Giacôbê, con của Anphê

1.1. Thân thế và Gia đình

Giacôbê là con trai của Anphê và Maria. Trong Tin Mừng Máccô (Máccô 15:40), có nhắc đến "Maria, mẹ của Giacôbê Trẻ và của Giôxếp", trong khi Máccô 16:1 và Tin Mừng Mátthêu 27:56 đề cập đến "Maria, mẹ của Giacôbê". Dựa trên các ghi chép này, một số truyền thống Giáo hội và học giả đã đồng nhất Maria, mẹ của Giacôbê Trẻ, với Maria vợ của Anphê.

Giêrônimô, trong tác phẩm Trinh khiết vĩnh viễn của Đức Trinh Nữ Maria, đã khẳng định rằng Maria, mẹ của Giacôbê Trẻ, là vợ của Anphê và là chị em (có thể là chị em họ) của Đức Trinh Nữ Maria, mẹ Chúa Giêsu. Ông cũng lập luận rằng Giacôbê, con của Anphê, chính là Giacôbê Trẻ, và là anh em của Chúa Giêsu (theo nghĩa anh em họ). Quan điểm này dựa trên việc Gioan Tông đồ gọi bà là "Maria vợ ông Clôpát" (Gioan 19:25), và Giêrônimô cho rằng Clôpát và Anphê là cùng một người, hoặc có mối liên hệ mật thiết.

Papias thành Hierapolis, một giáo phụ sống vào khoảng năm 70 sau Công nguyên đến năm 163 sau Công nguyên, trong các đoạn còn sót lại của tác phẩm Giải thích các lời của Chúa, cũng ghi nhận rằng Maria, vợ của Anphê, là mẹ của Giacôbê Trẻ và Giôxếp, đồng thời là chị em của Maria, mẹ Chúa. Điều này củng cố khả năng Giacôbê, con của Anphê, có quan hệ huyết thống với Chúa Giêsu.

1.2. Lời kêu gọi làm Tông đồ

Giacôbê, con của Anphê, được liệt kê trong danh sách Mười hai Tông đồ của Chúa Giêsu trong cả ba Phúc Âm Nhất Lãm và Sách Công vụ Tông đồ. Ông xuất hiện bốn lần trong Tân Ước, mỗi lần trong một danh sách các tông đồ:

• Tin Mừng Mátthêu 10:3: "Giacôbê, con của Anphê"
• Tin Mừng Máccô 3:18: "Giacôbê, con của Anphê"
• Tin Mừng Luca 6:15: "Giacôbê, con của Anphê"
• Sách Công vụ Tông đồ 1:13: "Giacôbê, con của Anphê"

Các Phúc Âm mô tả lời kêu gọi của Chúa Giêsu đối với các môn đệ. Trong Tin Mừng Máccô, sau khi kêu gọi Phêrô và Anrê, rồi Giacôbê, con của Zêbêđê và Gioan Tông đồ, Chúa Giêsu gặp Lêvi, con của Anphê (còn gọi là Mátthêu), một người thu thuế, và kêu gọi ông đi theo (Máccô 2:14). Mặc dù Giacôbê, con của Anphê, được liệt kê trong danh sách tông đồ, nhưng không có chi tiết cụ thể nào về lời kêu gọi trực tiếp dành cho ông được ghi lại trong Kinh Thánh, ngoài việc ông được đưa vào danh sách các môn đệ được Chúa Giêsu chọn.

2.1. Đồng nhất với Giacôbê Trẻ (James the Less)

Giacôbê, con của Anphê, thường được đồng nhất với Giacôbê Trẻ (hay Giacôbê Hậu), một cái tên xuất hiện trong Tin Mừng Máccô (Máccô 15:40) để chỉ một Giacôbê khác với Giacôbê, con của Zêbêđê (Giacôbê Cả). Việc đồng nhất này hợp lý vì đã có một tông đồ Giacôbê khác, nên việc gọi Giacôbê, con của Anphê, là "Giacôbê Trẻ" giúp phân biệt họ.

Giêrônimô đã ủng hộ mạnh mẽ sự đồng nhất này, cho rằng Maria, mẹ của Giacôbê Trẻ và Giôxếp, chính là Maria vợ của Anphê và là chị em của Đức Maria, mẹ Chúa Giêsu. Papias thành Hierapolis cũng có những ghi chép tương tự, củng cố quan điểm này trong truyền thống Giáo hội sơ khai.

Tuy nhiên, các học giả Kinh Thánh hiện đại vẫn còn chia rẽ về sự đồng nhất này. John Paul Meier cho rằng không có cơ sở vững chắc để đồng nhất hai nhân vật này. Ngược lại, Từ điển Kinh Thánh Mới (New Bible Dictionary) và một số học giả như Don Carson và Darrell Bock cho rằng sự đồng nhất này là có thể xảy ra, mặc dù không chắc chắn hoàn toàn.

2.2. Phân biệt với Giacôbê, con của Zêbêđê

Giacôbê, con của Anphê, được phân biệt rõ ràng với Giacôbê, con của Zêbêđê, người thường được gọi là Giacôbê Cả. Sự phân biệt này được thể hiện rõ trong tất cả các danh sách tông đồ trong Tân Ước, nơi hai Giacôbê luôn được liệt kê riêng biệt với tên cha của họ. Giacôbê Cả là anh trai của Gioan Tông đồ và là một trong ba môn đệ thân cận nhất của Chúa Giêsu (cùng với Phêrô và Gioan).

2.3. Đồng nhất với Giacôbê, anh em Chúa Giêsu

Một trong những tranh luận lớn nhất là liệu Giacôbê, con của Anphê, có phải là Giacôbê Công chính, người được gọi là "anh em của Chúa Giêsu" trong Thư gửi tín hữu Galát (Galát 1:19) và là một nhân vật lãnh đạo quan trọng của Giáo hội Giêrusalem sơ khai.

Giêrônimô và truyền thống Giáo hội Công giáo Rôma đã đồng nhất hai nhân vật này, giải thích rằng thuật ngữ "anh em của Chúa" nên được hiểu là "anh em họ" hoặc "bà con", để duy trì Tín điều Đồng trinh trọn đời của Đức Maria. Theo quan điểm này, Giacôbê, con của Anphê, là con của Maria vợ Clôpát (hoặc Anphê), người được cho là chị em của Đức Maria.

Ngược lại, Giáo hội Chính thống giáo Đông phương và Tin Lành thường phân biệt giữa Giacôbê, con của Anphê, và Giacôbê, anh em của Chúa Giêsu, coi họ là hai người khác nhau.

Các tác phẩm được cho là của Hippôlytô thành Rôma, "Về Mười hai Tông đồ của Chúa Kitô" và "Về Bảy mươi Tông đồ của Chúa Kitô", ghi lại rằng Giacôbê, con của Anphê, bị người Do Thái ném đá đến chết tại Giêrusalem. Điều thú vị là Giacôbê, anh em của Chúa Giêsu, cũng được ghi nhận là tử đạo bằng cách bị ném đá. Sự tương đồng trong cách thức tử đạo này, nếu các tác phẩm của Hippôlytô là xác thực, có thể làm tăng khả năng hai Giacôbê này là một. Tuy nhiên, các tác phẩm này thường bị coi là không đáng tin cậy và được gán cho "Pseudo-Hippôlytô".

Papias thành Hierapolis cũng có một đoạn văn (Fragment X) cho rằng Maria, vợ của Clôpát hoặc Anphê, là mẹ của Giacôbê (giám mục và tông đồ), Simôn, Tađêô và Giôxếp. Điều này ngụ ý rằng Giacôbê, anh em của Chúa, có thể là con của Anphê. Tuy nhiên, nhà thần học Anh giáo J.B. Lightfoot cho rằng đoạn văn này là không xác thực.

Truyền thuyết Hoàng Kim Truyện (Golden Legend) từ thế kỷ 13 cũng đồng nhất Giacôbê Trẻ (Giacôbê, con của Anphê) với Giacôbê, anh em của Chúa, mô tả ông là người rất giống Chúa Giêsu về thể chất và tính cách, và được gọi là Giacôbê Công chính vì sự thánh thiện vĩ đại của ông. Truyền thuyết này còn nói ông là người đã cử hành Thánh Lễ đầu tiên tại Giêrusalem và là Giám mục đầu tiên của thành phố.

2.4. Liên hệ với Tông đồ Matthêu

Anphê cũng là tên của cha Lêvi, người thu thuế được nhắc đến trong Tin Mừng Máccô 2:14. Lêvi này được đồng nhất với Mátthêu Tông đồ trong Tin Mừng Mátthêu 9:9. Điều này đã dẫn đến suy đoán rằng Giacôbê và Mátthêu có thể là anh em. Tuy nhiên, Kinh Thánh không bao giờ trực tiếp nói rằng Giacôbê, con của Anphê, có anh em nào khác ngoài cha ông là Anphê. Trong khi đó, các danh sách tông đồ thường ghi rõ mối quan hệ anh em giữa các tông đồ khác, như Giacôbê và Gioan là con của Dêbêđê (Mátthêu 10:2-3; Máccô 3:16-19).

3.1. Các sách Phúc Âm

Trong các sách Phúc Âm, Giacôbê, con của Anphê, luôn được liệt kê trong danh sách Mười hai Tông đồ.

• Tin Mừng Máccô**: Là nguồn sớm nhất nhắc đến "Giacôbê, con của Anphê" trong danh sách Mười hai Tông đồ (Máccô 3:16-19). Máccô cũng kể về việc Chúa Giêsu kêu gọi Lêvi, con của Anphê, một người thu thuế, đi theo Người (Máccô 2:14). Máccô liệt kê ba Giacôbê khác nhau: Giacôbê, con của Anphê; Giacôbê Cả; và Giacôbê, anh em của Chúa Giêsu (Máccô 6:3). Có những đoạn Máccô nhắc đến một Giacôbê mà không làm rõ là ai (ví dụ: tại cuộc Biến hình của Chúa Giêsu (Máccô 9:2), trên Núi Ôliu (Máccô 13:3), và trong Vườn Ghết-sê-ma-ni (Máccô 14:33)). Mặc dù Giacôbê này thường được liệt kê cùng với Gioan Tông đồ, nhưng không có sự phân biệt rõ ràng. Máccô 15:40 cũng nhắc đến "Maria, mẹ của Giacôbê Trẻ và Giôxếp", trong khi Máccô 6:3 đã nói rằng Giacôbê, anh em của Chúa Giêsu, có một người anh em tên là Giôxếp.
• Tin Mừng Mátthêu**: Cũng liệt kê Giacôbê, con của Anphê, là một trong Mười hai Tông đồ (Mátthêu 10:3). Mátthêu kể về việc Mátthêu (người thu thuế) được kêu gọi đi theo Chúa Giêsu (Mátthêu 9:9-13), mặc dù Mátthêu không trực tiếp gọi ông là "con của Anphê" như Máccô 2:14. Mátthêu cũng đề cập đến ba Giacôbê: Giacôbê, anh em của Chúa Giêsu (Mátthêu 13:55); Giacôbê, con của Dêbêđê và anh của Gioan (Mátthêu 10:2); và Giacôbê, con của Anphê. Tại các sự kiện như Biến hình của Chúa Giêsu (Mátthêu 17:1) và Vườn Ghết-sê-ma-ni (Mátthêu 26:37), Mátthêu xác định rõ đó là Giacôbê, anh của Gioan (tức Giacôbê Cả). Mátthêu 27:56 cũng nhắc đến "Maria, mẹ của Giacôbê và Giôxếp" tại Đóng đinh Chúa Giêsu, nhưng không thêm biệt danh "Trẻ".

3.2. Sách Công vụ Tông đồ

Giacôbê, con của Anphê, được nhắc đến trong Sách Công vụ Tông đồ 1:13, trong danh sách các tông đồ tụ họp sau khi Chúa Giêsu lên trời. Mặc dù ông không có vai trò nổi bật trong các sự kiện chính của sách Công vụ, nhưng ông được cho là có ảnh hưởng đáng kể trong Giáo hội Giêrusalem sơ khai.

Trong Công vụ 12:17, sau khi được giải thoát cách kỳ diệu khỏi nhà tù, Phêrô đã bảo các môn đệ: "Hãy báo tin này cho Giacôbê và các anh em". Giacôbê được nhắc đến ở đây được nhiều học giả và truyền thống cho là Giacôbê Công chính, người lãnh đạo Giáo hội Giêrusalem. Tương tự, Phaolô Tông đồ cũng đã tiếp xúc với Giacôbê sau khi trở lại Kitô giáo (Công vụ 15:13-29), và Giacôbê là người đưa ra phán quyết quan trọng tại Công đồng Giêrusalem.

4.1. Lãnh đạo Giáo hội Giêrusalem

Theo truyền thống, Giacôbê, con của Anphê (thường được đồng nhất với Giacôbê Công chính), được xem là Giám mục đầu tiên của Giêrusalem. Sau sự kiện Lễ Ngũ Tuần, Giacôbê được ủy thác trách nhiệm lãnh đạo cộng đồng Kitô hữu tại Giêrusalem và được bầu làm giám mục đầu tiên. Ông đã tận tâm cai quản Giáo hội và tích cực truyền giáo.

Một văn bản Syria cổ, "Giáo Huấn của Các Tông Đồ", đã diễn tả vai trò quan trọng của Giacôbê bằng những lời trang trọng: "Giêrusalem và tất cả các vùng phụ cận Palestine, các lãnh thổ của người Samaria và Philistine, các địa hạt của người Ả Rập, Phoenicia và dân Caesare nhận được nguồn cảm hứng của chức Linh mục từ Tông Đồ Giacôbê, người ban luật lệ và lãnh đạo Giáo Hội thời Các Tông Đồ".

Với phẩm cách và uy nghiêm của chức giám mục, Giacôbê được giao nhiệm vụ quan trọng nhưng đầy khó khăn, vì trong thành Giêrusalem vẫn còn những kẻ đã giết Chúa Giêsu và tiếp tục bắt bớ các tông đồ. Ông đã dẫn dắt Giáo hội trong giai đoạn đầy thử thách, đặc biệt sau cái chết của Stêphanô, vị tử đạo tiên khởi, và sự bùng nổ của sự giận dữ, định kiến chống lại cộng đồng tín hữu trong mười năm sau biến cố Phục Sinh.

4.2. Công đồng Giêrusalem

Giacôbê đóng vai trò trung tâm và quyết định trong Công đồng Giêrusalem, được mô tả trong Sách Công vụ Tông đồ 15:5-21. Khi có tranh cãi nảy sinh về việc liệu các tín hữu Dân ngoại có cần phải chịu cắt bì và tuân giữ Luật Môsê để được cứu độ hay không, Phaolô và Banaba đã đến Giêrusalem để tham vấn các tông đồ và trưởng lão.

Sau khi lắng nghe các cuộc tranh luận và lời chứng của Phêrô, Phaolô và Banaba về công việc của Thiên Chúa giữa các dân ngoại, Giacôbê đã đứng lên và đưa ra phán quyết cuối cùng. Ông khẳng định rằng việc cứu độ đến từ ân sủng của Chúa Giêsu Kitô và sự tái sinh, chứ không phải từ việc cắt bì. Ông tuyên bố: "Vậy bây giờ, sao anh em lại thử thách Thiên Chúa, mà quàng vào cổ các môn đệ một cái ách mà cả cha ông chúng ta lẫn chúng ta đã không có sức mang nổi? Vả lại, chính nhờ ân sủng Chúa Giê-su mà chúng ta tin mình được cứu độ, cùng một cách như họ" (Công vụ 15:10-11).

Phán quyết của Giacôbê đã được toàn thể công đồng chấp nhận. Ông đề nghị gửi thư cho các tín hữu dân ngoại, khuyên họ tránh những điều ô uế do thờ ngẫu tượng, tránh gian dâm, tránh ăn thịt loài vật bị bóp cổ chết và tránh máu. Phán quyết này đã giải quyết một trong những vấn đề thần học lớn nhất của Giáo hội sơ khai và mở đường cho việc truyền giáo cho dân ngoại.

5.1. Tranh luận về tác giả Thư Giacôbê

Thư Giacôbê tự giới thiệu tác giả là "Giacôbê, tôi tớ của Thiên Chúa và của Chúa Giêsu Kitô" (Giacôbê 1:1). Tuy nhiên, tác giả không nhắc đến mình là một tông đồ hay "anh em của Chúa", điều này đã dẫn đến nhiều tranh luận về danh tính thực sự của người viết. Một số học giả cho rằng tác giả là Giacôbê Công chính, người anh em của Chúa Giêsu, trong khi những người khác lại nghiêng về Giacôbê, con của Anphê.

Nội dung và phong cách của Thư Giacôbê mang đậm nét thực tế và gần gũi với đời sống nông nghiệp. Tác giả sử dụng nhiều hình ảnh và so sánh liên quan đến thiên nhiên, như cánh đồng hoa nở, đất phì nhiêu, sương trời, hoặc việc nhà nông kiên nhẫn chờ đợi mưa đầu mùa và cuối mùa (Giacôbê 5:7). Điều này cho thấy tác giả có thể là một người nông dân hoặc rất gắn bó với thiên nhiên, một chi tiết được một số nhà chú giải dùng để suy đoán về tính cách và xuất thân của Giacôbê.

Thư Giacôbê tập trung vào việc thực hành đức tin Kitô giáo, nhấn mạnh rằng đức tin phải đi đôi với hành động. Tác giả viết: "Anh em hãy đem Lời ấy ra thực hành, chứ đừng nghe suông mà lừa dối chính mình" (Giacôbê 1:22) và "Thưa anh em, ai bảo rằng mình có đức tin mà không hành động theo đức tin, thì nào có ích lợi gì? Đức tin có thể cứu người ấy được chăng? ... Cũng vậy, đức tin không có hành động thì quả là đức tin chết" (Giacôbê 2:14, 17).

Thư này cũng chứa đựng chứng từ Kinh Thánh duy nhất về Bí tích Xức dầu bệnh nhân: "Ai trong anh em đau yếu ư? Người ấy hãy mời các kỳ mục của Hội Thánh đến; họ sẽ cầu nguyện cho người ấy, sau khi xức dầu nhân danh Chúa. Lời cầu nguyện do lòng tin sẽ cứu người bệnh; người ấy được Chúa nâng dậy, và nếu người ấy đã phạm tội, thì sẽ được Chúa thứ tha" (Giacôbê 5:14-15).

6.1. Các truyền thống về cái chết

Một truyền thống cho rằng Giacôbê bị đóng đinh tại Ostrakine ở Hạ Ai Cập, nơi ông đang rao giảng Tin Mừng. Biểu tượng của ông trong nghệ thuật Kitô giáo thường là một cây chày giặt vải, ám chỉ một phương thức tử đạo khác. Một truyền thuyết khác cho rằng ông bị cưa ra từng mảnh, do đó hình ảnh chiếc cưa cũng đôi khi được dùng làm biểu tượng của ông.

Tuy nhiên, truyền thống phổ biến nhất, đặc biệt trong Giáo hội Chính thống giáo Đông phương và một số nguồn khác, kể rằng Giacôbê đã tử đạo tại Giêrusalem. Ông bị các Pharisêu thù địch và cảnh giác bắt giữ vào ngày Lễ Vượt Qua, bị ép buộc chối bỏ đức tin. Khi ông kiên quyết từ chối, họ đã đẩy ông từ đỉnh đền thờ Giêrusalem xuống, sau đó ném đá ông cho đến chết. Người ta nói rằng ông đã sống một cuộc đời vô cùng thánh thiện, không ăn thịt, không uống rượu, và đầu gối ông chai cứng như đầu lạc đà vì thường xuyên cầu nguyện.

Cần lưu ý rằng cái chết của Giacôbê được mô tả trong Sách Công vụ Tông đồ (Công vụ 12:1-2), do Hêrôđê Agrippa hành hình, thường được các học giả xác định là Giacôbê, con của Dêbêđê (Giacôbê Cả), vì đoạn văn này nói rõ rằng Giacôbê đó có một người anh em tên là Gioan.

7.1. Quan điểm học thuật và Giáo hội

Giacôbê được các truyền thống Kitô giáo đánh giá cao về sự thánh thiện và lòng đạo đức. Ông được mô tả là người sống một cuộc đời khổ hạnh nghiêm ngặt từ khi còn nhỏ, không ăn thịt hay uống rượu, không chú trọng vẻ bề ngoài, và luôn đi chân trần. Đầu gối ông trở nên chai cứng như chân lạc đà do thời gian dài quỳ gối cầu nguyện. Ông cũng tuân thủ nghiêm ngặt các Luật Môsê như một người Do Thái.

Thánh Phaolô Tông đồ trong Thư gửi tín hữu Galát (Galát 1:19) đã nói: "Tôi đã không gặp một vị tông đồ nào khác ngoài ông Giacôbê, người anh em của Chúa". Điều này cho thấy Giacôbê có một vị trí đặc biệt và được tôn trọng trong cộng đồng Kitô hữu. Thành công của ông trong việc dẫn dắt nhiều người Do Thái trở lại với Chúa Giêsu cũng được ghi nhận, như lời người ta nói với Phaolô: "Thưa anh, anh thấy có hàng vạn người Do Thái đã tin theo và tất cả đều nhiệt thành đối với Luật Môsê" (Công vụ 21:20).

Trong Giáo hội Công giáo Rôma, Giacôbê Trẻ (Giacôbê, con của Anphê) được mừng lễ cùng với Thánh Philipphê vào ngày 3 tháng 5. Trong khi đó, Giáo hội Chính thống giáo Đông phương mừng lễ ông vào ngày 9 tháng 10 và ngày 30 tháng 6 (trong lễ Hiệp tế các Tông đồ), một số truyền thống Chính thống giáo khác lại mừng lễ ông vào ngày 23 tháng 10. Sự khác biệt về ngày lễ kính phản ánh các quan điểm khác nhau về danh tính của ông trong các giáo phái Kitô giáo.

Các tác phẩm nghệ thuật miêu tả Giacôbê thường nhấn mạnh sự thánh thiện và vai trò của ông trong lịch sử Kitô giáo.