1. Cuộc đời và sự nghiệp
Jan van Goyen sinh ra và lớn lên trong một gia đình bình thường, nhưng đã sớm bộc lộ tài năng nghệ thuật và theo đuổi con đường hội họa, trải qua nhiều giai đoạn học tập và phát triển sự nghiệp tại các thành phố lớn của Hà Lan. Ông có một số mối quan hệ cá nhân và học trò trong sự nghiệp của mình, và dù là một họa sĩ sung mãn, ông thường xuyên gặp khó khăn tài chính.
1.1. Thời thơ ấu và giáo dục
Jan van Goyen sinh ngày 13 tháng 1 năm 1596 tại Leiden, Hà Lan. Ông là con trai của một người thợ đóng giày. Ngay từ khi còn nhỏ, ông đã bắt đầu học nghề hội họa. Ông bắt đầu học việc ở Leiden, quê hương của mình. Giống như nhiều họa sĩ Hà Lan cùng thời, ông đã học nghệ thuật tại thành phố Haarlem với Esaias van de Velde. Quá trình học tập này đã giúp ông phát triển tài năng và định hình phong cách ban đầu, đến khoảng năm 1617, ông đã thành thạo kỹ thuật vẽ tranh phong cảnh dưới sự hướng dẫn của Esaias van de Velde.
1.2. Sự nghiệp ban đầu và đời tư
Sau thời gian học tập tại Leiden và Haarlem, Jan van Goyen đã phát triển sự nghiệp nghệ thuật của mình. Đến năm 35 tuổi, ông thành lập một xưởng vẽ cố định tại The Hague (Den Haag), nơi ông tiếp tục các hoạt động sáng tác và trở thành một phần quan trọng của cộng đồng nghệ thuật địa phương. Paulus Potter đã thuê một trong những ngôi nhà của ông. Mặc dù ông có vẻ đã duy trì một xưởng vẽ, nhưng các học trò được ghi nhận duy nhất của ông là Nicolaes van Berchem, Jan Steen và Adriaen van der Kabel. Jan Steen cũng là con rể của ông.
1.3. Qua đời
Jan van Goyen qua đời vào ngày 27 tháng 4 năm 1656 tại The Hague, Hà Lan. Tại thời điểm qua đời, ông vẫn còn mắc khoản nợ khổng lồ lên tới 18.00 K NLG, khiến người vợ góa của ông phải bán đi số đồ đạc và tranh còn lại để trang trải nợ nần.
2. Hoạt động nghệ thuật và thành tựu
Jan van Goyen được biết đến là một trong những họa sĩ phong cảnh vĩ đại nhất của Thời kỳ hoàng kim Hà Lan, với phong cách độc đáo và kỹ thuật sáng tạo đã góp phần định hình nền hội họa phong cảnh Hà Lan.
2.1. Phong cách và kỹ thuật nghệ thuật
Phong cách của Jan van Goyen đã trải qua một quá trình phát triển đáng kể, từ những tác phẩm ban đầu với màu sắc rực rỡ đến những bức tranh mang tông màu thống nhất, thể hiện sự tinh tế trong việc sử dụng ánh sáng và bóng tối.
2.1.1. Sự phát triển phong cách
Trong thời gian học việc, tranh của Jan van Goyen có đặc điểm là màu sắc mạnh mẽ và bố cục phân tán. Tuy nhiên, dần dần ông chuyển sang sử dụng một bảng màu nhất quán hơn và bố cục đơn giản, thống nhất, từ bỏ sự nhấn mạnh vào màu sắc cố hữu. Đến những năm 1630, ông thường vẽ những bức tranh phong cảnh với tông màu nâu vàng và xanh nhạt, một giai đoạn sau này được gọi là "Thời kỳ tông màu". Trong giai đoạn này, ông sử dụng một bố cục vững chắc kết hợp hai yếu tố ngang và dọc. Từ những năm 1640 đến cuối đời, ông áp dụng sự tương phản sáng tối mạnh mẽ hơn, tạo ra những bức tranh phong cảnh giàu biểu cảm. Phong cách tự do, trực tiếp và nét cọ sống động của ông được coi là đã đóng vai trò quan trọng trong việc hình thành "tranh phong cảnh Hà Lan". Ông là một trong những họa sĩ có giai đoạn sáng tác rõ ràng nhờ thói quen ghi chữ ký hoặc chữ lồng và ngày sản xuất vào tác phẩm của mình.
2.1.2. Đặc điểm kỹ thuật
Jan van Goyen thường bắt đầu một bức tranh bằng cách sử dụng một tấm gỗ sồi mỏng làm giá đỡ. Trên tấm gỗ này, ông quét vài lớp keo da động vật mỏng. Sau đó, ông dùng một lưỡi dao cạo một lớp mỏng chì trắng pha màu lên toàn bộ bề mặt để làm lớp nền và lấp đầy những vùng thấp của tấm gỗ. Lớp nền này thường có màu nâu nhạt, đôi khi hơi đỏ hoặc màu đất son.
Tiếp theo, van Goyen phác thảo cảnh sẽ vẽ một cách lỏng lẻo và rất nhanh bằng bút và mực, không đi vào chi tiết nhỏ. Bản vẽ bằng mực óc chó này có thể nhìn thấy rõ ràng ở một số vùng được vẽ mỏng trong tác phẩm của ông. Để làm hướng dẫn, ông sẽ tham khảo một bản vẽ chi tiết đã được phác thảo từ đời thực ngoài trời và sau đó giữ lại trong xưởng làm tài liệu tham khảo. Các bản vẽ của các nghệ sĩ thời đó hiếm khi được coi là tác phẩm nghệ thuật độc lập như cách chúng ta nhìn nhận ngày nay.
Trên bảng màu của mình, ông nghiền một bộ sưu tập màu xám trung tính, màu nâu đất, màu đất son và màu xanh lá cây đất, trông như thể chúng được lấy từ chính đất mà ông vẽ. Một chất liệu dầu vecni được sử dụng làm phương tiện để nghiền các sắc tố bột thành sơn và sau đó dùng để giúp phủ các lớp sơn mỏng mà ông có thể dễ dàng pha trộn.
Các vùng tối của bức tranh được giữ rất mỏng và trong suốt với lượng lớn chất liệu dầu. Ánh sáng chiếu vào những phần này sẽ bị mất đi và hấp thụ vào lớp nền của bức tranh. Các vùng sáng hơn của bức tranh được xử lý dày hơn và mờ đục với lượng lớn chì trắng trộn vào sơn. Ánh sáng chiếu vào bức tranh ở phần sáng sẽ được phản chiếu lại người xem. Hiệu ứng này tạo ra một sự chân thực đáng kinh ngạc và chất lượng ba chiều. Bề mặt của một bức tranh hoàn chỉnh giống như một lớp mousse mềm mại, linh hoạt, được đánh và tạo hình một cách điêu luyện bằng cọ.
2.2. Chuyên môn với tư cách họa sĩ phong cảnh
Jan van Goyen được phân loại chủ yếu là một họa sĩ phong cảnh với con mắt tinh tường về các chủ đề thể loại đời sống hàng ngày. Ông đã vẽ nhiều kênh đào trong và xung quanh The Hague, cũng như các ngôi làng bao quanh vùng nông thôn của Delft, Rotterdam, Leiden và Gouda. Phạm vi chủ đề phong cảnh của ông rất rộng, bao gồm phong cảnh rừng, tranh biển, phong cảnh sông, cảnh bãi biển, phong cảnh mùa đông, cảnh thành phố, kiến trúc và phong cảnh có nông dân.
2.3. Các tác phẩm tiêu biểu
Jan van Goyen đã tạo ra một số lượng lớn các tác phẩm trong suốt sự nghiệp của mình. Dưới đây là một số tác phẩm tiêu biểu của ông:
- An Evening River Landscape with a Ferry (1643).
- Wageningen (1650), vẽ trên giấy, kích thước 24.6 cm x 39.9 cm, hiện đang trưng bày tại Museum der bildenden Künste ở Leipzig.
- Phong cảnh sông với cối xay gió và lâu đài đổ nát (1644), vẽ trên vải, kích thước 97 cm x 133.5 cm, hiện đang trưng bày tại Bảo tàng Louvre.
- Phong cảnh mùa đông với các nhân vật trên băng (1643), tại Bảo tàng Thyssen-Bornemisza ở Madrid.
- Phong cảnh sông với phà và nhà tranh (1634), cũng tại Bảo tàng Thyssen-Bornemisza.
- Cảnh Dordrecht (1644).
- Cảnh Emmerich (1645).
- Cảnh mùa đông (1625).
- Cảnh sông với tàn tích (1634).
- Cảnh Leiden từ phía đông bắc (1650).
- Biển Haarlem (tại Frankfurt am Main).
- Lâu đài bên sông (tại Bảo tàng Mỹ thuật Boston).
- Nhà nông trại (1628), vẽ trên gỗ, kích thước 27.5 cm x 37.5 cm, tại Museum der bildenden Künste.
- Nhà tranh nông dân với giếng quay (1633), vẽ trên gỗ, kích thước 55 cm x 80 cm, tại Gemäldegalerie Alte Meister.
- Ngôi làng bên sông (1636), vẽ trên gỗ, kích thước 39.5 cm x 60 cm, tại Alte Pinakothek.
- Thuyền buồm và thuyền chèo ở cửa sông (1640), vẽ trên gỗ, kích thước 77 cm x 116 cm, tại Museum De Lakenhal.
- Phong cảnh với cầu vồng (không rõ ngày), vẽ trên vải, kích thước 124.5 cm x 154.5 cm, tại Bảo tàng Hallwyl.
- Phong cảnh với hai cây sồi (1641), vẽ trên vải, kích thước 88.5 cm x 110.5 cm, tại Rijksmuseum.
- Cơn bão (1641), vẽ trên vải, kích thước 137.8 cm x 183.2 cm, tại Fine Arts Museums of San Francisco.
- Cối xay gió bên sông (1642), vẽ trên gỗ, kích thước 29.4 cm x 36.3 cm, tại National Gallery.
- Cảnh sông (1646), vẽ trên gỗ, kích thước 42.6 cm x 56.5 cm, tại National Galleries of Scotland.
- Cảnh băng giá gần tháp quan sát bằng gỗ (1646), vẽ trên gỗ, kích thước 36.5 cm x 34.3 cm, tại National Gallery of Art.
- Phong cảnh toàn cảnh với tầm nhìn Arnhem (1646), vẽ trên vải, kích thước 98.5 cm x 135 cm, tại Museum Kunstpalast.
- Cảnh The Hague từ phía tây bắc (1647), vẽ trên gỗ, kích thước 66 cm x 96.2 cm, tại Metropolitan Museum of Art.
- Phong cảnh sông với thuyền và nhà tranh trên bờ (1648), vẽ trên gỗ, kích thước 54 cm x 73.7 cm, tại Museum of Fine Arts, Boston.
- Phong cảnh sông (1652), vẽ trên gỗ, kích thước 66.7 cm x 98 cm, tại Wallraf-Richartz Museum.
- Cảnh biển động (1655), vẽ trên vải, kích thước 110 cm x 159 cm, tại Bảo tàng Nghệ thuật Sinebrychoff.
- Phong cảnh sông với phà và nhà thờ (khoảng 1656), vẽ trên gỗ, kích thước 47.3 cm x 66.7 cm, tại Museum of Fine Arts, Boston.
- Phong cảnh Haarlemmermeer
- Phong cảnh cồn cát
- Cửa sông với thuyền buồm
- Phong cảnh với hai cây sồi
- Lâu đài Montfoort
3. Hoạt động và khó khăn tài chính
Mặc dù là một họa sĩ sung mãn và có tiếng tăm, Jan van Goyen lại thường xuyên gặp phải những khó khăn tài chính nghiêm trọng do các hoạt động đầu tư mạo hiểm và sự biến động của thị trường.
3.1. Hoạt động tại The Hague
Sau khi chuyển đến The Hague vào năm 1631, Jan van Goyen đã thành lập xưởng vẽ và tiếp tục hoạt động sáng tác mạnh mẽ. Ông được giao nhiệm vụ vẽ bức tranh toàn cảnh thành phố để trang trí văn phòng thị trưởng The Hague vào năm 1651. Crenshaw cho biết, tranh phong cảnh của van Goyen hiếm khi bán được giá cao, nhưng ông đã bù đắp giá trị khiêm tốn của từng tác phẩm bằng cách tăng cường sản xuất, vẽ một cách mỏng và nhanh chóng với bảng màu hạn chế các sắc tố rẻ tiền.
3.2. Hoạt động buôn bán nghệ thuật và đầu tư
Bên cạnh công việc họa sĩ, Jan van Goyen luôn tìm kiếm thêm thu nhập thông qua các công việc liên quan như làm đại lý nghệ thuật và nhà đấu giá. Đáng chú ý, ông còn tham gia vào các hoạt động đầu cơ hoa tulip và bất động sản. Ông được biết đến là nạn nhân cuối cùng của cơn sốt hoa tulip vào những năm 1630.
3.3. Khó khăn tài chính và nợ nần
Mặc dù các khoản đầu tư vào bất động sản thường được coi là an toàn, nhưng trong trường hợp của van Goyen, chúng lại dẫn đến những khoản nợ khổng lồ. Do những khó khăn tài chính này, vào năm 1652 và 1654, ông buộc phải bán bộ sưu tập tranh và tác phẩm đồ họa của mình, sau đó phải chuyển đến một ngôi nhà nhỏ hơn. Khi qua đời vào năm 1656 tại The Hague, ông vẫn còn nợ một khoản tiền không tưởng là 18.00 K NLG, buộc góa phụ của ông phải bán nốt số đồ đạc và tranh còn lại. Những rắc rối tài chính của van Goyen cũng có thể đã ảnh hưởng đến triển vọng kinh doanh ban đầu của học trò và con rể ông, Jan Steen, người đã rời The Hague vào năm 1654.
4. Đánh giá và ảnh hưởng
Jan van Goyen đã để lại một di sản quan trọng trong lịch sử hội họa Hà Lan, đặc biệt là trong lĩnh vực tranh phong cảnh. Mặc dù bị lãng quên trong một thời gian, ông đã được tái khám phá và công nhận rộng rãi vào cuối thế kỷ 19.
4.1. Ảnh hưởng đến các thế hệ sau
Jan van Goyen có ảnh hưởng lớn đến các họa sĩ phong cảnh thế kỷ 17. Chất lượng tông màu trong các tác phẩm của ông là một đặc điểm mà nhiều người đã bắt chước. Theo Viện Lịch sử Nghệ thuật Hà Lan, ông đã ảnh hưởng đến Cornelis de Bie, Jan Coelenbier, Cornelis van Noorde, Abraham Susenier, Herman Saftleven, Pieter Jansz van Asch và Abraham van Beijeren. Thậm chí, Vincent van Gogh cũng đã nhắc đến van Goyen trong lá thư thứ hai của mình từ nhà thương điên: "Qua khung cửa sổ có song sắt, tôi có thể nhìn thấy một ô vuông lúa mì trong một khu đất, một phối cảnh theo kiểu van Goyen, phía trên đó vào buổi sáng tôi thấy mặt trời mọc trong vinh quang của nó."
4.2. Đánh giá phê bình và tái khám phá
Sau khi qua đời, danh tiếng của Jan van Goyen đã giảm sút nhanh chóng. Ông bị lãng quên và được coi là "họa sĩ bị lãng quên" cho đến cuối thế kỷ 19, khi các tác phẩm của ông được tái khám phá và công nhận trở lại. Theo nhà sử học nghệ thuật H. U. Beck, "Trong các bức tranh biển được sáng tác tự do của ông vào những năm 1650, ông đã đạt đến đỉnh cao trong sự nghiệp sáng tạo của mình, tạo ra những bức tranh hoàn hảo đến kinh ngạc."