Lambert of Italy

1.1. Gia thế và nguồn gốc

Lambert sinh khoảng năm 870 hoặc 875, tại San Rufino. Ông là con trai của Guy III xứ Spoleto, người sau này trở thành Vua Ý và Hoàng đế La Mã Thần thánh, và Ageltrude xứ Benevento, con gái của Công tước Adelchis xứ Benevento. Dòng dõi của Lambert có mối liên hệ sâu sắc với triều đại Carolingian thông qua cả cha và mẹ. Cụ nội của ông, Adelaide xứ Lombardy, là con gái của Pippin Carloman, con trai của Charlemagne. Ngoài ra, vợ của người chú cố của ông, Lambert I xứ Nantes, là Rotilde, con gái của Lothair I, Hoàng đế Trung Francia. Những mối liên hệ này mang lại cho Lambert một nền tảng gia thế vững chắc và quyền kế vị tiềm năng trong các vương quốc Frankish và Ý.

1.2. Thời kỳ cai trị ban đầu và nhiếp chính

Vào tháng 5 năm 889, khi cha ông, Guy III xứ Spoleto, được các quý tộc Ý bầu làm Vua Ý tại Pavia, Lambert đã được phong làm nhiếp chính của đế quốc và vương quốc Ý. Cha ông, Guy, đã nhiều lần thỉnh cầu giáo hoàng ban phước và trao vương miện cho Lambert, nhưng đều bị từ chối. Mặc dù vậy, vào tháng 5 năm 891, Lambert được cha mình tuyên bố là đồng hoàng đế tại Pavia và được Giáo hoàng Stephen V phong vương miện Vua Ý.

Sau khi Giáo hoàng Stephen V qua đời và Giáo hoàng Formosus lên ngôi, Lambert cùng cha mình đã đến Ravenna vào ngày 30 tháng 4 năm 892 để yêu cầu được trao vương miện hoàng đế. Ban đầu, Giáo hoàng Formosus tỏ ra miễn cưỡng và từ chối. Để thuyết phục giáo hoàng, Lambert và cha ông đã cam kết hiến tặng lãnh thổ theo truyền thống của Quyên tặng của Pippin, nhưng vẫn bị từ chối. Tuy nhiên, dưới áp lực quân sự từ Guy, Giáo hoàng Formosus cuối cùng đã miễn cưỡng công nhận Lambert là đồng hoàng đế vào ngày 30 tháng 4 năm 892.

Vào tháng 11 năm 894, sau cái chết đột ngột của cha mình, Lambert trở thành hoàng đế duy nhất và người cai trị thực sự của Ý. Dù còn trẻ, ông được đặt dưới sự nhiếp chính của mẹ mình, Ageltrude, một người kiên quyết chống lại ảnh hưởng của Đông Frank. Trong thời gian này, Berengar I của Ý đã chiếm đóng Pavia, nhưng Lambert, với sự hỗ trợ mạnh mẽ của mẹ và các cận thần, đã nhanh chóng đánh đuổi Berengar và tái chiếm thủ đô hoàng gia vào tháng 1 năm 895.

2.1. Vương quyền Ý và đăng quang Hoàng đế

Vào tháng 5 năm 891, Lambert được cha mình, Guy III xứ Spoleto, tuyên bố là đồng hoàng đế tại Pavia, và cùng lúc được Giáo hoàng Stephen V phong vương miện Vua Ý. Sau khi Giáo hoàng Stephen V qua đời, Giáo hoàng Formosus lên ngôi. Dù ban đầu miễn cưỡng, nhưng dưới áp lực quân sự từ Guy, Giáo hoàng Formosus cuối cùng đã phải công nhận Lambert là đồng hoàng đế vào ngày 30 tháng 4 năm 892 tại Ravenna.

Trong quá trình này, Lambert và cha ông đã ký một hiệp ước với giáo hoàng, tái khẳng định Quyên tặng của Pippin và các khoản hiến tặng tiếp theo của triều đại Carolingian cho Giáo hoàng. Điều này nhằm củng cố tính hợp pháp của vương quyền và đế quyền của họ, đồng thời duy trì mối quan hệ truyền thống giữa hoàng đế và Giáo hội. Tuy nhiên, Giáo hoàng Formosus vẫn ngấm ngầm tìm kiếm một ứng cử viên hoàng đế khác, điều này dẫn đến những căng thẳng và xung đột sau này.

2.2. Quan hệ và xung đột với Giáo hoàng

Mối quan hệ của Lambert với Giáo hoàng là một chuỗi các cuộc đấu tranh quyền lực và xung đột chính trị. Ngay sau khi Lambert được công nhận là đồng hoàng đế, Giáo hoàng Formosus đã bí mật gửi sứ giả đến Regensburg vào năm 893, thỉnh cầu Arnulf xứ Carinthia, vua của Đông Frank, can thiệp vào Ý để giải phóng đất nước và nhận vương miện hoàng đế. Điều này cho thấy sự bất tín nhiệm của Giáo hoàng đối với quyền lực ngày càng tăng của gia tộc Spoleto.

Khi Arnulf tiến quân vào Ý vào năm 894, Giáo hoàng Formosus đã bị giam cầm trong Lâu đài Sant'Angelo do phe của Lambert và mẹ ông, Ageltrude, kiểm soát. Tuy nhiên, vào ngày 21 tháng 2 năm 896, Arnulf đã chiếm Rome bằng vũ lực, giải thoát Giáo hoàng. Ngay sau đó, Giáo hoàng Formosus đã trao vương miện Vua Ý và Hoàng đế cho Arnulf, đồng thời tuyên bố phế truất Lambert.

Sau cái chết của Giáo hoàng Formosus vào tháng 4 năm 896, quyền lực của Lambert được khôi phục. Mẹ ông, Ageltrude, đã có ảnh hưởng lớn trong việc đưa Giáo hoàng Stephen VI lên ngôi. Dưới sự xúi giục của Lambert và Ageltrude, Giáo hoàng Stephen VI đã tổ chức một phiên tòa xét xử gây chấn động lịch sử, được biết đến là Vụ án Thi thể, vào năm 897. Thi thể của Giáo hoàng Formosus đã bị khai quật, bị tước bỏ phẩm phục giáo hoàng, bị kết tội và bị ném xuống sông Tiber. Phiên tòa này tuyên bố việc bầu chọn Formosus làm giáo hoàng là vô hiệu, và tất cả các sắc lệnh cùng các cuộc bổ nhiệm chức sắc do ông thực hiện đều bị hủy bỏ.

Tuy nhiên, phán quyết này đã bị đảo ngược vào tháng 1 năm 898 khi Giáo hoàng John IX lên ngôi. Giáo hoàng John IX đã triệu tập các công đồng tại Rome và Ravenna, phục hồi danh dự cho Formosus và tuyên bố việc trao vương miện cho Arnulf là vô hiệu. Để củng cố vị thế của mình, Lambert đã triệu tập một hội nghị tại Ravenna vào tháng 2 năm 898. Tại đây, 70 giám mục đã tái khẳng định hiệp ước năm 891, tuyên bố việc đăng quang của Arnulf là không hợp lệ, và xác nhận tính hợp pháp của tước hiệu hoàng đế của Lambert. Hội nghị cũng hợp pháp hóa việc bầu chọn John IX và giải quyết vấn đề Formosus bằng cách xác nhận việc phục hồi danh dự cho ông. Quan trọng hơn, hội nghị này đã tái khẳng định Hiến pháp La Mã (Constitutio Romana^Latin) của Lothair I (năm 824), quy định sự hiện diện của hoàng đế là bắt buộc trong các cuộc bầu cử giáo hoàng, nhằm tăng cường ảnh hưởng của hoàng đế đối với Giáo hội.

2.3. Chính sách đối ngoại và xung đột quân sự

Triều đại của Lambert là một chuỗi các cuộc xung đột quân sự và đàm phán chính trị căng thẳng, chủ yếu nhằm chống lại các đối thủ bên ngoài và nội bộ. Ông phải liên tục đối phó với những nỗ lực của Arnulf xứ Carinthia và Berengar I của Ý nhằm giành quyền kiểm soát Ý.

Vào năm 893, Giáo hoàng Formosus đã gửi sứ giả đến Regensburg để cầu cứu Arnulf xứ Carinthia. Đáp lại, Arnulf đã cử con trai mình là Zwentibold cùng một đội quân Bavaria đến Ý để hợp tác với Berengar I của Ý. Liên quân này đã đánh bại cha của Lambert, Guy III, nhưng sau đó đã rút lui vào mùa thu do bệnh sốt bùng phát và các khoản hối lộ.

Đầu năm 894, Arnulf đích thân dẫn quân vượt dãy Alps, chinh phục toàn bộ lãnh thổ phía bắc sông Po. Tuy nhiên, ông không tiến xa hơn trước khi Guy III đột ngột qua đời vào cuối mùa thu. Lambert trở thành vua và hoàng đế duy nhất, đồng thời kế vị cha mình làm Công tước Spoleto.

Trong suốt thời gian cai trị, Lambert đã nỗ lực ngăn chặn cả Arnulf và Berengar chiếm lấy Ý. Ban đầu, Adalbert II xứ Tuscany đã ủng hộ Lambert, đe dọa Berengar ở Pavia. Đến tháng 1 năm 895, Lambert đã có thể trở về thủ đô hoàng gia. Cùng năm đó, người anh họ của ông, Guy IV xứ Spoleto, đã chinh phục Thân vương quốc Benevento từ Đế quốc Byzantine.

Vào tháng 10 năm 895, Arnulf tiến hành chiến dịch thứ hai vào Ý. Ông nhanh chóng vượt dãy Alps và chiếm Pavia, nhưng sau đó lại tiến quân chậm chạp. Mặc dù Lambert từ chối giao chiến trực diện, Arnulf vẫn giành được sự ủng hộ từ giới quý tộc Tuscany, thậm chí cả Adalbert cũng đã gia nhập phe ông. Khi Rome bị khóa chặt và do Ageltrude kiểm soát, Arnulf đã chiếm thành phố bằng vũ lực vào ngày 21 tháng 2 năm 896, giải thoát giáo hoàng. Tại đó, Arnulf được Giáo hoàng Formosus trao vương miện Vua Ý và Hoàng đế, đồng thời tuyên bố phế truất Lambert. Arnulf sau đó hành quân về Spoleto, nơi Ageltrude đã chạy trốn cùng Lambert, nhưng Arnulf bị đột quỵ và buộc phải hủy bỏ chiến dịch.

Sau khi Arnulf trở về Đức, Lambert và những người ủng hộ ông đã kiểm soát hoàn toàn Ý, đặc biệt là ở phía đông bắc và trung tâm bán đảo. Ông tái chiếm Pavia và xử tử Maginfred I xứ Milan, người đã gia nhập phe Arnulf. Vào tháng 10 và 11 cùng năm, ông gặp Berengar bên ngoài Pavia và hai bên đạt được thỏa thuận chia cắt vương quốc: Berengar giữ vùng lãnh thổ giữa sông Adda và sông Po, còn Lambert giữ phần còn lại. Họ chia sẻ quyền kiểm soát Bergamo. Thỏa thuận này tái khẳng định hiện trạng năm 889. Lambert cũng cam kết kết hôn với Gisela, con gái của Berengar. Chính sự phân chia này đã khiến nhà biên niên sử sau này là Liutprand xứ Cremona nhận xét rằng người Ý luôn phải chịu đựng dưới hai vị vua.

Quyền cai trị của Lambert cũng được công nhận tại Benevento sau khi Thân vương Radelchis II xứ Benevento được phục vị vào năm 897. Tuy nhiên, Lambert vẫn phải đối mặt với Berengar I của Ý và Adalbert xứ Tuscany nổi loạn. Vào năm 898, Adalbert hành quân về Pavia. Lambert, người đang săn bắn gần Marengo ở phía nam Milan, đã nhận được tin báo trước. Ông đã bất ngờ tấn công và đánh bại đối thủ của mình tại Borgo San Donnino, bắt Adalbert làm tù binh và đưa về Pavia.

2.4. Cải cách pháp luật và hành chính

Lambert là người cai trị cuối cùng ban hành các sắc lệnh (capitulary) theo truyền thống Carolingian, một minh chứng cho nỗ lực của ông nhằm duy trì trật tự pháp luật và hành chính trong vương quốc. Ông đã cai trị cùng với Giáo hội và tiếp tục chính sách của cha mình là Renovatio regni Francorum (tái thiết vương quốc Frank).

Vào năm 898, ông đã ban hành luật chống lại việc bóc lột các dịch vụ mà arimanni^Latin (những người Frank tự do) phải cung cấp, nhằm tạo ra các benefice (đất đai hoặc quyền lợi được ban cho) cho các chư hầu. Điều này cho thấy nỗ lực của ông trong việc điều chỉnh quan hệ phong kiến và bảo vệ quyền lợi của một bộ phận dân cư. Ngoài ra, bộ luật Lex Romana Utinensis^Latin cũng được soạn thảo tại triều đình của ông, thể hiện sự quan tâm của Lambert đến việc củng cố hệ thống pháp luật và hành chính.

Đáng chú ý, vào đầu năm 898, Lambert đã tuyên bố phục hồi Hiến pháp La Mã (Constitutio Romana^Latin) của Lothair I (năm 824). Hiến pháp này quy định rằng sự hiện diện của một đại diện hoàng gia là bắt buộc trong các cuộc bầu cử giáo hoàng, nhằm đảm bảo ảnh hưởng của hoàng đế đối với việc lựa chọn người đứng đầu Giáo hội. Giáo hoàng John IX sau đó đã phê chuẩn Hiến pháp La Mã của Lothair, càng củng cố vai trò của hoàng đế trong các vấn đề giáo hội.

2.5. Vụ án Thi thể

Một trong những sự kiện gây chấn động và tai tiếng nhất trong triều đại của Lambert là Vụ án Thi thể (hay còn gọi là Công đồng Thi thể), diễn ra vào đầu năm 897. Sau khi Giáo hoàng Formosus qua đời vào tháng 4 năm 896, Lambert và mẹ ông, Ageltrude, đã có ảnh hưởng lớn trong việc đưa Giáo hoàng Stephen VI lên ngôi. Với sự xúi giục của họ, Giáo hoàng Stephen VI đã ra lệnh khai quật thi thể của Giáo hoàng Formosus khỏi mộ.

Thi thể của Formosus được mặc lại phẩm phục giáo hoàng và đặt trên ngai vàng trong một phiên tòa giả định. Phiên tòa này đã xét xử Formosus về nhiều tội danh khác nhau, bao gồm việc ông đã vi phạm luật giáo hội khi chuyển từ giám mục của Porto lên làm Giáo hoàng và việc ông đã đội vương miện cho Arnulf xứ Carinthia. Trong phiên tòa, khi các thẩm phán đặt câu hỏi, một người đứng sau thi thể sẽ di chuyển các ngón tay của thi thể Formosus như thể ông đang tự thú tội.

Kết quả của phiên tòa là Formosus bị tuyên có tội. Thi thể của ông bị tước bỏ phẩm phục giáo hoàng, bị cắt ba ngón tay phải (những ngón tay dùng để ban phước), và bị kéo lê qua các đường phố Rome để bêu riếu, sau đó bị ném xuống sông Tiber. Giáo hoàng Stephen VI cũng tuyên bố việc bầu chọn Formosus làm giáo hoàng là vô hiệu, và tất cả các sắc lệnh cùng các cuộc bổ nhiệm chức sắc do ông thực hiện đều bị hủy bỏ.

Tuy nhiên, phán quyết này đã bị đảo ngược vào tháng 1 năm 898 khi Giáo hoàng John IX lên ngôi. Giáo hoàng John IX đã triệu tập các công đồng tại Rome và Ravenna, phục hồi danh dự cho Formosus, tuyên bố phiên tòa của Stephen VI là bất hợp pháp và hủy bỏ các sắc lệnh của nó. Các giáo sĩ bị phế truất bởi Stephen VI cũng được phục vị.

6.1. Đánh giá tích cực

Lambert được nhà biên niên sử Liutprand xứ Cremona ghi nhớ là một elegans iuvenis^Latin (chàng trai thanh lịch) và vir severus^Latin (người đàn ông nghiêm khắc), cho thấy ông là một người trẻ tuổi có phẩm chất và sự kiên định. Bia mộ của ông, được viết bằng tiếng Latinh, ca ngợi ông là:

• Sanguine præcipuō Francōrum germinis ortus^Latin
• Lambertus fuit hīc Caesar in Urbe potēns^Latin
• Alter erat Cōnstantīnus, Theodōsius alter^Latin
• Et prīnceps pācis clārus amōre nimis.^Latin

Dịch nghĩa:

• Sinh ra với dòng máu cao quý của người Frank,
• Lambert là Caesar hùng mạnh tại Thành phố (Rome) này;
• Ông là một Constantine I khác, một Theodosius I khác,
• và là một hoàng tử của hòa bình, nổi tiếng với tình yêu.

Những lời này phản ánh một cái nhìn tích cực về vai trò của ông như một người cai trị mạnh mẽ và mang lại trật tự.

Ông là người cai trị cuối cùng ban hành các sắc lệnh (capitulary) theo truyền thống Carolingian, thể hiện nỗ lực của ông trong việc duy trì và củng cố hệ thống pháp luật và hành chính. Lambert đã cai trị cùng với Giáo hội và tiếp tục chính sách Renovatio regni Francorum (tái thiết vương quốc Frank) của cha mình, nhằm khôi phục sự ổn định và vinh quang của đế quốc.

Các hành động lập pháp của ông, như việc ban hành luật chống lại sự bóc lột của arimanni^Latin và việc soạn thảo bộ luật Lex Romana Utinensis^Latin, cho thấy sự quan tâm của ông đến việc cải cách xã hội và củng cố nền tảng pháp lý. Việc ông tái khẳng định Hiến pháp La Mã của Lothair I, đòi hỏi sự hiện diện của hoàng đế trong các cuộc bầu cử giáo hoàng, cũng là một nỗ lực nhằm thiết lập một trật tự rõ ràng hơn trong mối quan hệ giữa quyền lực thế tục và giáo hội.

6.2. Phê phán và tranh cãi

Mặc dù có những đóng góp nhất định, triều đại của Lambert cũng vấp phải nhiều lời chỉ trích và gây ra tranh cãi, đặc biệt là vai trò của ông trong Vụ án Thi thể. Sự kiện này, với việc khai quật và xét xử thi thể của Giáo hoàng Formosus, bị coi là một hành động tàn bạo, thiếu tôn trọng và mang tính chính trị hóa cao độ, làm suy yếu uy tín của Giáo hội và gây ra sự phẫn nộ rộng khắp. Hành động này phản ánh sự quyết liệt của Lambert và mẹ ông, Ageltrude, trong việc loại bỏ ảnh hưởng của các đối thủ chính trị, nhưng cũng cho thấy một khía cạnh tàn nhẫn trong cách thức họ giành và giữ quyền lực.

Ngoài ra, việc Ý liên tục phải đối mặt với hai vị vua tranh giành quyền lực - Lambert và Berengar I của Ý - đã gây ra sự bất ổn và đau khổ cho người dân. Nhà biên niên sử Liutprand xứ Cremona đã thẳng thắn nhận xét rằng người Ý luôn phải chịu đựng dưới sự cai trị của hai vị vua, ngụ ý về tình trạng phân chia quyền lực và xung đột liên miên đã cản trở sự phát triển của vương quốc. Các cuộc chiến tranh liên miên với Arnulf xứ Carinthia và các đối thủ nội bộ khác cũng cho thấy một triều đại đầy biến động, nơi quyền lực thường xuyên bị thách thức và không có sự ổn định lâu dài.

6.3. Ảnh hưởng về sau

Cái chết đột ngột của Lambert vào năm 898 đã để lại một khoảng trống quyền lực lớn và đẩy Vương quốc Ý cùng Đế quốc La Mã Thần thánh vào một giai đoạn hỗn loạn kéo dài. Không có người thừa kế nam trực tiếp, Công quốc Spoleto đã được kế thừa bởi người anh em của ông, Guy IV xứ Spoleto. Tuy nhiên, Guy IV sau đó cũng bị sát hại, và quyền kiểm soát Spoleto cùng các vùng phía nam Ý rơi vào tay các gia đình quý tộc khác như Alberic và Marozia, đánh dấu sự suy yếu của quyền lực trung ương.

Trong vòng vài ngày sau cái chết của Lambert, Berengar I của Ý đã nhanh chóng chiếm lấy Pavia và các vùng lãnh thổ phía nam, tiếp tục cuộc tranh giành vương quyền. Sự thiếu vắng một người cai trị mạnh mẽ và ổn định đã dẫn đến việc nhiều lãnh chúa Ý và Đức tranh giành ngôi vị hoàng đế, khiến Ý chìm trong một thời kỳ hỗn loạn chính trị và phân mảnh quyền lực kéo dài hàng thập kỷ. Triều đại của Lambert, dù cố gắng duy trì truyền thống Carolingian, cuối cùng lại là một trong những dấu hiệu cho thấy sự suy tàn của quyền lực hoàng gia ở Ý và sự trỗi dậy của các thế lực địa phương.