1. Tổng quan
Manfred Gerlach (ngày 8 tháng 5 năm 1928 - ngày 17 tháng 10 năm 2011) là một luật sư và chính trị gia người Đức. Ông nổi tiếng là người lãnh đạo lâu năm của Đảng Dân chủ Tự do Đức (LDPD) ở Đông Đức và giữ chức Chủ tịch Hội đồng Nhà nước, qua đó trở thành quốc trưởng không phải là cộng sản đầu tiên của Đông Đức từ ngày 6 tháng 12 năm 1989 đến ngày 5 tháng 4 năm 1990. Vai trò của ông rất quan trọng trong giai đoạn chuyển tiếp của Đông Đức, đặc biệt là trong bối cảnh Bức tường Berlin sụp đổ và quá trình thống nhất nước Đức.
2. Cuộc đời
Cuộc đời của Manfred Gerlach được đánh dấu bằng những trải nghiệm sâu sắc từ thời thơ ấu trong Chiến tranh thế giới thứ hai, quá trình học vấn và sự phát triển nghề nghiệp sớm, đặt nền móng cho sự nghiệp chính trị lâu dài và ảnh hưởng của ông tại Đông Đức.
2.1. Tuổi thơ và học vấn
Manfred Gerlach sinh ngày 8 tháng 5 năm 1928 tại Leipzig, Đức. Ông lớn lên trong một giai đoạn đầy biến động của lịch sử Đức. Trong Chiến tranh thế giới thứ hai, ông trở thành một thành viên của kháng chiến chống lại chủ nghĩa phát xít. Năm 1943, ông thành lập một phong trào thanh niên chống phát xít hợp pháp. Tuy nhiên, đến tháng 3 năm 1944, ông bị giam giữ vì thành lập một tổ chức thanh thiếu niên trái phép. Sau khi Chiến tranh thế giới thứ hai kết thúc, ông được trả tự do vào năm 1945. Sau khi tốt nghiệp trung học, ông có thời gian ngắn làm việc tại tòa án với tư cách là một viên chức.
2.2. Hoạt động ban đầu
Sau chiến tranh, Manfred Gerlach tiếp tục con đường học vấn và phát triển sự nghiệp. Từ năm 1951 đến 1954, ông theo học ngành luật tại Học viện Khoa học và Luật Nhà nước Đức "Walter Ulbricht" thông qua hình thức giáo dục từ xa. Sau đó, ông làm tổng biên tập cho tờ báo của Đảng Dân chủ Tự do ở Halle/Saale. Ông bảo vệ thành công bằng tiến sĩ luật vào năm 1964 và tiếp tục sự nghiệp học thuật, trở thành một giáo sư vào năm 1984.
3. Sự nghiệp chính trị
Sự nghiệp chính trị của Manfred Gerlach là một hành trình phức tạp, từ việc tham gia thành lập các tổ chức chính trị mới sau chiến tranh, giữ các chức vụ quan trọng trong Đảng Dân chủ Tự do, đến việc dần tách mình khỏi sự phục tùng hoàn toàn Đảng Xã hội Chủ nghĩa Thống nhất (SED) và đóng vai trò quan trọng trong những thay đổi cuối cùng của Đông Đức.
3.1. Gia nhập Đảng Dân chủ Tự do và hoạt động ban đầu
Ngay sau Chiến tranh thế giới thứ hai, Gerlach tích cực tham gia vào chính trường. Ông là một trong những người đồng sáng lập Đảng Dân chủ Tự do Đức (LDPD) và Đoàn Thanh niên Đức Tự do (FDJ) tại Leipzig vào năm 1945 và 1946. Từ năm 1946 đến 1950, ông giữ chức lãnh đạo thanh niên của LDPD tại khu vực Tây Bắc Sachsen. Ông cũng là thành viên hội đồng hành chính của LDPD tỉnh Sachsen từ năm 1947 đến 1952 và là thành viên Ủy ban Trung ương FDJ từ năm 1949 đến 1959. Từ năm 1949 đến 1990, Gerlach là một thành viên của Quốc hội Nhân dân (Volkskammer) của Đông Đức. Trong những năm 1950, ông giữ nhiều chức vụ trong chính quyền thành phố Leipzig, bao gồm ủy viên hội đồng thành phố và trợ lý thị trưởng vào năm 1950, sau đó là phó thị trưởng và phó chủ tịch hội đồng thành phố từ năm 1952 đến 1954.
3.2. Chức vụ quan trọng và hoạt động trong đảng
Trong nội bộ Đảng Dân chủ Tự do, Manfred Gerlach thăng tiến qua nhiều vị trí lãnh đạo. Ông giữ chức Phó Chủ tịch LDPD từ năm 1951 đến 1953, sau đó là Tổng Thư ký Đảng từ năm 1954 đến 1967. Tại đại hội đảng năm 1967, ông được bầu làm Chủ tịch LDPD, kế nhiệm Max Suhrbier, và ông giữ chức vụ này cho đến ngày 10 tháng 2 năm 1990.
Ngoài vai trò trong đảng, Gerlach còn nắm giữ các chức vụ quan trọng trong chính phủ Đông Đức. Từ ngày 12 tháng 9 năm 1960 cho đến ngày 6 tháng 12 năm 1989, ông là một trong những Phó Chủ tịch của Hội đồng Nhà nước Cộng hòa Dân chủ Đức (thực tế là Phó Chủ tịch nước). Từ năm 1967, ông cũng là một thành viên của hội đồng quản trị của Mặt trận Quốc gia, một tổ chức quần chúng ủng hộ chế độ SED.
Manfred Gerlach đã nhận được nhiều huân chương nhà nước từ Đông Đức, bao gồm Huân chương Công trạng Tổ quốc và Huân chương Ngôi sao Hữu nghị Nhân dân vào các năm 1964 và 1988. Năm 1988, ông còn được trao tặng Huân chương Karl Marx danh giá.
3.3. Lập trường cải cách và đóng góp vào sự thay đổi của Đông Đức
Ban đầu, Gerlach ủng hộ đường lối Gleichschaltung của Đảng Xã hội Chủ nghĩa Thống nhất (SED), nhằm hợp nhất các đảng phi cộng sản ở Đông Đức dưới sự kiểm soát của SED. Tuy nhiên, ông bắt đầu dần rời bỏ thái độ phục tùng hoàn toàn SED vào cuối những năm 1970.
Dưới sự lãnh đạo của ông, LDPD đã phát triển một số liên hệ nhỏ với các đối tác ở Tây Đức, đó là Đảng Dân chủ Tự do (FDP). Mặc dù vậy, với tư cách là một quan chức nhà nước, ông vẫn bảo vệ chính sách quốc hữu hóa các doanh nghiệp tư nhân còn lại.
Gerlach được cho là đã hoan nghênh các cải cách tự do hóa bắt đầu bởi Mikhail Gorbachev ở Liên Xô. Sự ủng hộ của ông đối với việc tự do hóa và đa nguyên hơn ở Đông Đức đã mang lại cho ông một sự ủng hộ đáng kể từ công chúng.
Vào ngày 13 tháng 10 năm 1989, giữa lúc làn sóng phản đối công khai lan rộng, Gerlach trở thành chính trị gia quan trọng đầu tiên của Đông Đức công khai đặt vấn đề về vai trò độc quyền của SED. Ông tuyên bố rằng "việc xem xét chính trị và xã hội trong LDPD là xem xét chủ nghĩa xã hội ở Đông Đức và tương lai của nó," một tuyên bố đáng chú ý dưới sự cai trị độc đảng của SED. Việc ông công khai đặt vấn đề này đã góp phần vào động lực thúc đẩy sự thay đổi. Vài ngày sau, vào ngày 18 tháng 10, lãnh đạo SED Erich Honecker cuối cùng bị Bộ Chính trị của chính ông phế truất.
3.4. Nhiệm kỳ là Quốc trưởng và Thống nhất nước Đức
Sau sự kiện Bức tường Berlin sụp đổ và sự từ chức của Egon Krenz, Manfred Gerlach được bầu làm Chủ tịch Hội đồng Nhà nước vào ngày 6 tháng 12 năm 1989. Điều này khiến ông trở thành quốc trưởng không phải là cộng sản đầu tiên của Cộng hòa Dân chủ Đức, không chỉ là một người tạm quyền, đánh dấu một sự thay đổi biểu tượng quan trọng về quyền lực trong giai đoạn chuyển tiếp của đất nước.
Ông giữ chức vụ này cho đến ngày 5 tháng 4 năm 1990. Vào tháng 3 năm 1990, Đông Đức đã tổ chức cuộc bầu cử tự do đầu tiên (và cuối cùng) trong lịch sử. Theo các sửa đổi hiến pháp sau đó, Hội đồng Nhà nước bị bãi bỏ, và vị trí quốc trưởng được chuyển giao cho Chủ tịch Quốc hội Nhân dân, Sabine Bergmann-Pohl, để chuẩn bị cho quá trình tái thống nhất với Tây Đức.
Vào tháng 3 năm 1990, đảng của Gerlach, LDPD, cùng với hai đảng tự do khác, đã sáp nhập thành Hiệp hội Dân chủ Tự do mới. Tổ chức mới này sau đó đã sáp nhập với FDP của Tây Đức sau khi tái thống nhất, thể hiện sự hội nhập của các cấu trúc chính trị Đông Đức vào hệ thống thống nhất của Đức.
3.5. Hoạt động và tranh cãi sau thống nhất
Sau khi tái thống nhất nước Đức, Gerlach đã gia nhập Đảng Dân chủ Tự do (FDP) của Tây Đức. Tuy nhiên, ông đã từ bỏ tư cách thành viên FDP vào ngày 23 tháng 11 năm 1993, sau khi xuất hiện các cáo buộc vào năm 1992 rằng ông đã làm mật báo cho quân đội Liên Xô về các đồng chí trong đảng vào năm 1947, ngay sau chiến tranh.
Các phiên tòa đã được tiến hành với các cáo buộc tiếp tay gây chết người trong trại giam thông qua việc mật báo, nhưng tất cả các thủ tục pháp lý liên quan đến những cáo buộc này cuối cùng đã bị đình chỉ vào năm 2000 do thiếu bằng chứng hoặc kết quả trắng án, nghĩa là ông không bị kết tội.
Về mặt chính trị, quan điểm của ông sau tái thống nhất trở nên gần gũi với Đảng Dân chủ Xã hội (PDS), là đảng kế nhiệm của cựu SED.
Gerlach là người ký vào Berliner Alternatives Geschichtsforum (Diễn đàn Lịch sử Thay thế Berlin), một ấn phẩm thúc đẩy cái nhìn tích cực hơn về lịch sử của Cộng hòa Dân chủ Đức. Tuy nhiên, các nhà phê bình của chế độ cộng sản cũ đã mô tả những ấn phẩm này-được đồng tác giả bởi các quan chức cấp cao của Cộng hòa Dân chủ Đức trước đây-là một nỗ lực "tẩy trắng" chế độ độc tài SED và thao túng hình ảnh của nước Đức hiện tại bằng cách sử dụng luận điệu chống phát xít.
Sau tái thống nhất, ông cũng hoạt động tích cực trong các tổ chức liên quan đến quyền công dân và nhân quyền ở Berlin.
4. Tác phẩm và xuất bản phẩm
Manfred Gerlach đã viết một số cuốn sách phản ánh kinh nghiệm của mình và lịch sử của Đông Đức:
- Wortmeldungen zur Zeitgeschiche (Bình luận về Lịch sử Đương đại), Buchverlag Der Morgen, Berlin 1980.
- Äußerungen über uns und unsere Zeit (Những phát biểu về chúng ta và thời đại của chúng ta), Buchverlag Der Morgen, Berlin 1985.
- Standortbestimmung (Xác định vị trí), Buchverlag Der Morgen, Berlin 1989.
- Mitverantwortlich: Als Liberaler im SED-Staat (Đồng trách nhiệm: Với tư cách một người Tự do trong Nhà nước SED), Morgenbuch-Verlag, Berlin 1991, ISBN 3-371-00333-7.
Cuốn sách The GDR: Moscow's German Ally (Cộng hòa Dân chủ Đức: Đồng minh Đức của Moskva) của David Childs, xuất bản tại London bởi George Allen & Unwin năm 1984, cũng thảo luận về lịch sử của Cộng hòa Dân chủ Đức, trong đó Gerlach đã đóng một vai trò.
5. Đánh giá và chỉ trích
Sự nghiệp chính trị và di sản của Manfred Gerlach đã là đối tượng của nhiều đánh giá lịch sử và xã hội khác nhau, với cả những đánh giá tích cực về vai trò của ông trong sự thay đổi dân chủ lẫn những chỉ trích liên quan đến sự tuân thủ trước đây và các hoạt động sau thống nhất.
5.1. Thành tựu chính và đánh giá tích cực
Gerlach được công nhận vì vai trò then chốt của mình trong việc thúc đẩy thay đổi dân chủ ở Đông Đức, đặc biệt là với tư cách là chính trị gia nổi bật đầu tiên công khai tháchChallenge sự độc quyền quyền lực của SED vào tháng 10 năm 1989. Sự ủng hộ của ông đối với việc tự do hóa và đa nguyên, lấy cảm hứng từ các cải cách của Mikhail Gorbachev, đã mang lại cho ông sự ủng hộ đáng kể từ công chúng.
Với tư cách là Chủ tịch Hội đồng Nhà nước không phải là cộng sản đầu tiên, ông đã chủ trì Đông Đức trong một giai đoạn chuyển tiếp then chốt, tạo điều kiện thuận lợi cho việc tiến tới thống nhất. Điều này đã biến ông thành một nhân vật chủ chốt trong sự tan rã hòa bình của Cộng hòa Dân chủ Đức.
Những đóng góp của ông đã được công nhận thông qua nhiều huân chương nhà nước trong thời kỳ Cộng hòa Dân chủ Đức, bao gồm Huân chương Công trạng Tổ quốc, Huân chương Ngôi sao Hữu nghị Nhân dân và Huân chương Karl Marx.
5.2. Chỉ trích và tranh cãi
Mặc dù có lập trường cải cách sau này, Gerlach vẫn phải đối mặt với những chỉ trích về sự tuân thủ ban đầu của mình đối với các chính sách của SED, đặc biệt là việc ông sớm ủng hộ chính sách Gleichschaltung đã đồng hóa các đảng phi cộng sản vào hệ thống do SED thống trị.
Với tư cách là một quan chức nhà nước, ông cũng bảo vệ việc quốc hữu hóa các doanh nghiệp tư nhân còn lại, điều này đã gây ra những chỉ trích từ một số giới tự do.
Trong các sự kiện hỗn loạn năm 1989, ông được cho là đã mất đi một phần sự ủng hộ do thái độ do dự được nhận thấy trong quá trình lật đổ chế độ SED.
Sau tái thống nhất, ông phải đối mặt với những cáo buộc cố gắng "tẩy trắng" lịch sử của chế độ độc tài SED cũ, đặc biệt thông qua việc ông tham gia vào các ấn phẩm như Berliner Alternatives Geschichtsforum, mà các nhà phê bình cho rằng đã trình bày một cách quá tích cực về Cộng hòa Dân chủ Đức.
Một tranh cãi đáng kể đã nổ ra vào năm 1992 liên quan đến cáo buộc rằng ông đã làm mật báo cho quân đội Liên Xô vào năm 1947, cung cấp thông tin về các đồng chí trong đảng. Mặc dù các phiên tòa đã được tổ chức, các thủ tục tố tụng liên quan đến những cáo buộc này cuối cùng đã bị đình chỉ vào năm 2000 do thiếu bằng chứng hoặc dẫn đến các bản án trắng án, nghĩa là ông không bị kết tội.
6. Qua đời
Manfred Gerlach qua đời vào ngày 17 tháng 10 năm 2011, hưởng thọ 83 tuổi, tại Berlin, sau một thời gian dài lâm bệnh. Cái chết của ông đã đánh dấu sự kết thúc của một kỷ nguyên đối với một chính trị gia đã chứng kiến và đóng vai trò trong những thay đổi kịch tính của lịch sử nước Đức thế kỷ 20.