Balian xứ Ibelin

1.1. Gia đình và bối cảnh

Balian là con trai út của Barisan xứ Ibelin, một hiệp sĩ trong Bá quốc Jaffa. Cha ông được phong lãnh địa Ibelin sau khi dập tắt cuộc nổi dậy của Hugh II xứ Le Puiset chống lại Vua Fulk. Mẹ của Balian là Helvis xứ Ramla, người thừa kế của lãnh địa giàu có Ramla. Tên khai sinh của Balian cũng là Barisan, nhưng ông đã đổi tên thành "Balian" theo tiếng Pháp cổ vào khoảng năm 1175-1176, đôi khi được gọi là Balian Trẻ để phân biệt với cha mình. Ông cũng được biết đến với các tên gọi khác như Balian xứ Ramla hoặc Balian xứ Nablus. Trong các văn bản tiếng Latinh, tên ông xuất hiện đa dạng như Balian, Barisan, Barisanus, Balianus, Balisan và Balisanus. Các nguồn Ả Rập gọi ông là Balian ibn Barzan ("Balian, con trai của Barzan"). Mặc dù không rõ năm sinh chính xác, ông được cho là đã đến tuổi trưởng thành (thường là 15 tuổi) vào năm 1158, khi lần đầu tiên xuất hiện trong các tài liệu. Trong các tài liệu từ năm 1156, ông được mô tả là còn dưới tuổi vị thành niên.

Sau cái chết của người anh cả Hugh vào khoảng năm 1169, Lâu đài Ibelin được chuyển giao cho người anh thứ hai là Baldwin. Tuy nhiên, Baldwin thích ở lại làm Lãnh chúa Ramla hơn, nên đã nhượng lại Ibelin cho Balian. Balian giữ Ibelin với tư cách là chư hầu của anh mình và gián tiếp là chư hầu của nhà vua, người mà Baldwin nắm giữ Ramla.

1.2. Hoạt động ban đầu và sự nghiệp công khai

Balian bắt đầu xuất hiện trong các tài liệu công khai vào năm 1158, đánh dấu sự khởi đầu của sự nghiệp của mình. Sau khi trở thành Lãnh chúa Ibelin vào khoảng năm 1170, ông nhanh chóng khẳng định vị thế của mình trong giới quý tộc thập tự chinh. Năm 1177, Balian kết hôn với Maria Komnene, góa phụ của Vua Amalric I, và trở thành cha dượng của con gái út của Amalric, Isabella. Thông qua cuộc hôn nhân này, ông cũng nhận được lãnh địa Nablus, vốn là của hồi môn của Maria sau cuộc hôn nhân với Amalric. Nhờ đó, Balian cùng với anh trai mình trở thành những chư hầu có quyền lực nhất trong vương quốc, chỉ sau Raymond III xứ Tripoli. Năm 1179, anh trai của Balian là Baldwin bị Saladin bắt làm tù binh trong Trận Jacob's Ford. Balian đã đứng ra trả tiền chuộc cho anh mình, với sự giúp đỡ từ chú vợ là Hoàng đế Manuel I Komnenos của Đế quốc Byzantine.

2.1. Tranh chấp kế vị và hoạt động quân sự ban đầu

Balian đóng một vai trò quan trọng trong các tranh chấp kế vị của Vương quốc Jerusalem. Năm 1174, khi có sự đối đầu giữa Raymond III xứ Tripoli và Miles xứ Plancy về quyền nhiếp chính cho Vua Baldwin IV, Balian và anh trai Baldwin đã ủng hộ Raymond III.

Năm 1177, hai anh em Balian có mặt tại Trận Montgisard. Trong trận này, họ đã dũng cảm chỉ huy đội tiên phong, tấn công thành công điểm mạnh nhất của đội hình quân Hồi giáo do Saladin chỉ huy, góp phần vào chiến thắng vang dội của quân Thập tự chinh trước 26.000 quân của Saladin.

Năm 1183, Balian và Baldwin tiếp tục ủng hộ Raymond III trong cuộc xung đột với Guy xứ Lusignan, chồng của con gái lớn của Amalric, Sibylla, và lúc bấy giờ là nhiếp chính cho Baldwin IV đang hấp hối vì bệnh phong. Vua Baldwin IV, để ngăn Guy lên ngôi, đã cho cháu trai 5 tuổi của mình là Baldwin xứ Montferrat lên làm đồng vua ngay khi ông còn sống. Ngay trước khi qua đời vào mùa xuân năm 1185, Baldwin IV đã ra lệnh tổ chức lễ đăng quang chính thức cho cháu trai mình tại Nhà thờ Mộ Thánh. Chính Balian, một người đàn ông nổi tiếng cao lớn, đã cõng đứa trẻ Baldwin V trên vai trong buổi lễ, thể hiện sự ủng hộ của gia đình Isabella đối với cháu mình.

Chẳng bao lâu sau, cậu bé 8 tuổi trở thành vua duy nhất. Khi Baldwin V cũng qua đời vào năm 1186, Balian và Maria, với sự hỗ trợ của Raymond III, đã đề cử con gái của Maria là Isabella (lúc đó khoảng 14 tuổi) làm ứng cử viên cho ngai vàng. Tuy nhiên, chồng của Isabella là Humphrey IV xứ Toron đã từ chối vương miện và thề trung thành với Guy xứ Lusignan. Balian, dù miễn cưỡng, cũng phải thần phục Guy, trong khi anh trai ông thì từ chối và tự lưu đày đến Antioch. Baldwin xứ Ibelin giao lại trách nhiệm chăm sóc con trai Thomas và lãnh địa Ramla cho Balian.

Balian ở lại vương quốc với tư cách là cố vấn cho Guy xứ Lusignan. Cuối năm 1186, Saladin, sultan của Ai Cập và Damascus, đe dọa biên giới vương quốc sau khi đồng minh của Guy là Raynald xứ Châtillon, Lãnh chúa Outrejourdain, tấn công một đoàn lữ hành Hồi giáo. Saladin đã liên minh với đồn trú của Tiberias ở phía bắc vương quốc, một vùng lãnh thổ do Raymond III nắm giữ. Guy tập hợp quân đội của mình tại Nazareth, lên kế hoạch vây hãm Tiberias, nhưng Balian không đồng ý với điều này. Thay vào đó, ông đề nghị Guy gửi sứ giả đến Raymond ở Tripoli, hy vọng hai người có thể hòa giải trước khi Guy thực hiện một cuộc tấn công liều lĩnh vào đội quân lớn hơn của Saladin.

Sau Lễ Phục sinh năm 1187, Balian, Gerard xứ Ridefort (Đại Sư phụ Hiệp sĩ Đền thánh), Roger de Moulins (Đại Sư phụ Hiệp sĩ Cứu tế), Reginald xứ Sidon, và Joscius xứ Tyre được cử đi làm sứ thần mới đến Tripoli. Tuy nhiên, khi phái đoàn khởi hành từ Jerusalem vào ngày 30 tháng 4, Saladin đã quyết định tuyên chiến. Ngày 26 tháng 4, ông phát động cuộc tấn công thứ ba vào Lâu đài Kerak, một lần nữa chiếm quyền kiểm soát vùng ngoại ô. Mặc dù không có máy móc công thành, Saladin vẫn gây ra thiệt hại đáng kể cho vùng nông thôn xung quanh. Ngoài ra, ông còn ra lệnh cho con trai mình, al-Afdal, người vẫn ở Ras al-Ma', dẫn một đội quân đột kích qua Galilee với mục tiêu tấn công các vùng đất quanh Acre. Cuộc đột kích được lên kế hoạch vào ngày 1 tháng 5, trùng với ngày mà các nhà hòa giải do Tòa án Tối cao bổ nhiệm đã đồng ý gặp Raymond III. Reginald xứ Sidon đi một con đường riêng đến Tiberias, trong khi Balian xứ Ibelin đã ở lại Nablus vào đêm 30 tháng 4.

Các thủ lĩnh của các Dòng quân sự và Tổng giám mục Tyre tiến về lâu đài Templar ở La Féve, cách Nazareth vài dặm về phía nam. Vào ngày 1 tháng 5, Hiệp sĩ Đền thánh và Hiệp sĩ Cứu tế đã bị con trai của Saladin là al-Afdal đánh bại trong Trận Cresson. Balian vẫn còn cách đó một ngày và cũng đã dừng lại ở Samaria để kỷ niệm một ngày lễ. Sau khi đến lâu đài La Fève, nơi các Hiệp sĩ Đền thánh và Hiệp sĩ Cứu tế đã đóng quân, ông thấy nơi đó vắng vẻ và nhanh chóng nghe tin về trận chiến thảm khốc từ những người sống sót ít ỏi. Raymond cũng nghe tin về trận chiến và gặp phái đoàn tại Tiberias, đồng ý cùng họ trở về Jerusalem.

2.2. Trận Hattin và hậu quả

Do quân của al-Afdal đã được phép vào vương quốc thông qua liên minh với Raymond III, vị bá tước này giờ đây hối tiếc về hành động của mình và hòa giải với Guy. Guy hành quân về phía bắc và đóng trại tại Sephoria, nhưng lại nhất quyết đưa quân đội vượt qua một vùng đồng bằng khô cằn và hoang vắng để giải vây Tiberias. Quân đội thiếu nước và liên tục bị quân của Saladin quấy rối, và cuối cùng bị bao vây tại Sừng Hattin bên ngoài Tiberias vào đầu tháng 7. Vào ngày 4 tháng 7, trận chiến chính giữa quân Thập tự chinh và quân Saladin bắt đầu. Quân Thập tự chinh được tổ chức thành ba sư đoàn: quân tiên phong ở phía đông, quân chủ lực ở trung tâm và quân hậu vệ ở phía tây. Quân của Saladin, tạo thành hình chữ V bao quanh quân Thập tự chinh, có cánh phải ở phía đông bắc và quân chủ lực ở phía nam, với một hàng rào khói được tạo ra bằng cách đốt cây bụi.

Khi trận chiến diễn ra, quân Thập tự chinh phải đối mặt với những thách thức nghiêm trọng. Bộ binh của họ, chịu đựng sự mất nước, đã phá vỡ đội hình và cố gắng rút lui về phía Sừng Hattin. Không có bộ binh, kỵ binh Thập tự chinh trực tiếp giao chiến với quân Hồi giáo, cố gắng thực hiện hai cuộc tấn công để phá vây. Cuộc tấn công đầu tiên của các Hiệp sĩ Đền thánh và Hiệp sĩ Cứu tế không thành công, trong khi cuộc tấn công thứ hai do Bá tước Raymond dẫn đầu ban đầu đã phá vỡ được vòng vây nhưng nhanh chóng bị quân của Saladin chặn đứng, buộc Raymond phải rút lui. Quân đội Thập tự chinh bị chia cắt, và Vua Guy đã dựng một chiếc lều hoàng gia tại Sừng Hattin phía nam làm điểm tập hợp. Trận chiến tiếp tục đến chiều, dẫn đến tổn thất nặng nề, đặc biệt là trong số bộ binh và Turcopoles, trong đó rất ít hiệp sĩ bị giết và gần như tất cả ngựa đều chết.

Các Hiệp sĩ Đền thánh và Hiệp sĩ Cứu tế chịu tổn thất nặng nề nhất, với 200 người bị bắt và bị xử tử vì sự hung dữ của họ. Trong số các tù binh có Vua Guy và các nhà lãnh đạo quý tộc khác, trong khi Bá tước Raymond và một vài người khác đã trốn thoát được. Balian, Raymond, Reginald và Payen xứ Haifa là một trong số ít quý tộc hàng đầu đã trốn thoát được đến Tyre. Raymond và Reginald sớm rời đi để bảo vệ lãnh thổ của riêng họ, và Tyre thuộc quyền lãnh đạo của Conrad xứ Montferrat, người đã đến không lâu sau Hattin. Balian sau đó trở thành một trong những đồng minh thân cận nhất của Conrad. Rời Tyre, Balian xin Saladin cho phép quay trở lại Jerusalem để hộ tống vợ và các con đến Tripoli. Saladin đã đồng ý, với điều kiện Balian phải rời khỏi thành phố và thề sẽ không bao giờ cầm vũ khí chống lại ông ta.

2.3. Phòng thủ và đầu hàng Jerusalem

Khi Balian và nhóm nhỏ các hiệp sĩ của mình đến Jerusalem, cư dân đã cầu xin họ ở lại. Balian được Thượng phụ Heraclius của Jerusalem giải lời thề với Saladin, với lý lẽ rằng nhu cầu lớn hơn của Kitô giáo mạnh hơn lời thề của ông với một người không phải Kitô giáo. Balian được giao nhiệm vụ lãnh đạo việc phòng thủ thành phố, nhưng ông chỉ tìm thấy chưa đến mười bốn, có thể chỉ có hai, hiệp sĩ khác ở đó. Vì vậy, ông đã phong 60 hiệp sĩ mới từ hàng ngũ thường dân. Nữ hoàng Sibylla dường như ít tham gia vào việc phòng thủ, và lời thề trung thành đã được thề với Balian với tư cách là lãnh chúa. Cùng với Heraclius, ông chuẩn bị cho cuộc vây hãm không thể tránh khỏi bằng cách tích trữ lương thực và tiền bạc.

Saladin thực sự bắt đầu bao vây Jerusalem vào ngày 20 tháng 9 năm 1187, sau khi ông đã chinh phục gần như toàn bộ phần còn lại của vương quốc, bao gồm Ibelin, Nablus, Ramla và Ascalon. Saladin không hề oán giận Balian vì đã phá vỡ lời thề của mình, và đã sắp xếp một đội hộ tống đưa Maria và các con của họ đến Tripoli. Là lãnh chúa cấp cao nhất còn lại ở Jerusalem, Balian, như Ibn al-Athir đã viết, được người Hồi giáo coi là có địa vị "ít nhiều ngang với một vị vua".

Saladin đã có thể phá hủy một phần tường thành, nhưng không thể tiến vào thành phố. Balian sau đó đã ra ngoài gặp sultan để báo cáo rằng những người phòng thủ thà giết lẫn nhau và phá hủy thành phố còn hơn là để nó bị chiếm bằng vũ lực. Sau các cuộc đàm phán, người ta quyết định rằng thành phố sẽ được giao nộp hòa bình, và Saladin sẽ giải phóng 7.000 người với giá 30.00 K bezant; hai phụ nữ hoặc mười trẻ em được phép thay thế một người đàn ông với cùng mức giá. Balian đã trao chìa khóa Tháp David (thành cổ) vào ngày 2 tháng 10. Saladin cho phép một cuộc di tản có trật tự khỏi Jerusalem, ngăn chặn một cuộc thảm sát tương tự như đã xảy ra khi quân Thập tự chinh chiếm thành phố vào năm 1099. Balian và Thượng phụ Heraclius đã đề nghị mình làm con tin để chuộc những công dân Frankish còn lại, nhưng Saladin đã từ chối. Những cư dân được chuộc đã hành quân đi thành ba hàng. Balian và Thượng phụ dẫn đầu hàng thứ ba, là hàng cuối cùng rời khỏi thành phố, có lẽ vào khoảng ngày 20 tháng 11. Balian sau đó đoàn tụ với vợ và các con ở Bá quốc Tripoli.

2.4. Tham gia Thập tự chinh lần thứ ba và hoạt động ngoại giao sau này

Sự sụp đổ của Jerusalem và cái chết của Sibylla trong cuộc bao vây Acre năm 1190 đã dẫn đến một cuộc tranh chấp về ngai vàng của vương quốc. Con gái riêng của Balian, Isabella, giờ đây là nữ hoàng hợp pháp, nhưng Guy từ chối từ bỏ tước vị của mình, và chồng của Isabella là Humphrey - người đã khiến sự nghiệp của cô thất bại vào năm 1186 - vẫn trung thành với Guy. Nếu Isabella muốn thành công, cô cần một người chồng được chấp nhận về mặt chính trị và có năng lực quân sự, ứng cử viên rõ ràng là Conrad xứ Montferrat, người cũng có một số yêu sách với tư cách là chú nội của Baldwin V. Balian và Maria đã thuyết phục Isabella đồng ý ly hôn. Đã có những tiền lệ: cuộc hủy hôn của Amalric I với Agnes xứ Courtenay, và những nỗ lực không thành công để buộc Sibylla ly hôn Guy.

Cuộc hôn nhân của Isabella đã bị hủy bỏ bởi Ubaldo Lanfranchi, Tổng giám mục Pisa, người là Đặc sứ Giáo hoàng, và Philip xứ Dreux, Giám mục Beauvais. Giám mục Beauvais sau đó đã làm lễ cưới cho cô với Conrad (gây tranh cãi, vì anh trai của Conrad đã kết hôn với chị gái cùng cha khác mẹ của Isabella và không chắc liệu Conrad đã ly hôn với người vợ Byzantine của mình hay chưa). Cuộc tranh chấp kế vị kéo dài bởi sự xuất hiện của Richard I của Anh và Philip II của Pháp trong Thập tự chinh lần thứ ba: Richard ủng hộ Guy, với tư cách là chư hầu của Poitevin, trong khi Philip ủng hộ Conrad, người anh họ của người cha quá cố của ông.

Vai trò của Balian và Maria trong việc ly hôn của Isabella và sự ủng hộ của họ đối với Conrad làm vua đã khiến họ bị Richard và những người ủng hộ ông căm ghét. Ambroise, người đã viết một bản tường thuật thơ ca về cuộc thập tự chinh, gọi Balian là "giả dối hơn cả yêu tinh" và nói rằng ông ta "nên bị săn lùng bằng chó". Tác giả ẩn danh của Itinerarium Peregrinorum et Gesta Regis Ricardi đã viết rằng Balian là thành viên của một "hội đồng cực kỳ bất chính" xung quanh Conrad, buộc tội ông nhận hối lộ của Conrad, và nói về Maria và Balian với tư cách là một cặp đôi: "Đắm chìm trong sự dơ bẩn của Hy Lạp từ trong nôi, cô ta có một người chồng có đạo đức phù hợp với mình: anh ta tàn nhẫn, cô ta vô thần; anh ta thay đổi, cô ta dễ uốn nắn; anh ta bội bạc, cô ta lừa dối."

Ngày 28 tháng 4 năm 1192, chỉ vài ngày sau khi quyền cai trị của Conrad được xác nhận bằng bầu cử, Conrad bị ám sát ở Tyre. Người ta nói rằng một trong hai sát thủ chịu trách nhiệm đã thâm nhập vào nhà của Balian ở Tyre vài tháng trước đó, giả vờ làm người hầu, để theo dõi nạn nhân của mình; kẻ còn lại có thể đã thâm nhập tương tự vào nhà của Reginald xứ Sidon hoặc chính Conrad. Richard bị nghi ngờ rộng rãi có liên quan đến vụ giết người. Isabella, người đang mong đợi đứa con đầu lòng (Maria xứ Montferrat), đã kết hôn với Henry II của Champagne chỉ một tuần sau đó.

Balian trở thành một trong những cố vấn của Henry, và cuối năm đó (cùng với William xứ Tiberias), ông chỉ huy đội hậu vệ của quân đội Richard trong Trận Jaffa năm 1192. Sau đó, ông đã giúp đàm phán Hiệp ước Jaffa năm 1192 giữa Richard và Saladin, về cơ bản kết thúc cuộc thập tự chinh. Theo hiệp ước này, Ibelin vẫn nằm dưới sự kiểm soát của Saladin, nhưng nhiều địa điểm dọc bờ biển đã được tái chiếm trong cuộc thập tự chinh vẫn được phép nằm trong tay Kitô giáo. Sau khi Richard rời đi, Saladin đã đền bù cho Balian bằng Lâu đài Caymont và năm địa điểm gần đó khác, tất cả đều nằm ngoài Acre.

5.1. Đánh giá lịch sử

Balian xứ Ibelin được lịch sử ghi nhận là một trong những quý tộc Thập tự chinh quan trọng nhất trong những thập kỷ cuối cùng của Vương quốc Jerusalem. Ông được đánh giá cao về lòng dũng cảm, khả năng lãnh đạo quân sự, và đặc biệt là kỹ năng ngoại giao. Vai trò của ông trong việc bảo vệ Jerusalem và đàm phán với Saladin để cứu sống hàng chục nghìn cư dân Kitô giáo là một trong những điểm sáng nhất trong sự nghiệp của ông, cho thấy một tinh thần trách nhiệm và lòng nhân ái vượt lên trên lợi ích cá nhân hay sự kiêu hãnh quân sự. Hành động này đã ngăn chặn một cuộc thảm sát quy mô lớn, điều đã từng xảy ra khi quân Thập tự chinh chiếm thành phố vào năm 1099.

Tên "Balian" trở thành một cái tên phổ biến trong Gia tộc Ibelin vào thế kỷ 13. Balian xứ Beirut, con trai của John và cháu nội của Balian, kế nhiệm cha mình làm Lãnh chúa Beirut vào năm 1236. Anh trai của Balian xứ Beirut, cũng tên là John, có một người con trai tên là Balian; Balian này là Lãnh chúa Arsuf và kết hôn với Plaisance xứ Antioch. Cái tên này cũng được truyền sang gia đình Greniers xứ Sidon, vì con gái của Balian là Helvis và Reginald xứ Sidon đã đặt tên con trai của họ là Balian. Điều này cho thấy tầm ảnh hưởng và sự kính trọng mà gia tộc Ibelin, và đặc biệt là Balian, đã tạo dựng được trong lịch sử các cuộc Thập tự chinh.

5.2. Chỉ trích và tranh cãi

Mặc dù được ca ngợi về nhiều mặt, Balian cũng đối mặt với những chỉ trích và tranh cãi, đặc biệt liên quan đến vai trò của ông trong cuộc tranh chấp kế vị và việc ly hôn của Isabella. Ambroise, một nhà thơ và sử gia đương thời, người đã viết một bản tường thuật thơ ca về cuộc thập tự chinh, đã gọi Balian là "giả dối hơn cả yêu tinh" và nói rằng ông ta "nên bị săn lùng bằng chó". Tác giả ẩn danh của tác phẩm Itinerarium Peregrinorum et Gesta Regis Ricardi, một biên niên sử về cuộc Thập tự chinh thứ ba từ góc nhìn của Anh, đã viết rằng Balian là thành viên của một "hội đồng cực kỳ bất chính" xung quanh Conrad, buộc tội ông nhận hối lộ của Conrad. Tác giả này cũng mô tả Maria và Balian là một cặp đôi "đắm chìm trong sự dơ bẩn của Hy Lạp từ trong nôi, cô ta có một người chồng có đạo đức phù hợp với mình: anh ta tàn nhẫn, cô ta vô thần; anh ta thay đổi, cô ta dễ uốn nắn; anh ta bội bạc, cô ta lừa dối." Những lời chỉ trích này thường xuất phát từ phe ủng hộ Richard I của Anh và Guy xứ Lusignan, những người phản đối việc Balian và Maria ủng hộ Isabella ly hôn để kết hôn với Conrad xứ Montferrat nhằm củng cố quyền lực. Chúng cho thấy một cuộc chiến tranh giành quyền lực gay gắt và sự bất đồng sâu sắc trong giới quý tộc Thập tự chinh.

5.3. Ảnh hưởng đến hậu thế và các ghi chép

Người tùy tùng của Balian, Ernoul, người đã cùng ông trong chuyến sứ mệnh đến Tripoli vào năm 1187, đã viết một phần của bản tiếp tục tiếng Pháp cổ của biên niên sử tiếng Latinh của William xứ Tyre (William đã qua đời vào năm 1186, trước khi Jerusalem thất thủ). Mặc dù bộ sưu tập các bản thảo này hiện nay thường mang tên Ernoul, nhưng bản tường thuật của ông chỉ còn sót lại một phần nhỏ, chủ yếu trong giai đoạn 1186-1188, với một thiên kiến rõ ràng ủng hộ gia đình Ibelin. Điều này cho thấy tầm quan trọng của Balian và gia đình ông trong các ghi chép lịch sử đương thời, dù có thể bị ảnh hưởng bởi quan điểm cá nhân của người viết.

5.4. Balian trong văn hóa đại chúng

Một phiên bản Balian được hư cấu hóa rất nhiều, do diễn viên Anh Orlando Bloom thủ vai, là nhân vật chính trong bộ phim Kingdom of Heaven năm 2005 của đạo diễn Ridley Scott. Bộ phim đã khắc họa Balian như một người hùng lý tưởng hóa, với nhiều sự kiện lịch sử được thay đổi hoặc thêm thắt để phù hợp với cốt truyện điện ảnh. Điều này đã góp phần phổ biến tên tuổi của Balian xứ Ibelin đến công chúng rộng rãi hơn, mặc dù cần lưu ý rằng nhân vật trong phim chỉ mang tính chất tham khảo lịch sử.