1. Cuộc đời và bối cảnh ban đầu
Biển Đức IX, tên khai sinh là Theophylactus, được sinh ra tại Roma vào khoảng năm 1012. Ông xuất thân từ Gia đình Tusculum, một dòng họ quý tộc quyền lực và có ảnh hưởng sâu rộng trong chính trường Roma thời bấy giờ.
Dòng họ Tusculum có mối quan hệ huyết thống mật thiết với nhiều vị Giáo hoàng tiền nhiệm, bao gồm Giáo hoàng Biển Đức VIII và Giáo hoàng Gioan XIX (là chú của ông), Giáo hoàng Gioan XII (là ông chú), Giáo hoàng Gioan XI (là ông cố chú), và có thể là họ hàng xa với Giáo hoàng Sergiô III. Điều này cho thấy quyền lực và sự chi phối của gia đình ông đối với Tòa Thánh trong giai đoạn này.
1.1. Mối quan hệ gia đình và việc đắc cử Giáo hoàng
Cha của Theophylactus là Bá tước Alberic III của Tusculum, người đã sử dụng ảnh hưởng và tiền bạc để đảm bảo việc con trai mình được bầu làm Giáo hoàng. Sự kiện này được xem là một hành vi mại thánh trắng trợn.
Theophylactus được phong Giáo hoàng vào tháng 10 năm 1032. Ông còn rất trẻ vào thời điểm đó, khoảng 20 tuổi. Tuy nhiên, một số nguồn lịch sử khác, dựa trên lời kể của tu sĩ Rupert Glaber từ Auxerre, cho rằng ông có thể chỉ mới 11 hoặc 12 tuổi khi lên ngôi Giáo hoàng, biến ông trở thành vị Giáo hoàng trẻ tuổi nhất trong lịch sử.
2. Triều đại Giáo hoàng lần thứ nhất (1032-1044)
Triều đại Giáo hoàng đầu tiên của Biển Đức IX, từ tháng 10 năm 1032 đến tháng 9 năm 1044, được đánh dấu bằng sự hỗn loạn, các cuộc đấu đá phe phái và những bê bối liên tục. Ngay từ khi đắc cử, Biển Đức IX đã phải đối mặt với nhiều cáo buộc về lối sống xa hoa, phóng đãng và hành vi không phù hợp với cương vị của một Giáo hoàng.
Ông bị chỉ trích nặng nề bởi nhiều nhân vật cùng thời và các nhà sử học sau này. Ferdinand Gregorovius, một nhà sử học chống Giáo hoàng, nhận xét rằng Biển Đức IX như "một con quỷ từ địa ngục, đội lốt linh mục, chiếm ngai tòa Thánh Phêrô và làm ô uế các bí tích thiêng liêng của tôn giáo bằng những hành vi xấc xược của mình". Horace K. Mann gọi ông là "nỗi hổ thẹn của ngai tòa Thánh Phêrô".
Giáo hoàng Victor III, trong cuốn sách thứ ba của bộ Đối thoại, đã miêu tả cuộc đời của Biển Đức IX là "những vụ hãm hiếp, giết người và những hành vi bạo lực, đồng tính luyến ái không thể nói thành lời khác. Cuộc đời ông với tư cách là một Giáo hoàng quá ghê tởm, quá hôi thối, quá đáng nguyền rủa, đến nỗi tôi rùng mình khi nghĩ về nó." Giám mục Benno của Piacenza cũng cáo buộc Biển Đức IX phạm phải "nhiều tội ngoại tình và giết người đê tiện". Trong tác phẩm Liber Gomorrhianus của mình, Thánh Phêrô Đamianô còn tố cáo Biển Đức IX thường xuyên phạm tội kê gian, hành vi thú tính và bảo trợ cho các cuộc truy hoan.
Tuy nhiên, nhà sử học Reginald Lane Poole cho rằng những lời buộc tội này cần được xem xét trong bối cảnh chính trị thù địch gay gắt thời bấy giờ, khi các cáo buộc thường được đưa ra và tin tưởng dựa trên khả năng hơn là bằng chứng xác thực. Ông lưu ý rằng Biển Đức IX chỉ bị "khinh miệt sau khi ông ta làm mất uy tín bản thân bằng việc bán chức Giáo hoàng; và càng về sau, danh tiếng của ông ta càng trở nên tồi tệ hơn". Poole xem Biển Đức IX là "một Giáo hoàng cẩu thả, rất có thể là một người trụy lạc", nhưng cũng chỉ ra rằng hình ảnh của ông được vẽ ra vào thời điểm những phe phái chống đối ông đang lên ngôi, và ông không có bạn bè hay người ủng hộ.
Vào năm 1036, Biển Đức IX đã bị buộc phải rời khỏi Roma, nhưng sau đó ông trở lại với sự giúp đỡ của Hoàng đế Conrad II, người đã trục xuất các giám mục Piacenza và Cremona khỏi giáo phận của họ. Đến tháng 9 năm 1044, sự phản đối đối với lối sống trụy lạc của Biển Đức IX lại một lần nữa buộc ông phải rời khỏi thành phố và Sylvester III được bầu lên thay thế.
3. Triều đại Giáo hoàng lần thứ hai (1045) và việc mua bán chức vụ Giáo hoàng
Vào tháng 4 năm 1045, lực lượng ủng hộ Biển Đức IX đã trở lại và trục xuất đối thủ của ông, cho phép Biển Đức tái chiếm ngai Giáo hoàng. Tuy nhiên, triều đại thứ hai này chỉ kéo dài vỏn vẹn một tháng.
Biển Đức IX, nghi ngờ khả năng duy trì vị trí của mình và mong muốn kết hôn với em họ, đã quyết định thoái vị vào tháng 5 năm 1045. Ông đã tham khảo ý kiến cha đỡ đầu của mình là linh mục mộ đạo Gioan Gratianus, về khả năng từ chức. Biển Đức IX đề nghị nhượng lại chức Giáo hoàng cho cha đỡ đầu với điều kiện được bồi hoàn các chi phí bầu cử. Gioan Gratianus đã trả cho ông một số tiền lớn (tương đương 650 kilôgam vàng theo một nguồn tin Nhật Bản, hoặc 1.500 pao vàng), và được công nhận là Giáo hoàng kế nhiệm với danh hiệu Giáo hoàng Grêgôriô VI.
Phêrô Đamianô đã hoan nghênh sự thay đổi này và viết thư cho vị Giáo hoàng mới, thúc giục ông xử lý các bê bối trong Giáo hội ở Ý, đặc biệt nhấn mạnh đến các giám mục tồi tệ ở Pesaro, Città di Castello và Fano.
4. Triều đại Giáo hoàng lần thứ ba (1047-1048) và sự truất phế cuối cùng
Không lâu sau khi thoái vị, Biển Đức IX đã hối hận về quyết định của mình và quay trở lại Roma, chiếm lại thành phố và giữ ngôi Giáo hoàng cho đến tháng 7 năm 1046, mặc dù Grêgôriô VI vẫn được công nhận là Giáo hoàng hợp lệ. Cùng lúc đó, Sylvester III cũng tái khẳng định quyền của mình.
Trước tình hình hỗn loạn với ba Giáo hoàng cùng tranh giành quyền lực, một số giáo sĩ và giáo dân có ảnh hưởng đã thỉnh cầu Hoàng đế Heinrich III vượt Đèo Brenner vào Ý để lập lại trật tự. Hoàng đế Heinrich III đã can thiệp và triệu tập Công đồng Sutri vào tháng 12 năm 1046 để giải quyết vấn đề. Tại công đồng này, Biển Đức IX và Sylvester III đều bị tuyên bố phế truất, trong khi Grêgôriô VI được khuyến khích từ chức vì thỏa thuận ông đã ký với Biển Đức IX bị coi là mại thánh. Một người Đức, Clêmentê II, đã được chọn để kế nhiệm Grêgôriô VI. Biển Đức IX đã không tham dự công đồng và không chấp nhận việc mình bị phế truất.
Khi Clêmentê II qua đời vào tháng 10 năm 1047, Biển Đức IX đã chiếm giữ Cung điện Lateran vào tháng 11, một lần nữa trở thành Giáo hoàng. Tuy nhiên, ông đã bị quân đội Đức đánh đuổi vào tháng 7 năm 1048. Để lấp đầy khoảng trống quyền lực, Đamasô II, một người gốc Đức, đã được bầu làm Giáo hoàng và được công nhận rộng rãi. Biển Đức IX từ chối xuất hiện trước các cáo buộc mại thánh vào năm 1049 và đã bị rút phép thông công.
5. Chỉ trích và tranh cãi
Triều đại của Biển Đức IX là một trong những giai đoạn gây tranh cãi nhất trong lịch sử Giáo hoàng, thu hút sự chỉ trích gay gắt từ những người cùng thời và các nhà sử học sau này. Những hành vi và lối sống của ông đã bị tố cáo rộng rãi, làm suy yếu nghiêm trọng danh tiếng và uy tín của Tòa Thánh.
- Suy đồi đạo đức và lối sống trụy lạc: Biển Đức IX bị mô tả là một Giáo hoàng có lối sống vô độ và phóng đãng. Các cáo buộc bao gồm "những vụ hãm hiếp, giết người và những hành vi bạo lực không thể nói thành lời". Thậm chí, ông còn bị tố cáo thường xuyên phạm tội kê gian, thú tính và bảo trợ cho các cuộc truy hoan tại Cung điện Lateran. Những miêu tả này đã khiến ông bị gọi là "nỗi hổ thẹn của ngai tòa Thánh Phêrô" và được ví như "một con quỷ từ địa ngục đội lốt linh mục".
- Tội mại thánh: Sự kiện Biển Đức IX bán chức vụ Giáo hoàng cho cha đỡ đầu của mình, Gioan Gratianus, là một trong những hành vi mại thánh nổi bật nhất trong lịch sử Giáo hội. Hành động này không chỉ gây ra sự phẫn nộ trong giới giáo sĩ mà còn làm lung lay niềm tin của công chúng vào sự trong sạch của Tòa Thánh.
- Bạo lực và lạm dụng quyền lực: Biển Đức IX bị cáo buộc thực hiện nhiều hành vi bạo lực, bao gồm cả giết người. Ông thường xuyên dùng vũ lực để tái chiếm ngai Giáo hoàng sau mỗi lần bị phế truất, cho thấy sự sẵn sàng sử dụng quyền lực thế tục để phục vụ lợi ích cá nhân và gia đình.
- Ảnh hưởng tiêu cực đến quyền lực Giáo hoàng: Hành vi của Biển Đức IX đã làm suy giảm nghiêm trọng uy tín đạo đức của Giáo hội. Giai đoạn ba Giáo hoàng cùng tồn tại và tranh giành quyền lực đã cho thấy một Giáo hội đang trong cơn khủng hoảng sâu sắc, trở thành mục tiêu chỉ trích của các phong trào cải cách và là một dấu hiệu cho thấy sự cần thiết của những thay đổi lớn trong cơ cấu lãnh đạo Giáo hội.
6. Cuộc sống và cái chết sau khi thoái vị
Số phận cuối cùng của Biển Đức IX sau khi bị phế truất lần cuối vào năm 1048 vẫn còn khá mơ hồ. Tuy nhiên, có những ghi chép cho rằng ông đã từ bỏ mọi tuyên bố về ngai Giáo hoàng và dường như đã sống một cuộc đời sám hối.
Theo Thánh Bartholomew của Grottaferrata, tu viện phụ của Tu viện Grottaferrata, Biển Đức IX đã ăn năn hối lỗi và từ bỏ những tội lỗi ông đã phạm khi còn là Giáo hoàng. Luca, tu viện phụ thứ tư của Grottaferrata, cũng khẳng định rằng Biển Đức IX đã sám hối vào cuối đời và trở thành một tu sĩ trong tu viện này, mặc dù những khẳng định sau cùng này vẫn thiếu cơ sở thực tế vững chắc.
Có thể Lêô IX đã dỡ bỏ lệnh rút phép thông công đối với ông. Biển Đức IX được cho là đã qua đời vào khoảng năm 1056 (một số nguồn cho rằng có thể là 1055, 1065 hoặc 1085) và được an táng tại Tu viện Grottaferrata.
7. Đánh giá lịch sử và di sản
Biển Đức IX thường được xem là một trong những Giáo hoàng tồi tệ nhất trong lịch sử Giáo hội Công giáo. Triều đại của ông phản ánh một giai đoạn hỗn loạn và suy đồi đạo đức nghiêm trọng của Tòa Thánh trong thế kỷ 11.
Các nhà sử học, bao gồm Thánh Phêrô Đamianô, đã kịch liệt lên án lối sống và hành vi của ông. Biển Đức IX đã trở thành một biểu tượng cho sự tha hóa của quyền lực Giáo hoàng, đặc biệt qua hành động bán chức vụ của mình, một tội lỗi mang tên mại thánh.
Tuy nhiên, cũng có những quan điểm cố gắng đặt hành động của ông vào bối cảnh chính trị phức tạp thời bấy giờ. Một số nhà sử học cho rằng tình hình chính trị hỗn loạn và sự tranh giành quyền lực giữa các gia tộc quý tộc La Mã (như gia tộc Tusculum của ông) đã góp phần đẩy ông vào con đường đó. Dù vậy, những nỗ lực này không làm giảm đi sự thật rằng triều đại của Biển Đức IX đã gây ra những tổn thất nặng nề cho uy tín của Giáo hội và làm gia tăng nhu cầu cải cách bên trong.
Di sản của Biển Đức IX là một lời cảnh tỉnh về sự nguy hiểm khi chính trị can thiệp vào các vấn đề của Giáo hội. Câu chuyện về ông đã trở thành một bài học lịch sử về sự cần thiết của sự liêm chính, sám hối và khiêm nhường trong vai trò lãnh đạo tinh thần, đặc biệt là đối với những người nắm giữ quyền lực cao nhất trong một tổ chức tôn giáo.