Leda (thần thoại)

1.1. Nguồn gốc và Cha mẹ

Leda là con gái của Thestius, vua xứ Aetolia. Về danh tính của mẹ nàng, các nguồn thần thoại có nhiều dị bản khác nhau:

• Có thể là Leucippe.
• Có thể là Deidameia, con gái của Perieres.
• Có thể là Eurythemis, con gái của Cleoboea.
• Có thể là Laophonte, con gái của Pleuron.
• Theo Alcman, cha mẹ của Leda là Glaucus và Laophonte.
• Theo Eumelus, cha mẹ nàng là Sisyphus và Panteiduia (hoặc Paneidyia).

1.2. Hôn nhân và Con cái

Leda kết hôn với Tyndareus, vua của Sparta. Cuộc hôn nhân này đã sinh ra nhiều người con, bao gồm:

• Helen (sau này nổi tiếng là "Helen của thành Troy").
• Clytemnestra.
• Castor và Pollux (còn được gọi là Dioscuri).

Ngoài ra, Leda còn có ba người con gái khác với Tyndareus là Timandra, Phoebe và Philonoe.

2.1. Cuộc gặp gỡ với Zeus và Thiên nga

Leda được Zeus ngưỡng mộ vì vẻ đẹp tuyệt trần của nàng. Để tiếp cận và quyến rũ (hoặc cưỡng bức) Leda mà không bị vợ mình là Hera phát hiện, Zeus đã hóa thân thành một con thiên nga trắng muốt. Trong hình dạng thiên nga, Zeus giả vờ bị một con đại bàng săn đuổi và bay sà vào vòng tay Leda để tìm sự che chở. Leda, vì lòng thương cảm, đã ôm lấy con thiên nga vào lòng để bảo vệ nó. Ngay trong đêm đó, Zeus đã giao hợp với Leda. Điều đáng chú ý là cùng đêm đó, Leda cũng đã ăn nằm với chồng mình là vua Tyndareus.

2.2. Trứng, sự ra đời của các con và nguồn gốc cha mẹ

Kết quả của cuộc gặp gỡ với Zeus và Tyndareus là Leda đã sinh ra hai quả trứng. Từ những quả trứng này đã nở ra các người con: Helen, Clytemnestra, Castor và Pollux (Dioscuri). Tuy nhiên, các tài liệu thần thoại không nhất quán về việc ai là con của Zeus (mang dòng máu nửa thần) và ai là con của Tyndareus (mang dòng máu phàm trần), cũng như đứa trẻ nào nở từ quả trứng nào.

• Thông thường, sự phân chia là một nửa thần thánh và một nửa phàm trần.
• Một điểm nhất quán là Helen luôn được coi là con gái của Zeus.
• Đối với Castor và Pollux, đôi khi cả hai đều được coi là phàm trần, đôi khi cả hai đều thần thánh. Tuy nhiên, nếu chỉ có một trong hai là bất tử, thì đó luôn là Pollux.

2.3. Các dị bản và diễn giải khác

Thần thoại về Leda còn có những dị bản và cách diễn giải khác:

• Một dị bản nổi tiếng kể rằng Nemesis, nữ thần báo thù, mới là mẹ ruột của Helen. Nemesis cũng bị Zeus quyến rũ dưới lốt thiên nga và sinh ra một quả trứng. Quả trứng này sau đó được một người chăn cừu tìm thấy và đưa cho Leda. Leda đã cẩn thận giữ quả trứng trong một cái rương cho đến khi nó nở, và khi Helen chào đời, Leda đã nhận nuôi nàng làm con gái mình. Để kỷ niệm sự ra đời của Helen, Zeus đã tạo ra chòm sao Cygnus (Thiên Nga) trên bầu trời.
• Trong tác phẩm Iliad của Homer, Helen nhìn xuống từ tường thành Thành Troy và thắc mắc tại sao không thấy các anh trai mình (Castor và Pollux) trong số những người Achaea. Người kể chuyện giải thích rằng cả hai đã chết và được chôn cất ở quê hương Lacedaemon, ngụ ý rằng ít nhất trong truyền thống Homeric, cả Castor và Pollux đều là người phàm.

3.1. Miêu tả trong Nghệ thuật Thị giác

Chủ đề Leda và Thiên nga đã được tái hiện trong vô số tác phẩm nghệ thuật qua các thời kỳ:

• Trong nghệ thuật cổ đại, hình ảnh Leda và các con của nàng là những chủ đề được yêu thích. Các bức bích họa cổ từ Pompeii là một ví dụ điển hình.
• Thời kỳ Phục hưng chứng kiến sự bùng nổ của các tác phẩm lấy cảm hứng từ Leda. Các họa sĩ nổi tiếng như Leonardo da Vinci, Michelangelo, Correggio và François Boucher đều có những phiên bản riêng về Leda và Thiên nga. Mặc dù một số tác phẩm gốc của Michelangelo đã bị thất lạc, nhưng vẫn còn những bản sao thế kỷ 16 cho thấy tầm ảnh hưởng của ông.

• Trong nghệ thuật hiện đại, chủ đề này vẫn tiếp tục được khám phá. Gustave Moreau đã vẽ bức Leda vào cuối thế kỷ 19. Nghệ sĩ người Úc Sidney Nolan đã tạo ra ít nhất hàng chục tác phẩm về Leda và Thiên nga trong những năm 1950 và 1960, liên hệ với các huyền thoại về Chiến tranh thành Troy và Chiến tranh thế giới thứ nhất. Honoré Desmond Sharrer cũng có một bức tranh lớn mang tên "Leda & the Folks", tập trung vào cả Leda và cha mẹ của nghệ sĩ Elvis Presley, hiện đang được trưng bày tại Bảo tàng Nghệ thuật Smith College.

3.2. Ảnh hưởng trong Văn học và các lĩnh vực khác

Ngoài nghệ thuật thị giác, Leda còn có ảnh hưởng sâu rộng trong văn học và các lĩnh vực văn hóa khác:

• Trong thơ ca, nhà thơ người Ireland William Butler Yeats đã viết bài thơ nổi tiếng "Leda và Thiên nga", khám phá chủ đề này từ góc độ triết học và lịch sử.
• Trong âm nhạc, vào tháng 10 năm 2022, thần thoại về Leda đã truyền cảm hứng cho nghệ sĩ Hozier sáng tác bài hát Swan Upon Leda, như một phản ứng trước phán quyết của Tòa án Tối cao Hoa Kỳ trong vụ Dobbs kiện Tổ chức Sức khỏe Phụ nữ Jackson, đã bãi bỏ Roe kiện Wade.
• Trong thiên văn học, tên Leda được đặt cho vệ tinh thứ 10 của Sao Mộc và một tiểu hành tinh trong vành đai tiểu hành tinh, thể hiện sự công nhận và vinh danh nhân vật thần thoại này.