Al-Juwayni

1.1. Thân thế và Gia đình

Al-Juwayni, tên đầy đủ là Abul Ma'ali 'Abdul Malik bin 'Abdillah bin Yusuf bin Muhammad bin 'Abdillah bin Hayyuwiyah Al-Juwaini An-Naisaburi, sinh ngày 17 tháng 2 năm 1028 (tức 18 Muharram năm 419 theo lịch Hồi giáo) tại Bushtaniqan, một ngôi làng ngoại ô Naysabur, Iran, thuộc làng Juwain (Jowayin County ngày nay).

Ông sinh ra trong một gia đình có truyền thống học vấn pháp lý. Cha ông là Abu Muhammad al-Juwayni (tên đầy đủ Abu Muhammad 'Abdullah bin Yusuf bin 'Abdillah bin Yusuf Al-Juwaini), một học giả Shafi'i nổi tiếng, imam trong các lĩnh vực tafsir (giải thích kinh Qur'an), fiqh, adab (văn học), và tiếng Ả Rập. Cha ông sinh ra và lớn lên tại làng Juwain, học adab từ chính cha mình và Abu Ya'qub, học fiqh từ Abu Thayyib Ash-Sha'luki, và học hadits từ Al-Qaffal Al-Marwazi. Nhiều học giả lớn, bao gồm cả con trai ông, Imam Al-Haramain, đã thụ giáo với ông. Abu Muhammad Al-Juwaini cũng là tác giả của nhiều tác phẩm trong các lĩnh vực tafsir và fiqh, trước khi qua đời vào tháng Dzul Qa'dah năm 438 H. Mẹ của Al-Juwayni là một người phụ nữ mộ đạo và tốt bụng, được cha ông mua bằng tiền kiếm được từ lao động chân chính.

Ngoài cha mẹ, Al-Juwayni còn có những người thân có ảnh hưởng. Chú của ông, Syaikh Abul Hasan 'Ali bin Yusuf bin 'Abdillah bin Yusuf, là một học giả lớn và được biết đến là Syaikh của Hijaz. Ông học từ em trai mình, Abu Muhammad Al-Juwaini, cũng như từ Abu Nu'aim, Abu 'Abdurrahman As-Sulami, và Ibnu Syadzan. Trong số những người học trò của ông có Imam Muhammad bin Fadlal Al-Furawi và Zahir. Ông qua đời vào tháng Dzul Qa'dah năm 463 H. Một người chú khác là Abu Sa'id 'Abdush Shamad Al-Juwaini, một học giả mộ đạo, chuyên cần Tahajjud và đọc Kinh Qur'an. Al-Juwayni cũng có một người con trai nổi tiếng về sự chính trực và kiến thức sâu rộng, đó là Syaikh Abul Qasim Mudhaffar bin Imam Al-Haramain 'Abdul Malik Al-Juwaini, người đã trưởng thành dưới sự giáo dưỡng của cha mẹ và học nhiều ngành khoa học từ các học giả đương thời. Ông qua đời vào tháng Sya'ban năm 493 H do bị đầu độc.

1.2. Bối cảnh Lịch sử và Xã hội

Khurasan, với thủ phủ là Naisabur, nơi Al-Juwayni sinh ra, là một trong những khu vực trải qua tình trạng hỗn loạn chính trị, xã hội và tôn giáo, tương tự như nhiều vùng đất Hồi giáo khác vào thời điểm đó. Do đất đai màu mỡ, Khurasan trở thành mục tiêu tranh giành của nhiều triều đại. Từ Safariyah (254 H) cho đến khi rơi vào tay Samaniyah (290 H), sau đó là Ghaznawiyah, Buwaihiyah, và Saljukiyah, tất cả đều luân phiên kiểm soát khu vực này. Sự thay đổi quyền lực thường kéo theo sự thay đổi về hệ tư tưởng, gây ra nhiều xung đột và bất ổn.

Đặc biệt, vào thời Al-Juwayni, các bộ tộc Turk Seljuk nhanh chóng thâm nhập vào miền đông Iran, và Tughril Beg trở thành Sultan của Seljuk. Vào thời điểm đó, trường phái thần học Ash'ari và lý thuyết pháp luật Hanafi có những mâu thuẫn giáo lý và thù địch với nhau. Tughril Beg, một tín đồ của trường phái thần học Mu'tazilah và pháp luật Hanafi, khi được bổ nhiệm làm Vizier của Naysabur, đã cấm Al-Juwayni truyền bá giáo lý Ash'ari. Điều này dẫn đến một sắc lệnh của thống đốc Karramite, Al-Kundduri, nguyền rủa Abu Hassan al-Ashari trong các buổi cầu nguyện thứ Sáu hàng tuần và bỏ tù bất kỳ tín đồ nào của ông. Al-Juwayni cùng với Abu Sahl al-Bastami, Al-Furati, Al-Qushayri, và Al-Bayhaqi cùng nhiều học giả Shafi'i khác đã buộc phải bí mật rời khỏi Nishapur.

2.1. Các Thầy dạy và Giáo dục Ban đầu

Al-Juwayni lớn lên dưới sự giáo dưỡng của gia đình, đặc biệt là cha ông, Abu Muhammad Al-Juwaini, cùng với các học giả lớn tại Nishapur. Từ cha và các học giả khác, Al-Juwayni đã học nhiều môn khoa học tôn giáo cơ bản, bao gồm ngữ pháp Ả Rập và hùng biện (balagha), Kinh Qur'an, Hadith, fiqh (luật học Hồi giáo), khilaf (nghệ thuật tranh luận), và nguyên tắc luật học Hồi giáo. Ông thậm chí đã đọc và nghiên cứu tất cả các sách của cha mình, bao gồm Sharh al-Muzani, Sharh usul al-Shafi'i, Mukhtasar al-Mukhtasar, al-Tafsir al-Kabir, và al-Tabsirah, nhờ đó có một nền tảng vững chắc về luật Shafi'i.

Ngoài ra, Al-Juwayni còn học từ nhiều giáo sư và học giả có ảnh hưởng khác:

• Dưới sự hướng dẫn của Abu al-Qasim al-Isfarayini (con trai của Abu Ishaq al-Isfarayini), ông học thần học Hồi giáo và lý thuyết pháp luật.
• Ông học hadith từ Al-Bayhaqi.
• Imam Al-Haramayn tiếp tục học ngữ pháp Ả Rập từ Abu al-Hassan 'Ali b. Fadl b. 'Ali al-Majashi.
• Abu 'Abdullah al-Khabbazi cung cấp cho ông kiến thức về giải thích kinh Qur'an.
• Về nghiên cứu hadith và truyền bá, ông học từ nhiều nguồn, bao gồm Abu Bakr Ahmad b. Muhammad al-Tamimi, Abu Sa'd 'Abd al-Rahman b. Hamdan al-Nadrawi, Abu Hassan Muhammad b. Ahmad al-Muzakki, Abu Abdullah Muhammad b. Ibrahim al-Tarrazi, và Abu Muhammad al-Jawharri.

Khi cha ông qua đời vào năm 438 H, Al-Juwayni, khi đó chưa đầy 20 tuổi, đã thay thế vị trí của cha mình để giảng dạy trong các hội đồng học thuật, nhưng vẫn tiếp tục tìm kiếm kiến thức từ các học giả đương thời. Ông cũng đến trường của Imam Al-Baihaqi ở Naisabur để học fiqh Shafi'iyah và hadith, đồng thời tham dự các buổi học của Al-Kabbadzi để học ilmu Al-Qur'an và các môn khác.

2.2. Hành trình Học thuật, Du hành và Hình thành Tư tưởng

Sau khi có nền tảng vững chắc trong các ngành cơ bản của Hồi giáo, Imam Al-Haramayn bắt đầu mở rộng tầm nhìn trí tuệ để củng cố tín nhiệm tôn giáo trong trường phái thần học Ash'ari và trường phái pháp luật Shafi'i. Ngoài việc học fiqh và usul al-fiqh từ cha mình, Imam Al-Haramayn còn nhận được một số hướng dẫn pháp lý từ các nhà lãnh đạo Shafi'i ở Marw, al-Qadi Abu ali Husayn b. Muhammad b. Ahmad al-Marw al-Rudhi, và al-Qasim al-Furani.

Khoảng năm 443-447 H, Al-Juwayni buộc phải rời Nishapur do cuộc fitnah Al-Kunduri và sự đàn áp của chính quyền Karramite đối với những người theo Ash'ari. Ông đã đi đến Mu'askar, Baghdad, Isfahan, Mecca và Medina. Tại Baghdad, ông học với Abu Muhamamd Al-Jauhari và nghiên cứu sâu các tác phẩm thần học của Al-Baqillani. Ở Isfahan, ông học với Abu Nu'aim Al-Isfahani, tác giả của cuốn sách nổi tiếng Hilyatul Auliya.

Khoảng năm 450 H (tức năm 1058 M), ông đến Hijaz và cư trú tại Mecca và Medina trong khoảng 4-5 năm. Trong thời gian này, ông đã giảng dạy và viết sách. Học thuật của ông được các học giả Hijaz ca ngợi rộng rãi, đến mức ông được ban danh hiệu Imam al-Haramayn, có nghĩa là "bậc thầy hàng đầu của hai thành phố linh thiêng". Ông đã thu hút một lượng lớn học trò.

Vào năm 455 H (tức năm 1063 M), khi tình hình ở Nishapur đã ổn định, Al-Juwayni được mời trở lại. Ông trở về Nishapur với tư cách là một Mufti vĩ đại không thể tranh cãi sau khi Nizam Al Mulk lên nắm quyền.

2.3. Sự nghiệp Giảng dạy và Các Tổ chức

Khi trở lại Nishapur, Al-Juwayni được bổ nhiệm làm hiệu trưởng của trường Nizamiyya mới được xây dựng, một Madrasah danh tiếng do Nizam al-Mulk thành lập. Ông đã giảng dạy tại đây trong khoảng 26 đến 30 năm, cho đến cuối đời vào năm 1085. Trong thời gian này, ông đã đào tạo và chuẩn bị cho thế hệ tiếp theo của các luật gia Shafi'i và thần học gia Ash'ari. Hầu hết các tác phẩm có ảnh hưởng của ông được cho là đã ra đời trong giai đoạn này, sau khi ông trở về từ Mecca và Medina.

4.1. Thần học (Kalam) và Giáo lý

Trong lĩnh vực tín điều, nguyên tắc tôn giáo, hoặc thần học biện luận, các tác phẩm chính của ông bao gồm:

• Al-Irshad (tên đầy đủ: Al-Irsyad ila Qawa'idil Adillah fi Ushulil I'tiqad), một tác phẩm kinh điển quan trọng của thần học Hồi giáo, được viết với mục đích làm rõ những gì đã được giải thích và cách thức có thể giải thích các vấn đề.
• الشامل في أصول الدين_{Al-Shamil fi Usul al-Din}^Arabic (Tổng hợp về các Nguyên tắc Tôn giáo).
• العقيدة النظامية في الأركan Islamiyya_{Al-'Aqida al-Nizamiyya}^Arabic (Tín điều Nizamiyyah).
• لمع الأدلة في قواعد عقائد أهل السنة والجماعة_{Luma' al-Adilla fi Qawa'id 'Aqā'id Ahl al-Sunna}^Arabic (Những tia sáng bằng chứng về các nguyên tắc tín điều của những người theo Sunnah).
• Kitabu Asma'illahil Husna (Sách về các tên gọi đẹp của Allah).
• Risalah fi Ushuliddin (Luận văn về các nguyên tắc tôn giáo).
• Syifa'ul Ghalil.
• Al-Karamat.
• Mukhtasharul Isrsyad.

4.2. Lý thuyết Pháp luật (Usul al-Fiqh)

Các tác phẩm quan trọng của ông về lý thuyết pháp luật Hồi giáo (Usul al-Fiqh) bao gồm:

• Al-Burhan, được coi là một trong bốn cuốn sách chính trong khoa học này.
• Al-Talkhis.
• Al-Waraqat.
• Al-Irsyad fi Ushulil Fiqh.
• Kitabul Mujtahidin.
• Risalatun fit-Taqlid wal Ijtihad (Luận văn về Taklid và Ijtihad).
• At-Tuhfah.

4.3. Pháp luật (Fiqh)

Các tác phẩm chính của ông trong lĩnh vực pháp luật Hồi giáo (Fiqh) bao gồm:

• Nihayat al-Matlab fi Dirayat al-Madhhab نهاية المطلب في دراية المذهب_{Kết thúc cuộc tìm kiếm trong kiến thức về trường phái [Shafi'i]}^Arabic, là kiệt tác của ông, mà Ibn Asakir nói rằng chưa từng có tiền lệ trong Hồi giáo.
• Ghiyath al-Umam غياث الأمم_{Sự cứu giúp của các quốc gia}^Arabic.
• Mughith al-Khalq مغيث الخلق_{Người cứu giúp loài người}^Arabic.
• Mukhtasar al-Nihaya.
• As-Silsilah fi Ma'rifatil Qaulain wal Wajhain 'ala Madzhabisy Syafi'i (Chuỗi về kiến thức hai quan điểm và hai khía cạnh theo trường phái Shafi'i).
• Risalatun fil Fiqh (Luận văn về Fiqh).

4.4. So sánh các Madhhab và Các Lĩnh vực Khác

Al-Juwayni cũng có các công trình nghiên cứu so sánh giữa các trường phái luật học Hồi giáo và các đóng góp trong các lĩnh vực học thuật khác:

• Ad-Durratul Madliyah fima Waqa'a min Khilafin bainasy Syafi'iyah wal Hanafiyah (Viên ngọc sáng về sự khác biệt giữa Shafi'iyah và Hanafiyah).
• Mughitsul Khalq fi Tarjihil Qaulil Haq (Người cứu giúp loài người trong việc ưu tiên quan điểm chân lý).
• Al-Asalibu fil Khilafiyat (Các phương pháp trong các vấn đề tranh cãi).
• Ghanyatul Mustarsyidin fil Khilaf (Sự giàu có của những người tìm kiếm hướng dẫn trong tranh cãi).

Trong các lĩnh vực khác, ông đã viết:

• Kitabun fin Nafs (Sách về linh hồn).
• Kitabul Arba'in fil Hadits (Sách bốn mươi hadith).

Cần lưu ý rằng cuốn sách Fara'id al-Simtayn đôi khi bị nhầm là của Al-Juwayni, nhưng thực tế nó được viết bởi một học giả Sunni khác tên là Ibrahim bin Muhammad bin Himaway al Juwayni, người qua đời vào năm 1322 (722 H).

5.1. Quan điểm Triết học và Thần học Cốt lõi

Al-Juwayni là một luật gia Sunni và một Mutakallim, tức một học giả chuyên nghiên cứu các nguyên tắc thần học để bảo vệ và giải thích các vấn đề liên quan đến tín ngưỡng. Ông được cho là người kiên định và không chấp nhận bất kỳ suy đoán pháp lý nào, với nguyên tắc cơ bản là luật pháp không nên bị bỏ mặc cho suy đoán dưới bất kỳ hình thức nào. Thay vào đó, các văn bản (kinh Qur'an và Hadith) chứa đựng câu trả lời cho mọi cuộc tranh luận pháp lý có thể xảy ra. Ông không chỉ thông thạo các văn bản thánh như Qur'an và Hadith mà còn có khả năng giảng dạy cả lý thuyết pháp luật Shafi'i và lý thuyết thần học Ash'ari.

Về bản chất của vũ trụ (alam), Al-Juwayni có quan điểm rằng nó mang tính nisbi (tương đối), nghĩa là sự tồn tại của nó phụ thuộc vào sự tồn tại của Chúa. Quan điểm này không khác biệt nhiều so với một số học giả Mu'tazilah như Abdul Jabbar và Abul Huzail. Al-Juwayni cũng nhấn mạnh rằng con người thường bị cuốn hút bởi những thứ phù du, nhưng cần luôn nhớ đến quyền năng của Chúa, Đấng có thể chấm dứt sự đắm chìm vào những thứ phù du đó bất cứ lúc nào.

Về lời phán của Chúa (firman Tuhan), Al-Juwayni đồng ý với quan điểm của Abul Hasan Al-Asy'ari, một trong những nhân vật hàng đầu của Sunni. Tương tự, về khả năng nhìn thấy Chúa, Al-Juwayni cùng quan điểm với Abul Hasan Al-Asy'ari rằng Chúa có thể được nhìn thấy vào Ngày Phán xét, và việc nhìn thấy Chúa là niềm hạnh phúc lớn lao nhất.

Đối với hành động của con người, Al-Juwayni cho rằng về cơ bản, con người chỉ có tự do định hướng năng lực mà Chúa ban cho họ theo ý muốn và nguyện vọng của mình. Tuy nhiên, trên thực tế, con người không thể làm gì nếu không có quyền năng của Chúa.

5.2. Tranh luận và Bất đồng Thần học

Quan điểm thần học của Al-Juwayni đã gây ra một số tranh cãi. Về công lý của Chúa, Al-Juwayni cho rằng công lý của Chúa là sự khôn ngoan của Ngài trong việc trừng phạt những người có tội. Trong bối cảnh này, quan điểm của ông khác với Mu'tazilah, những người khẳng định rằng công lý của Chúa là những hành động của Ngài nhằm mục đích vì lợi ích và sự tốt lành của con người. Đồng thời, nó cũng khác với Ahlussunnah wal Jama'ah, những người nhấn mạnh rằng công bằng có nghĩa là Chúa có thể làm bất cứ điều gì Ngài muốn vì ý muốn của Ngài là tuyệt đối.

Vì những quan điểm này, Al-Juwayni được coi là một nhân vật gây tranh cãi. Một số học giả cho rằng ông theo trường phái Asy'ariyah, số khác lại cho rằng ông theo Mu'tazilah, và một số khác nữa cho rằng ông đi theo con đường trung dung giữa Ahlussunnah wal Jama'ah và Mu'tazilah, đặc biệt trong bối cảnh hành động của con người, hoặc là con đường trung dung giữa Jabariyah và Qadariyah. Mặc dù dành nhiều thời gian nghiên cứu thần học, Al-Juwayni sau này đã bày tỏ sự hối tiếc về thời gian đã bỏ ra cho các cuộc tranh luận giáo lý.

6.1. Lời khen ngợi và Tiếp nhận Đương thời

Al-Juwayni được ca ngợi rộng rãi bởi các học giả đương thời và hậu thế. Ibn Asakir đã nói về ông: "Vinh quang của Hồi giáo, Imam tuyệt đối của mọi Imam, thẩm quyền chính trong Luật, người mà sự lãnh đạo của ông được đồng thuận ở Đông và Tây, người mà công lao to lớn của ông là sự đồng thuận của người Ả Rập và không phải Ả Rập, người mà không ai sánh kịp trước hay sau ông." Al-Kawthari nhận xét: "Tác phẩm của ông tạo thành mối liên kết giữa các phương pháp của Salaf và Khalaf."

Al-Bakhirzi đã so sánh Al-Juwayni với Al-Shafi'i và Al-Muzani trong luật học, Al-Asmaʿi trong phong cách, Al-Hasan al-Basri trong hùng biện thuyết giáo, và Al-Ash'ari trong thần học suy đoán. Tuy nhiên, Ibn Asakir đã phản bác, nói rằng: "Thực sự ông ấy còn vượt xa hơn thế rất nhiều." Ibn al-Subki cũng khẳng định: "Ai nghĩ rằng có ai đó trong Tứ Đại Madhhab có thể sánh được với sự rõ ràng trong lời nói của ông thì người đó không có kiến thức về ông."

6.2. Phê bình và Tranh cãi

Mặc dù được ca ngợi, Al-Juwayni cũng nhận một số phê bình và là chủ đề của các tranh cãi. Ông được mô tả là người "cứng đầu và không chấp nhận bất kỳ suy đoán pháp lý nào", kiên định với nguyên tắc rằng "luật pháp không nên bị bỏ mặc cho suy đoán dưới bất kỳ hình thức nào". Như đã đề cập, quan điểm thần học của ông đã dẫn đến những diễn giải khác nhau: một số coi ông là người theo Ash'ari, số khác là Mu'tazilah, hoặc là người đi theo con đường trung dung. Sự đa dạng trong cách tiếp nhận này phản ánh tính phức tạp và chiều sâu trong tư tưởng của Al-Juwayni.