1. Tổng quan
Mitja Nikisch (Mitja NikischGerman, sinh ngày 21 tháng 5 năm 1899 tại Leipzig, Đức - mất ngày 5 tháng 8 năm 1936 tại Venice, Ý) là một nghệ sĩ dương cầm cổ điển, nhà soạn nhạc, và nhạc trưởng ban nhạc khiêu vũ người Đức. Là con trai của nhạc trưởng nổi tiếng người Hungary Arthur Nikisch và ca sĩ, nhà soạn nhạc người Bỉ Amélie Nikisch, ông theo bước chân cha mẹ mình để trở thành một nghệ sĩ biểu diễn tài năng. Dù được kính trọng trong giới âm nhạc cổ điển, ông lại nổi tiếng nhất với vai trò thủ lĩnh của một ban nhạc jazz đình đám tại Berlin trong thời kỳ Cộng hòa Weimar. Cuộc đời và sự nghiệp đa dạng của ông đã bị cắt ngắn khi ông qua đời ở tuổi 37.
2. Cuộc đời
Cuộc đời của Mitja Nikisch được đánh dấu bởi tài năng âm nhạc xuất chúng từ khi còn trẻ, sự nghiệp đa dạng trong cả âm nhạc cổ điển và phổ thông, cùng với những biến cố cá nhân và chính trị ảnh hưởng sâu sắc đến ông.
2.1. Thời thơ ấu và Học vấn
Mitja Nikisch sinh ra tại Leipzig, Đức vào ngày 21 tháng 5 năm 1899. Ông là con trai của Arthur Nikisch, một nhạc trưởng nổi tiếng người Hungary, và Amélie Nikisch, một ca sĩ và nhà soạn nhạc người Bỉ. Với cha mẹ đều là những nhạc sĩ lừng danh, Mitja lớn lên trong một môi trường giàu truyền thống âm nhạc và sớm bộc lộ tài năng thiên bẩm. Ông đã theo học tại Nhạc viện Leipzig, nơi ông trau dồi kỹ năng piano dưới sự hướng dẫn của Robert Teichmüller và Josef Pembaur. Ngoài ra, ông còn học sáng tác với Stephan Krehl, đặt nền móng cho khả năng sáng tạo của mình trong tương lai.
2.2. Đời tư
Ngoài sự nghiệp âm nhạc, đời tư của Mitja Nikisch cũng có những khía cạnh đáng chú ý. Ông từng kết hôn và ly hôn với nữ diễn viên sân khấu và điện ảnh Nora Gregor. Vào cuối đời, Mitja có mối quan hệ tình cảm sâu sắc với Alexandra Mironova, một phụ nữ đến từ Moskva, người kém ông 12 tuổi. Alexandra Mironova là một nữ nghệ sĩ hát kịch (soubrette) nổi tiếng tại Nhà hát Schillertheater ở Berlin dưới nghệ danh Barbara Diu. Mitja rất yêu mến cô và gọi cô là Barbara vì ông không thích cái tên Nga của cô. Hai người đang lên kế hoạch kết hôn khi Mitja nhận được chẩn đoán mắc bệnh ung thư hạch bạch huyết.
3. Sự nghiệp và Hoạt động nghệ thuật
Sự nghiệp của Mitja Nikisch nổi bật với sự đa dạng và khả năng hoạt động thành công trong nhiều thể loại âm nhạc khác nhau, từ cổ điển đến nhạc khiêu vũ.
3.1. Hoạt động âm nhạc cổ điển
Mitja Nikisch bắt đầu sự nghiệp chuyên nghiệp với tư cách là một nghệ sĩ dương cầm vào năm 1919. Lần ra mắt chính thức của ông với tư cách nghệ sĩ độc tấu piano là vào ngày 22 tháng 4 năm 1918 cùng Dàn nhạc Giao hưởng Berlin. Trong suốt sự nghiệp âm nhạc cổ điển của mình, ông đã biểu diễn cùng nhiều nhạc trưởng danh tiếng, bao gồm Wilhelm Furtwängler và Sir Henry J. Wood. Dù được giới chuyên môn kính trọng trong lĩnh vực này, sự nghiệp cổ điển của ông đã bị gián đoạn. Sau khi chế độ Đức Quốc Xã lên nắm quyền và buộc ông phải từ bỏ ban nhạc khiêu vũ của mình, Mitja đã quay trở lại với vai trò nghệ sĩ dương cầm, với hy vọng tiếp tục sự nghiệp biểu diễn hòa nhạc mà ông đã bỏ dở.
3.2. Trưởng ban nhạc khiêu vũ
Mitja Nikisch đã thành lập Ban nhạc Khiêu vũ Mitja Nikisch vào năm 1925. Dưới sự lãnh đạo của ông, ban nhạc này đã trở nên cực kỳ nổi tiếng tại Berlin trong thời kỳ Cộng hòa Weimar, biểu diễn tại nhiều câu lạc bộ thời thượng và quy tụ một số nghệ sĩ biểu diễn nhạc phổ biến được ngưỡng mộ nhất nước Đức thời bấy giờ. Guitarist nổi tiếng Otto Sachsenhauer từng mô tả đây là "ban nhạc khiêu vũ hay nhất từng được nghe ở Berlin". Tuy nhiên, do sự trỗi dậy của chế độ độc tài Đức Quốc Xã vào những năm 1930, Mitja Nikisch buộc phải giải tán ban nhạc của mình, khi các hoạt động biểu diễn dần trở nên bất khả thi dưới sự kiểm soát của chính quyền.
3.3. Hoạt động sáng tác
Vào cuối đời, đối mặt với căn bệnh hiểm nghèo, Mitja Nikisch đã dồn hết tâm huyết vào việc sáng tác. Khi được chẩn đoán mắc bệnh ung thư hạch bạch huyết trong kỳ nghỉ hè ở miền bắc Ý, ông biết mình không còn nhiều thời gian. Căn bệnh dường như đã giải phóng một nguồn năng lượng sáng tạo khổng lồ trong ông. Mitja đã dành vài giờ mỗi ngày để tập trung vào bản hòa tấu piano của mình, xem đó là kiệt tác cuối cùng. Ông đã hoàn thành bản hòa tấu này vào đúng ngày qua đời, 5 tháng 8 năm 1936. Bản hòa tấu piano này là một tác phẩm quan trọng và được ông dành tặng cho người vợ thứ hai, Barbara. Khi Barbara trở về Venice sau chuyến công tác ở London, cô đã tìm thấy bản tổng phổ viết tay này, đó là một hồi ức về một cuộc đời quá ngắn ngủi.
4. Qua đời
Mitja Nikisch qua đời vào ngày 5 tháng 8 năm 1936, ở tuổi 37, tại Venice, Ý. Ông đã được chẩn đoán mắc bệnh ung thư hạch bạch huyết trong một kỳ nghỉ hè ở miền bắc Ý. Nguồn tin tiếng Nhật có ghi rằng ông đã tự kết liễu đời mình tại Venice vào năm 1936. Tuy nhiên, thông tin chi tiết hơn từ các nguồn khác chỉ ra rằng ông đã qua đời sau một thời gian chiến đấu với căn bệnh ung thư và kịp hoàn thành bản hòa tấu piano cuối cùng của mình.
5. Thu âm và Tác phẩm
Mitja Nikisch đã để lại một di sản âm nhạc đáng kể thông qua các bản thu âm của mình với tư cách là nghệ sĩ biểu diễn và các tác phẩm do chính ông sáng tác.
5.1. Bản thu âm nhạc cổ điển
Với tư cách là một nghệ sĩ biểu diễn cổ điển, Mitja Nikisch đã để lại một số bản thu âm piano tái tạo và một bản thu âm thương mại duy nhất. Bản thu âm này được thực hiện vào năm 1934 (một số nguồn ghi năm 1935) là Concerto Piano số 20 của Mozart cung Rê thứ, K. 466, với Dàn nhạc Giao hưởng Berlin dưới sự chỉ huy của Rudolf Schulz-Dornburg. Bản thu âm này sau đó đã được hãng đĩa Tahra tái bản vào năm 2007 như một phần của bộ 4 đĩa CD (TAHRA 595-598).
5.2. Bản thu âm ban nhạc khiêu vũ
Ban nhạc Khiêu vũ Mitja Nikisch cũng đã phát hành nhiều bản thu âm nhạc phổ biến. Một số bản thu âm đáng chú ý bao gồm bản "Eilali, eilali, eilala" (năm 1928, được phát hành bởi Parlophon) và bản "Should I (Reveal Exactly How I Feel)", hay còn được biết đến với tên tiếng Đức là "Ich kann, ich will", từ bộ phim của MGM Lord Byron of Broadway (sáng tác bởi Nacio Herb Brown và Arthur Freed). Bản này được thu âm vào tháng 2 năm 1931 tại Berlin với giọng ca của Paul Dorn và phát hành bởi Electrola EG2228. Các bản thu khác của ông với Parlophon bao gồm "Madelon dream waltz" và "I can't do without you = Ich kann nichts ohne dich" (những năm 1930) của Irving Berlin.
5.3. Tác phẩm chính và bản thu âm
Tác phẩm tiêu biểu của Mitja Nikisch là bản hòa tấu piano mà ông đã sáng tác trong những ngày cuối đời. Bản hòa tấu này đã được thu âm bởi Howard Shelley (piano) cùng Dàn nhạc Giao hưởng Graunke dưới sự chỉ huy của Kurt Graunke. Bản thu âm này được phát hành trên đĩa CD Edition Sedina E.S. 107.