Itamar Franco

1.1. Nơi sinh và quan hệ gia đình

Franco được sinh non trên biển vào ngày 28 tháng 6 năm 1930, trên một con tàu đang di chuyển giữa Salvador và Rio de Janeiro. Vì vậy, ông được đăng ký khai sinh tại Salvador. Tên "Itamar" của ông được đặt theo tên con tàu "Ita" và từ "mar" trong tiếng Bồ Đào Nha có nghĩa là "biển".

Về phía cha, ông mang một phần dòng dõi người Đức (từ gia đình Stiebler ở Minas Gerais). Trong khi đó, về phía mẹ, ông hoàn toàn là người Ý, với cả hai ông bà ngoại của ông đều đã di cư đến Brasil từ Ý. Thậm chí tên mẹ của ông là Itália_Ý^Portuguese, có nghĩa là "Ý" trong tiếng Bồ Đào Nha. Cha của Franco đã qua đời trước khi ông chào đời.

1.2. Giáo dục và hoạt động ban đầu

Gia đình của Franco có nguồn gốc từ Juiz de Fora, bang Minas Gerais, nơi ông lớn lên và theo học. Năm 1955, ông tốt nghiệp trường Kỹ thuật Juiz de Fora, một viện thuộc Đại học Liên bang Juiz de Fora (UFJF), với bằng kỹ sư xây dựng.

Trước khi chính thức bước vào chính trường ở cấp quốc gia, Franco đã bắt đầu sự nghiệp công vụ của mình tại thành phố quê hương. Ông lần lượt giữ các chức vụ như nghị viên và phó thị trưởng của Juiz de Fora, tích lũy kinh nghiệm trong quản lý địa phương.

2.1. Bắt đầu sự nghiệp chính trị và hoạt động Thượng nghị sĩ

Franco bắt đầu tham gia chính trị vào giữa những năm 1950. Sau khi giữ các chức vụ cấp địa phương, ông được bầu làm Thị trưởng Juiz de Fora trong hai nhiệm kỳ riêng biệt (từ năm 1967 đến 1971 và một lần nữa từ năm 1973 đến 1974). Ông từ chức Thị trưởng vào năm 1974 để thành công tranh cử vào Thượng viện Liên bang, đại diện cho bang Minas Gerais.

Ông nhanh chóng trở thành một nhân vật cấp cao trong Phong trào Dân chủ Brazil (Movimento Democrático Brasileiro, MDB), đảng đối lập chính thức với chế độ quân sự đã cai trị Brasil từ năm 1964 đến 1985. Ông từng giữ chức phó lãnh đạo MDB trong Thượng viện vào các năm 1976 và 1977.

Năm 1982, ông tái đắc cử thượng nghị sĩ. Tuy nhiên, ông đã thất bại trong nỗ lực tranh cử Thống đốc bang Minas Gerais vào năm 1986 với tư cách là ứng cử viên của Đảng Tự do (PL). Trong nhiệm kỳ Thượng nghị sĩ của mình, Franco là một trong những nhân vật chủ chốt thúc đẩy sáng kiến khôi phục ngay lập tức các cuộc bầu cử trực tiếp cho chức vụ Tổng thống, mặc dù sáng kiến này ban đầu không thành công. Ông cũng từng là lãnh đạo của Đảng Tự do trong Thượng viện.

Là một thành viên tích cực của Quốc hội Lập hiến bắt đầu vào ngày 1 tháng 2 năm 1987, Franco đã bỏ phiếu cho nhiều đề xuất mang tính tiến bộ:

• Cắt đứt quan hệ giữa Brasil và các quốc gia theo đuổi chính sách phân biệt chủng tộc (như Nam Phi vào thời điểm đó).
• Thiết lập lệnh writ of mandamus tập thể.
• Tăng 50% tiền lương cho thời gian làm thêm giờ sau một tuần làm việc bốn mươi giờ.
• Hợp pháp hóa việc phá thai.
• Quy định ca làm việc liên tục sáu giờ với thông báo tỷ lệ thuận theo thời gian phục vụ.
• Củng cố sự đoàn kết công đoàn và chủ quyền nhân dân.
• Quốc hữu hóa lòng đất và hệ thống tài chính.
• Hạn chế gánh nặng thanh toán nợ nước ngoài và tạo ra một quỹ hỗ trợ cải cách ruộng đất.

Ngược lại, ông bỏ phiếu chống lại các đề xuất tái áp dụng án tử hình và chống lại việc kéo dài nhiệm kỳ của Tổng thống José Sarney, người mà ông công khai phản đối và kêu gọi phế truất vì cáo buộc tham nhũng. Điều trớ trêu là, khi Franco trở thành Tổng thống, Sarney lại trở thành một trong những đồng minh của ông.

2.2. Nhiệm kỳ Phó Tổng thống (1990-1992)

Năm 1989, Itamar Franco rời Đảng Tự do và gia nhập Đảng Tái thiết Quốc gia (PRN), một đảng nhỏ hơn, để được chọn làm người liên danh tranh cử với ứng cử viên tổng thống Fernando Collor de Mello. Lý do chính đằng sau việc lựa chọn Franco là ông đại diện cho một trong những bang lớn nhất của Brasil (Minas Gerais), trái ngược với Collor, người đến từ bang nhỏ Alagoas. Thêm vào đó, danh tiếng mà ông có được khi công khai kêu gọi luận tội Tổng thống José Sarney vì cáo buộc tham nhũng cũng đã góp phần vào sự lựa chọn này.

Collor và Franco đã giành chiến thắng sát nút trong cuộc bầu cử trước Luiz Inácio Lula da Silva, người sau này trở thành Tổng thống (2003-2010).

Khi nhậm chức Phó Tổng thống, Franco nhanh chóng bất đồng với Tổng thống Collor, nhiều lần đe dọa từ chức do không đồng ý với một số chính sách của Tổng thống, đặc biệt là liên quan đến tư nhân hóa. Ông đã công khai bày tỏ sự phản đối của mình.

Vào thứ Ba, ngày 29 tháng 9 năm 1992, Tổng thống Collor bị buộc tội tham nhũng và bị luận tội bởi Quốc hội. Theo Hiến pháp Brasil, quyền lực của một tổng thống bị luận tội sẽ bị đình chỉ trong 180 ngày. Do đó, Franco trở thành quyền Tổng thống vào ngày 2 tháng 10 năm 1992. Collor chính thức từ chức vào ngày 29 tháng 12 năm 1992 khi rõ ràng là Thượng viện sẽ kết tội và phế truất ông. Vào thời điểm đó, Franco chính thức nhậm chức Tổng thống. Dù đã là Phó Tổng thống gần ba năm, các cuộc thăm dò cho thấy phần lớn dân chúng không biết ông là ai khi ông trở thành quyền Tổng thống.

2.3. Nhiệm kỳ Tổng thống (1992-1995)

Nhiệm kỳ Tổng thống của Itamar Franco là một giai đoạn chuyển tiếp đầy thách thức, nơi ông đã thực hiện các cải cách kinh tế sâu rộng và khôi phục niềm tin vào chính phủ sau một thời kỳ hỗn loạn.

2.3.1. Chính sách đối nội và phong cách lãnh đạo

Franco lên nắm quyền vào thời điểm Brasil đang ở giữa một cuộc khủng hoảng kinh tế nghiêm trọng, với lạm phát đạt mức 1.110% vào năm 1992 và tăng vọt lên gần 2.400% vào năm 1993. Mặc dù đôi khi bị xem là một nhà lãnh đạo thất thường và lập dị, ông đã đưa ra một quyết định then chốt khi chọn Fernando Henrique Cardoso làm Bộ trưởng Tài chính. Cardoso sau đó đã khởi xướng "Plano Real" (Kế hoạch Real), một chương trình kinh tế đột phá đã thành công trong việc ổn định nền kinh tế và chấm dứt tình trạng siêu lạm phát.

Trong một cử chỉ khác thường, ngay trước khi nhậm chức, Franco đã trao cho các thượng nghị sĩ một tài liệu liệt kê giá trị tài sản ròng và các tài sản cá nhân của mình, nhằm thể hiện sự minh bạch. Ban đầu, tỷ lệ tán thành của ông đạt 60%. Sau nhiệm kỳ đầy biến động của Tổng thống Collor, Franco nhanh chóng thành lập một nội các cân bằng về chính trị và tìm kiếm sự ủng hộ rộng rãi trong Quốc hội, góp phần khôi phục sự ổn định chính trị.

Trong nhiệm kỳ Tổng thống của ông, vào tháng 4 năm 1993, Brasil đã tổ chức một cuộc trưng cầu dân ý được mong đợi từ lâu để xác định hệ thống chính trị (duy trì cộng hòa hay khôi phục chế độ quân chủ) và hình thức chính phủ (hệ thống tổng thống hay hệ thống nghị viện). Kết quả là, hệ thống cộng hòa và hệ thống tổng thống lần lượt chiếm ưu thế với đa số lớn. Franco luôn ưu tiên chính phủ nghị viện, nhưng ông tôn trọng kết quả của cuộc bỏ phiếu.

Năm 1993, Franco cũng đã kiên quyết chống lại các lời kêu gọi từ nhiều cơ quan quân sự và dân sự nhằm giải tán Quốc hội, mà một số nguồn tin mô tả là một "âm mưu đảo chính". Hành động này củng cố cam kết của ông đối với nền dân chủ và hiến pháp.

Chính quyền của ông được ghi nhận vì đã khôi phục tính toàn vẹn và sự ổn định trong chính phủ, đặc biệt sau nhiệm kỳ đầy rắc rối của Collor. Bản thân Tổng thống Franco luôn giữ danh tiếng về sự trung thực, và phong cách cá nhân của ông được coi là rất khác biệt so với phong cách "đế vương và nghi lễ" của Collor. Mặc dù đôi khi hành vi cá nhân của Franco bị mô tả là thất thường và lập dị, điều này không làm lu mờ những thành tựu chính trị của ông.

Vào cuối năm 1993, Franco đã đề nghị từ chức để kêu gọi một cuộc bầu cử sớm hơn, nhưng Quốc hội đã từ chối đề nghị này. Đến cuối nhiệm kỳ, tỷ lệ chấp thuận công việc của Franco đã tăng vọt lên gần 80-90%, phản ánh sự hài lòng của công chúng với chính sách của ông. Cho đến tháng 5 năm 2016 (khi Michel Temer nhậm chức Tổng thống), Franco vẫn là Tổng thống cuối cùng của Brasil không được bầu trực tiếp vào chức vụ đó mà là kế nhiệm từ vị trí Phó Tổng thống.

2.4. Hoạt động sau khi mãn nhiệm Tổng thống

Franco bị cấm tranh cử một nhiệm kỳ đầy đủ trong cuộc Tổng tuyển cử năm 1994. Theo luật vào thời điểm đó, bất cứ khi nào một phó tổng thống Brasil phục vụ một phần nhiệm kỳ của tổng thống, điều đó được tính là một nhiệm kỳ đầy đủ, và các tổng thống Brasil bị cấm tái đắc cử ngay lập tức. Fernando Henrique Cardoso trở thành ứng cử viên chính thức (đôi khi được mô tả là người do Franco lựa chọn) để kế nhiệm Franco và đã được bầu làm Tổng thống vào cuối năm 1994.

Tuy nhiên, Franco nhanh chóng trở thành một nhà phê bình gay gắt đối với chính phủ của Cardoso và không đồng ý với chương trình tư nhân hóa. Sau đó, ông đã phục vụ trong vai trò Đại sứ tại Bồ Đào Nha ở Lisbon (từ năm 1995 đến 1996) và sau đó là Đại sứ của Tổ chức các Quốc gia châu Mỹ tại Washington, D.C. cho đến năm 1998.

Franco đã cân nhắc tranh cử tổng thống trong cuộc bầu cử năm 1998, nhưng cuối cùng đã rút lui sau khi những thay đổi hiến pháp cho phép Cardoso tái tranh cử. Tuy nhiên, ông đã được bầu làm Thống đốc bang Minas Gerais vào năm 1998, đánh bại người đương nhiệm được Cardoso ủng hộ trong một chiến thắng áp đảo. Ngay sau khi nhậm chức, ông đã ban hành lệnh đình chỉ thanh toán nợ nhà nước, một hành động gây tranh cãi làm trầm trọng thêm cuộc khủng hoảng kinh tế quốc gia, được cho là một động thái chính trị nhằm gây khó khăn cho Tổng thống Cardoso.

Itamar Franco giữ ghế thống đốc cho đến năm 2003. Ông từ chối tìm kiếm tái tranh cử và thay vào đó ủng hộ ứng cử viên chiến thắng cuối cùng là Aécio Neves. Sau đó, ông giữ chức Đại sứ tại Ý cho đến khi rời vị trí này vào năm 2005. Trong cuộc bầu cử tổng thống năm 2002, Franco đã tán thành Luiz Inácio Lula da Silva, người đã đắc cử, mặc dù ông một lần nữa từ chối tự mình tranh cử.

Mặc dù không thành công trong việc tìm kiếm đề cử tổng thống của Đảng Phong trào Dân chủ Brasil (PMDB) ở tuổi 76 vào năm 2006, ông đã ủng hộ Geraldo Alckmin chống lại Lula. Ông cũng được xem xét lại, dù tuổi đã cao, như một ứng cử viên Tổng thống vào năm 2010. Thay vào đó, Franco đã tranh cử và giành chiến thắng trong cuộc đua trở thành Thượng nghị sĩ từ Minas Gerais cùng với Neves, giữ chức vụ này cho đến khi ông qua đời.

5.1. Các thành tựu chính và đánh giá tích cực

Itamar Franco được đánh giá cao về những đóng góp quan trọng trong việc khôi phục sự ổn định kinh tế và chính trị cho Brasil sau một thời kỳ hỗn loạn. Thành tựu nổi bật nhất của ông là việc triển khai thành công Plano Real, một chương trình kinh tế đột phá đã kiểm soát được tình trạng siêu lạm phát nghiêm trọng của đất nước. Với lạm phát đạt 2.400% vào năm 1993, Plano Real đã mang lại sự ổn định giá cả và niềm tin cho nền kinh tế, tạo nền tảng cho sự tăng trưởng bền vững sau này.

Ngoài ra, chính quyền của ông cũng được ghi nhận vì đã khôi phục tính toàn vẹn và sự ổn định trong chính phủ sau nhiệm kỳ đầy rắc rối của Tổng thống Collor. Phong cách lãnh đạo của Franco, mặc dù đôi khi bị coi là lập dị, lại được đánh giá là trung thực và khác biệt so với vai trò "đế vương" của người tiền nhiệm. Ông đã thể hiện cam kết kiên định với nền dân chủ khi kiên quyết chống lại các lời kêu gọi giải tán Quốc hội vào năm 1993, điều mà một số nguồn tin mô tả là một "âm mưu đảo chính".

Trong chính sách đối ngoại, Franco cũng được ghi nhận với ý tưởng về một khu vực thương mại tự do bao trùm toàn bộ Nam Mỹ, một sáng kiến được nhiều nhà lãnh đạo quốc tế đón nhận. Việc Brasil phê chuẩn các hiệp ước quan trọng như Hiệp ước Tlatelolco và thỏa thuận bốn bên về không phổ biến vũ khí hạt nhân cũng là minh chứng cho những đóng góp của ông vào quan hệ quốc tế. Vào cuối nhiệm kỳ, tỷ lệ tán thành công việc của ông đã tăng vọt lên gần 80-90%, phản ánh sự hài lòng của công chúng đối với những thành tựu mà chính quyền ông đã đạt được.

5.2. Những lời chỉ trích và tranh cãi

Mặc dù có nhiều thành tựu, nhiệm kỳ của Itamar Franco và các hoạt động sau này cũng không tránh khỏi những lời chỉ trích và tranh cãi. Một trong những điểm gây tranh cãi lớn nhất là quyết định của ông khi làm Thống đốc bang Minas Gerais vào năm 1998, khi ông ban hành lệnh đình chỉ thanh toán nợ của bang đối với chính phủ trung ương. Hành động này đã làm trầm trọng thêm cuộc khủng hoảng kinh tế quốc gia vào thời điểm đó và bị nhiều người coi là một động thái chính trị nhằm gây khó khăn cho chính quyền của Tổng thống Fernando Henrique Cardoso, người mà ông đã trở thành một nhà phê bình gay gắt.

Ngoài ra, phong cách lãnh đạo cá nhân của Franco đôi khi cũng bị mô tả là thất thường và lập dị. Mặc dù sự trung thực của ông không bị nghi ngờ, hành vi cá nhân của ông đôi khi gây ra sự chú ý không mong muốn và một số thời điểm, danh tiếng của ông bị cho là đã "xuống đáy". Những lời chỉ trích này, dù không làm lu mờ hoàn toàn những đóng góp tích cực của ông, đã thêm vào bức tranh phức tạp về một nhà lãnh đạo có ảnh hưởng nhưng cũng đầy cá tính.