1. Tổng quan
Clément Ader là một nhà phát minh và kỹ sư người Pháp, người đã có những đóng góp cách mạng không chỉ trong lĩnh vực hàng không mà còn trong kỹ thuật điện và cơ khí. Ông đã cải tiến điện thoại, phát minh ra hệ thống truyền âm thanh nổi Théâtrophone, và thiết kế động cơ V8. Tuy nhiên, di sản lớn nhất của ông nằm ở những nỗ lực tiên phong trong việc chế tạo máy bay nặng hơn không khí, đặc biệt là các thử nghiệm với Éole và Avion III. Mặc dù các chuyến bay của ông còn gây tranh cãi, Ader đã đặt nền móng quan trọng cho ngành hàng không, định hình từ "avion" trong tiếng Pháp và tiên đoán về tàu sân bay hiện đại, thể hiện tầm nhìn vượt thời đại về tương lai công nghệ.
2. Cuộc đời và Bối cảnh
Clément Ader sinh ra ở Muret, Haute-Garonne, một vùng thượng lưu của sông Garonne. Quá trình trưởng thành và các yếu tố xã hội, kinh tế đã định hình con đường sự nghiệp của ông, dẫn dắt ông từ một kỹ sư cầu đường đến một nhà phát minh tiên phong trong nhiều lĩnh vực.
2.1. Thời thơ ấu và Giáo dục
Ader tốt nghiệp kỹ sư cầu đường, một nghề nghiệp rất được xã hội Pháp thời bấy giờ coi trọng. Ngay từ những năm tháng đầu đời, ông đã thể hiện niềm đam mê sâu sắc với việc chế tạo máy móc, không chỉ dừng lại ở tàu thủy hay xe cộ, mà còn khao khát tạo ra một cỗ máy có khả năng bay lượn trên không. Niềm mơ ước này đã trở thành động lực chính thúc đẩy sự nghiệp và các phát minh của ông sau này.
2.2. Sự nghiệp Ban đầu
Để theo đuổi những dự án đầy tham vọng, đặc biệt là trong lĩnh vực hàng không, Ader nhận thức được rằng cần phải có nguồn tài chính dồi dào. Với trình độ xuất sắc trong việc chế tạo nhiều loại máy và dụng cụ điện, ông đã nhanh chóng tích lũy được một khối tài sản lớn. Những công việc đầu tiên của ông bao gồm chế tạo máy ghi âm, cải tiến điện thoại và phát triển các thiết bị tăng âm phục vụ cho các rạp hát. Nhờ sự thành công về tài chính từ những phát minh này, ông đã có thể đầu tư mạnh mẽ vào việc thực hiện giấc mơ hàng không của mình.
3. Phát minh Điện và Cơ khí
Ngoài những nỗ lực tiên phong trong lĩnh vực hàng không, Clément Ader còn là một nhà đổi mới xuất sắc trong kỹ thuật điện và kỹ thuật cơ khí. Ông đã có nhiều đóng góp quan trọng, đặc biệt là trong công nghệ viễn thông và phát triển động cơ.
3.1. Điện thoại và Théâtrophone
Ader ban đầu chuyên về kỹ thuật điện. Năm 1878, ông đã cải tiến điện thoại do Alexander Graham Bell phát minh. Sau đó, vào năm 1880, ông đã thiết lập mạng lưới điện thoại đầu tiên tại Paris.
Năm 1881, Ader đã phát minh ra Théâtrophone, một hệ thống truyền âm thanh qua điện thoại cho phép người nghe nhận được một kênh âm thanh riêng biệt cho mỗi tai, tạo ra cảm giác âm thanh nổi (stereo) về các buổi biểu diễn. Đây là phát minh đã mang lại buổi truyền hình trực tiếp opera đầu tiên với âm thanh stereo, qua một khoảng cách 3 km vào năm 1881.
3.2. Động cơ V8
Năm 1903, Ader đã thiết kế một động cơ V8 cho cuộc đua Paris-Madrid. Mặc dù ông đã sản xuất được ba hoặc bốn chiếc động cơ này, nhưng không có chiếc nào được bán ra. Đây là một nỗ lực đáng chú ý trong lĩnh vực cơ khí, cho thấy sự đa dạng trong tài năng kỹ thuật của ông.
4. Phát triển Máy bay
Sau những công việc với động cơ V8, Ader chuyển sang nghiên cứu vấn đề bay cơ khí và dành nhiều thời gian, tiền bạc cho lĩnh vực này cho đến cuối đời. Ông đã sử dụng các nghiên cứu của Louis Pierre Mouillard (1834-1897) về sự bay của loài chim để xây dựng các cỗ máy bay tiên phong của mình.
4.1. Ader Éole
Năm 1886, Ader đã chế tạo chiếc máy bay đầu tiên của mình, đặt tên là Ader Éole. Éole có thiết kế giống con dơi, là một máy bay đơn cánh được vận hành bởi một động cơ hơi nước nhẹ do chính ông phát minh. Động cơ này có 4 xi-lanh với công suất 20 mã lực và nặng 51 kg, truyền động một cánh quạt bốn cánh. Cánh máy bay có sải cánh 14 m và được trang bị một hệ thống có thể biến dạng. Tổng trọng lượng của máy bay là 300 kg.
Vào ngày 9 tháng 10 năm 1890, Ader đã cố gắng lái chiếc Éole. Các nhà sử học hàng không ghi nhận nỗ lực này là một lần cất cánh có động cơ và bay không kiểm soát trong hiệu ứng mặt đất (hàng không) khoảng 50 m ở độ cao khoảng 20 cm. Đây được coi là lần cất cánh có động cơ không cần hỗ trợ đầu tiên trong lịch sử, diễn ra trước chuyến bay của Anh em nhà Wright 13 năm, mặc dù chuyến bay này là ngẫu nhiên và không thể điều khiển. Ader cũng tự tuyên bố đã cất cánh thành công với Éole. Tên Éole (ÉoleFrench) trong tiếng Pháp có nghĩa là Aeolus, vị thần gió.
4.2. Ader Avion II
Sau thành công ban đầu với Éole, Ader bắt đầu chế tạo chiếc máy bay thứ hai mà ông gọi là Avion II, còn được biết đến với tên gọi Zephyr hoặc Éole II. Hầu hết các nguồn tin đều đồng ý rằng công việc trên chiếc máy bay này chưa bao giờ được hoàn thành và nó đã bị bỏ dở để chuyển sang phát triển chiếc Avion III. Mặc dù Ader sau này tuyên bố rằng ông đã bay chiếc Avion II vào tháng 8 năm 1892 tại Satory, gần Paris, với quãng đường khoảng 100 m, nhưng tuyên bố này không được chấp nhận rộng rãi.
4.3. Ader Avion III
Những tiến bộ của Ader đã thu hút sự quan tâm của Bộ trưởng Chiến tranh Charles de Freycinet. Với sự hỗ trợ của Bộ Chiến tranh Pháp, Ader đã phát triển và chế tạo chiếc Avion III. Nó có hình dáng giống một con dơi khổng lồ, được làm từ vải lanh và gỗ, với sải cánh 14.6 m. Máy bay được trang bị hai cánh quạt kéo bốn cánh, mỗi cánh được cung cấp năng lượng bởi một động cơ hơi nước 30 mã lực.
Ader đã thực hiện các cuộc thử nghiệm lăn bánh trên một đường đua hình tròn tại Satory vào ngày 12 tháng 10 năm 1897 và hai ngày sau đó đã cố gắng thực hiện một chuyến bay. Sau một đoạn chạy ngắn, máy bay bị một cơn gió mạnh thổi lệch khỏi đường đua và dừng lại. Sau sự kiện này, quân đội Pháp đã rút tài trợ, nhưng giữ kín kết quả. Ủy ban đã công bố báo cáo chính thức về các nỗ lực bay của Ader vào tháng 11 năm 1910, tuyên bố rằng chúng không thành công.
Tuy nhiên, có những tranh cãi về kết quả của chuyến bay này. Một số nhân chứng khẳng định rằng Avion III đã bay được một quãng đường đáng kể, gần 274 m, trước khi bị hư hại. Trong khi đó, những người khác lại cho rằng nó thậm chí còn chưa cất cánh trước khi bị hỏng. Dù kết quả chính thức là không thành công, chính phủ Pháp sau này đã công bố thông tin về các chuyến bay của Ader như là một thành công sau khi anh em nhà Wright thực hiện chuyến bay của mình. Từ "avion" (máy bay) trong tiếng Pháp có nguồn gốc từ chính nguyên mẫu này của Ader.
5. Sách về Hàng không ("L'Aviation Militaire")
Clément Ader vẫn là một người ủng hộ tích cực cho sự phát triển của hàng không. Năm 1909, ông xuất bản cuốn sách L'Aviation Militaire (Hàng không Quân sự), một cuốn sách rất phổ biến đã trải qua 10 lần tái bản trong vòng 5 năm trước Chiến tranh thế giới thứ nhất.
Cuốn sách này đáng chú ý vì tầm nhìn của Ader về chiến tranh trên không và đặc biệt là việc ông đã dự đoán hình thức của tàu sân bay hiện đại, với một sàn bay phẳng, cấu trúc thượng tầng dạng đảo (island superstructure), thang máy trên boong và khoang chứa máy bay. Ý tưởng về tàu sân bay của ông đã được tùy viên hải quân Hoa Kỳ tại Paris báo cáo về nước và sau đó là những cuộc thử nghiệm đầu tiên ở Hoa Kỳ vào tháng 11 năm 1910.
Ader đã viết trong cuốn sách của mình:
"Một tàu chuyên chở máy bay là không thể thiếu. Những con tàu này sẽ được chế tạo theo một kế hoạch rất khác so với những gì hiện đang được sử dụng. Trước hết, boong tàu sẽ được dọn sạch mọi chướng ngại vật. Nó sẽ phẳng, rộng nhất có thể mà không làm ảnh hưởng đến đường nét thủy động học của thân tàu, và nó sẽ trông giống như một sân bay hạ cánh."
6. Cuộc sống Cá nhân và Những năm Cuối đời
Sau khi rút lui khỏi lĩnh vực hàng không, Clément Ader đã dành những năm cuối đời để quản lý một vườn nho ở ngoại ô Toulouse. Ông tiếp tục được công nhận vì những đóng góp của mình; vào năm 1922, ông đã được trao tặng Huân chương Bắc Đẩu Bội tinh, một trong những phần thưởng cao quý nhất của Pháp.
Ader qua đời vào ngày 3 tháng 5 năm 1925 tại Toulouse. Nước Pháp và toàn nhân loại luôn tri ân và tôn vinh ông vì những nỗ lực không ngừng nghỉ và những phát minh kỳ diệu đã khai sinh ra ngành hàng không thế giới, một phương tiện giao thông đã phát triển vượt bậc cho đến tận ngày nay.
7. Đánh giá và Tầm ảnh hưởng
Clément Ader được đánh giá cao vì những nỗ lực bay có động cơ từ rất sớm của mình. Di sản của ông vẫn còn tồn tại mạnh mẽ trong lịch sử hàng không.
7.1. Ảnh hưởng
Ader được ngưỡng mộ vì những nỗ lực bay có động cơ từ rất sớm, và chiếc máy bay của ông đã mang lại cho tiếng Pháp từ "avion" để chỉ một máy bay nặng hơn không khí. Năm 1938, Pháp đã phát hành một tem bưu chính để vinh danh ông. Airbus cũng đã đặt tên một trong các địa điểm lắp ráp máy bay của mình ở Toulouse theo tên ông. Clément Ader thường được gọi là "cha đẻ của ngành hàng không". Chiếc Avion III của ông vẫn được trưng bày tại Bảo tàng Nghệ thuật và Thủ công ở Paris, minh chứng cho những đóng góp tiên phong của ông.
7.2. Phê bình và Tranh cãi
Mặc dù được ca ngợi rộng rãi, những thành tựu của Ader cũng là chủ đề của nhiều tranh cãi và phê bình lịch sử. Các nhà sử học hàng không không phải người Pháp thường phản đối việc đánh giá cao ông, cho rằng tất cả các chuyến bay của Ader đều kết thúc bằng tai nạn và ông đã phóng đại thành tích của mình trong những năm cuối đời.
Đặc biệt, ủy ban chính thức đã công bố báo cáo vào tháng 11 năm 1910, tuyên bố rằng các chuyến bay thử nghiệm của Ader là không thành công. Tuy nhiên, chuyến bay của Éole vào ngày 9 tháng 10 năm 1890 ít gây tranh cãi hơn và Ader vẫn được công nhận nhờ thành tựu này. Những quan điểm trái chiều này cho thấy sự phức tạp trong việc đánh giá chính xác vai trò của Ader trong lịch sử hàng không, đặc biệt là khi so sánh với những thành tựu được chứng minh rõ ràng hơn của Anh em nhà Wright.
8. Cái chết
Clément Ader qua đời vào ngày 3 tháng 5 năm 1925 tại Toulouse, Pháp.