ảnh hưởng Lâu dài
Di sản của Ngũ Bỉnh Giám vẫn còn hiện hữu trong một số khía cạnh. Sau Hiệp ước Nam Kinh năm 1842, mặc dù hệ thống Thập Tam Hành chấm dứt, công ty Jardine Matheson & Co vẫn tiếp tục sử dụng tên "Di Hòa" (Ewo) làm tên giao dịch tiếng Trung của họ, như một sự tôn vinh đối với uy tín của Di Hòa Hành.
Ngoài ra, một khu định cư ở bờ đông Hồ Eildon, cách Mansfield, Victoria 23 km (khoảng 22531 m (14 mile)) ở Victoria, Úc, được đặt theo tên ông. Điều này có thể là do những người thợ mỏ Trung Quốc đã đi qua khu vực này trong thời kỳ cơn sốt vàng Victoria đã đặt tên để tưởng nhớ ông. Tên của ông cũng được đặt cho một con tàu buồm tốc độ cao vào năm 1844, chiếc Houqua.