1. Cuộc đời và Bối cảnh đầu đời
Matvey Kuzmin sinh ra trong một gia đình nông dân và đã sống cuộc đời mình gắn bó với mảnh đất quê hương, kiên định với lối sống truyền thống ngay cả trong thời kỳ thay đổi xã hội lớn ở Liên Xô.
1.1. Thời thơ ấu và niên thiếu
Kuzmin sinh ngày 3 tháng 8 năm 1858 tại làng Kurakino, thuộc Huyện Velikoluksky, tỉnh Pskov, Đế quốc Nga. Ông là một nông dân tự do, không làm việc cho chính phủ và đã từ chối lời đề nghị tham gia vào kolkhoz (nông trường tập thể) do chính quyền Liên Xô tổ chức. Dù vậy, ông vẫn sống cùng cháu trai và tiếp tục săn bắn, đánh cá trong khu vực của nông trường tập thể "Rassvet" (РассветBình minhRussian). Ông được biết đến với biệt danh "Biriuk", có nghĩa là "sói đơn độc", phản ánh lối sống độc lập và kín đáo của mình.
2. Hành động anh hùng trong Thế chiến II
Trong bối cảnh đất nước bị xâm lược, Matvey Kuzmin, dù đã ở tuổi già, đã thể hiện lòng dũng cảm và trí tuệ phi thường, thực hiện một hành động anh hùng góp phần quan trọng vào cuộc kháng chiến.
2.1. Bối cảnh chiếm đóng của quân Đức
Vào tháng 2 năm 1942, khu vực quê nhà của Matvey Kuzmin bị lực lượng Đức Quốc xã chiếm đóng trong Chiến tranh thế giới thứ hai. Một tiểu đoàn Đức đã đóng quân tại làng Kurakino và được giao nhiệm vụ xuyên thủng hệ thống phòng thủ của Liên Xô ở khu vực Velikiye Luki bằng cách tiến vào phía sau quân Liên Xô đang cố thủ tại Cao điểm Malkino.
2.2. Dẫn dụ trận phục kích
Vào ngày 13 tháng 2 năm 1942, chỉ huy Đức đã tiếp cận Matvey Kuzmin, lúc này đã 83 tuổi, và đề nghị ông dẫn đường cho đơn vị của họ. Đổi lại, Kuzmin sẽ nhận được tiền, bột mì, dầu hỏa, và một khẩu súng săn Sauer & Sohn. Kuzmin đã đồng ý với lời đề nghị này. Tuy nhiên, khi biết được lộ trình dự kiến của quân Đức, ông đã bí mật cử cháu trai của mình là Vasilij đến Pershino, cách Kurakino khoảng 6 km, để cảnh báo quân đội Liên Xô. Ông cũng đề xuất một kế hoạch phục kích gần làng Malkino. Trong đêm đó, Kuzmin đã dẫn các đơn vị Đức đi qua những con đường khó khăn, hiểm trở, và đưa họ đến vùng ngoại ô Malkino vào rạng sáng.
2.3. Hy sinh và cái chết
Tại Malkino, những người bảo vệ làng và tiểu đoàn 2 của Lữ đoàn Súng trường Thiếu sinh quân số 31 thuộc Mặt trận Kalinin đã đồng loạt tấn công. Tiểu đoàn Đức bị tấn công dữ dội bởi hỏa lực súng máy hạng nặng, gây ra tổn thất lớn với khoảng 50 lính chết và 20 lính bị bắt làm tù binh. Giữa sự hỗn loạn đó, một sĩ quan Đức đã nhận ra Kuzmin đã lừa dối họ, và đã chĩa súng lục về phía ông, bắn ông hai phát. Kuzmin đã hy sinh ngay tại chỗ trong cuộc giao tranh.
2.4. Tang lễ và An táng
Ba ngày sau cái chết của ông, Matvey Kuzmin đã được an táng với nghi thức quân sự đầy đủ. Sau đó, thi hài của ông được cải táng tại nghĩa trang quân sự Velikiye Luki, nơi ông yên nghỉ cùng với những anh hùng khác của Liên Xô.
3. Di sản và vinh danh sau khi mất
Sự hy sinh của Matvey Kuzmin đã trở thành một câu chuyện truyền cảm hứng và được vinh danh rộng rãi, trở thành một biểu tượng của lòng dũng cảm và sự kiên cường trong Chiến tranh Vệ quốc Vĩ đại.
3.1. Được truy tặng danh hiệu Anh hùng Liên Xô
Matvey Kuzmin được truy tặng danh hiệu Anh hùng Liên Xô vào ngày 8 tháng 5 năm 1965, hơn 23 năm sau khi ông hy sinh. Ông là người lớn tuổi nhất từng nhận được danh hiệu cao quý này, ở tuổi 83 khi qua đời. Hành động tự hy sinh của ông đã được so sánh với Ivan Susanin, một nhân vật lịch sử nổi tiếng khác của Nga, người cũng đã dẫn dụ kẻ thù vào cái chết để bảo vệ quê hương.
3.2. Ảnh hưởng trong văn học và đại chúng
Cái chết của Kuzmin được biết đến rộng rãi thông qua một bài báo của Boris Polevoy đăng trên tờ báo Pravda. Polevoy là một phóng viên quân sự ở khu vực đó và đã tham dự tang lễ của Kuzmin. Năm 1948, Polevoy đã viết một câu chuyện thiếu nhi mang tên Ngày cuối cùng của Matvey Kuzmin, câu chuyện này vẫn được đưa vào chương trình đọc của học sinh lớp ba ở Nga. Câu chuyện này đã góp phần định hình nhận thức của nhiều thế hệ về lòng yêu nước và tinh thần chiến đấu chống lại quân xâm lược, trở thành một phần quan trọng trong tự sự quốc gia Nga.
3.3. Tượng đài và tưởng niệm
Để tôn vinh Matvey Kuzmin, nhiều con phố trên khắp Liên Xô đã được đặt theo tên ông. Một tàu đánh cá của hải quân Liên Xô cũng được đặt tên theo ông. Vào năm 1943, một tượng đài vinh danh ông đã được dựng lên tại ga tàu điện ngầm Izmailovsky Park ở Moskva, nay là ga Partizanskaya. Tượng đài này do nhà điêu khắc Xô viết Matvey Manizer thiết kế, là một minh chứng hùng hồn cho sự tri ân và tưởng nhớ của đất nước đối với hành động anh hùng của ông.