1. Cuộc đời
Cuộc đời của Félix Morisseau-Leroy bắt đầu từ thời thơ ấu tại Grand Gosier, nơi ông được giáo dục song ngữ, và sau đó là hôn nhân tại Jacmel, nơi ông tìm thấy nguồn cảm hứng cho thơ ca.
1.1. Thời thơ ấu và Giáo dục
Félix Morisseau-Leroy sinh năm 1912 tại Grand Gosier, một thị trấn thuộc tỉnh Nam-Đông của Haiti, trong một gia đình mulatto có học thức và khá giả. Ông theo học tại Jacmel gần đó, nơi ông được giáo dục bằng cả tiếng Pháp và tiếng Anh. Sau này, vào những năm 1940, ông tiếp tục theo học chuyên ngành văn học tại trường sau đại học của Đại học Columbia ở Hoa Kỳ.
1.2. Hôn nhân và Gia đình
Tại Jacmel, Morisseau-Leroy đã gặp người vợ tương lai của mình, bà Renée. Bà Renée rất ngưỡng mộ tài năng cưỡi ngựa của ông. Morisseau-Leroy kết hôn với Renée tại Jacmel và luôn khẳng định rằng bà chính là nguồn cảm hứng cho những bài thơ của ông. Họ có hai con trai và một con gái.
2. Sự nghiệp và Hoạt động
Sự nghiệp của Morisseau-Leroy bao gồm vai trò là một nhà giáo dục và nhà văn, người đã nỗ lực không ngừng để thúc đẩy tiếng Creole Haiti, đồng thời có những đóng góp quốc tế trong thời gian lưu vong và hoạt động tích cực tại Miami.
2.1. Nhà Giáo dục và Nhà Văn
Sau khi trở về Haiti từ Hoa Kỳ, Morisseau-Leroy bắt đầu sự nghiệp giảng dạy tại thủ đô Port-au-Prince. Ông tập trung vào việc giảng dạy văn học và sân khấu. Bên cạnh đó, ông còn hoạt động với tư cách là một nhà văn và nhà báo. Ông được bổ nhiệm vào các vị trí chính trị trong chính phủ, bao gồm giám đốc trong Bộ Giáo dục Công cộng Haiti và Tổng Giám đốc Giáo dục Quốc gia.
Trong thời gian này, ông bắt đầu chú ý nhiều hơn đến tiếng Creole được sử dụng trên đường phố và nhận ra tiềm năng của nó như một ngôn ngữ viết có thể đoàn kết đất nước. Vào thời điểm đó, tiếng Pháp được sử dụng bởi tầng lớp trí thức, trong khi tiếng Creole là ngôn ngữ của đa số người dân thường.
2.2. Thúc đẩy Tiếng Creole Haiti và Cuộc Phục hưng Creole
Được biết đến một cách thân mật với cái tên "Moriso", ông được coi là một trong những người cha của Cuộc Phục hưng Creole. Ông đã thúc đẩy phong trào nhằm khuyến khích sử dụng ngôn ngữ Creole Haiti (hay Kreyòl) và thiết lập tính hợp pháp của nó trong sáng tác văn học và văn hóa.
2.2.1. Chính thức hóa và Nâng cao Vị thế Văn học của Tiếng Creole Haiti
Vì tiếng Creole là ngôn ngữ duy nhất của đa số người dân, chủ yếu là nông thôn, Morisseau-Leroy tin tưởng mạnh mẽ vào việc sử dụng tiếng Creole như một phương tiện để đoàn kết đất nước. Ông đã nỗ lực không ngừng để tiếng Creole được công nhận là ngôn ngữ chính thức của Haiti vào năm 1961. Ông cũng mở rộng việc giảng dạy tiếng Creole trong các trường học và khuyến khích việc sử dụng nó trong sáng tác văn học, góp phần vào sự phát triển mạnh mẽ của "Cuộc Phục hưng Creole".
2.2.2. Các Tác phẩm Sáng tạo Chính
Thành tựu nổi bật nhất của ông là việc dịch và chuyển thể bi kịch cổ điển Hy Lạp Antigone của Sophocles sang tiếng Creole với tên gọi Wa Kreyon (Vua Kreyon) vào năm 1953. Trong tác phẩm này, ông đã khéo léo điều chỉnh các nhân vật và bối cảnh để phù hợp với văn hóa Haiti, chẳng hạn như đưa vào một thầy tế Voodoo. Tác phẩm này đã trở thành một dấu mốc quan trọng, khẳng định khả năng biểu đạt của tiếng Creole trong văn học cao cấp.
2.3. Lưu vong và Đóng góp Quốc tế
Sự trỗi dậy của chế độ độc tài Papa Doc Duvalier đã khiến nhiều nhà văn triển vọng nhất phải im lặng, vì Duvalier cảm thấy bị đe dọa bởi sự tự do ngôn luận. Theo một câu chuyện, Duvalier đã cử lực lượng vũ trang hộ tống Morisseau-Leroy ra sân bay và buộc ông phải lưu vong vì bị xúc phạm bởi tác phẩm của ông. Có lẽ chỉ nhờ việc họ từng là bạn học cũ mà Morisseau-Leroy mới giữ được mạng sống.
Morisseau-Leroy được mời đến Pháp để sản xuất Wa Kreyon tại Paris. Trong thời gian ở đó, ông đã gặp gỡ các nhân vật lớn của phong trào Négritude, như Aimé Césaire và Léopold Sédar Senghor. Họ đã khuyến khích công việc của ông và cũng ảnh hưởng đến việc giảng dạy của ông sau này ở các quốc gia châu Phi và tại Hoa Kỳ.
Tiếp theo, ông chuyển đến Ghana, nơi ông giảng dạy và đứng đầu nhà hát quốc gia khi chủ nghĩa thực dân đang dần chấm dứt. Ông đã giảng dạy ở Ghana trong bảy năm, sau đó chuyển đến Senegal, nơi ông tiếp tục giảng dạy cho đến năm 1979. Các nhà văn Haiti khác bị Duvalier lưu vong đến Senegal bao gồm Jean Brierre, Gérard Chenet và Roger Dorsinville. Morisseau-Leroy đã hướng dẫn các phong trào sân khấu ở các quốc gia này.
2.4. Hoạt động tại Miami
Năm 1981, Morisseau-Leroy chuyển đến Miami, Florida, nơi có một cộng đồng người Haiti lớn. Ông định cư cùng gia đình ở đó cho đến cuối đời. Bằng việc giảng dạy tiếng Creole Haiti và văn học, ông đã giúp đoàn kết những người nhập cư và con cháu của họ xung quanh di sản văn hóa của mình. Ông viết một chuyên mục hàng tuần trên tờ báo định kỳ Haïti en Marche. Trong những năm cuối đời, mái tóc xoăn trắng như búi giẻ của ông trở thành một thương hiệu, cũng như khiếu hài hước của ông.
Năm 1991, tác phẩm của ông được đưa vào tuyển tập các bản dịch tiếng Anh (do Jeffrey Knapp, Marie Marcelle Buteau Racine, Marie Helene Laraque và Suze Baron thực hiện), có tựa đề Haitiad and Oddities, xuất bản tại Miami. Tuyển tập này bao gồm "Natif Natal", ban đầu được viết bằng tiếng Pháp, và 12 bài thơ, bao gồm "Boat People", "Thank You Dessalines" và "Water", ban đầu được viết bằng tiếng Creole Haiti. Năm 1995, ông xuất bản tác phẩm cuối cùng của mình, một tiểu thuyết sử thi về Haiti mà ông rất tự hào, có tựa đề Les Djons d'Haiti Tom (Những người Haiti dũng cảm). Cuốn tiểu thuyết này kể về câu chuyện của người dân Jacmel, quê hương ông, từ cuộc xâm lược Haiti của Thủy quân lục chiến Hoa Kỳ năm 1915 đến cuộc đảo chính đầu tiên chống lại Jean-Bertrand Aristide vào năm 1991.
3. Tư tưởng và Triết lý
Niềm tin cốt lõi của Morisseau-Leroy tập trung vào việc xem ngôn ngữ, đặc biệt là tiếng Creole Haiti, như một công cụ thiết yếu để thống nhất và củng cố bản sắc quốc gia.
3.1. Ngôn ngữ như một Công cụ Thống nhất Quốc gia
Morisseau-Leroy có niềm tin sâu sắc rằng tiếng Creole Haiti không chỉ là một phương tiện giao tiếp mà còn là một công cụ thiết yếu để củng cố bản sắc văn hóa và thúc đẩy sự thống nhất quốc gia Haiti. Ông nhận thấy rằng trong khi tiếng Pháp là ngôn ngữ của giới tinh hoa, tiếng Creole lại là tiếng nói của đại đa số người dân, đặc biệt là những người ở vùng nông thôn. Việc nâng cao vị thế của tiếng Creole, biến nó thành một ngôn ngữ văn học và chính thức, là cách để ông kết nối mọi tầng lớp xã hội, xóa bỏ rào cản ngôn ngữ và văn hóa, từ đó xây dựng một bản sắc Haiti mạnh mẽ và thống nhất. Ông xem ngôn ngữ là linh hồn của dân tộc, và việc phục hưng Creole chính là phục hưng tinh thần Haiti.
4. Ảnh hưởng và Di sản
Félix Morisseau-Leroy đã để lại một di sản sâu sắc, ảnh hưởng lớn đến văn học và ngôn ngữ Haiti, đồng thời có tầm ảnh hưởng quốc tế và vai trò quan trọng trong việc đoàn kết cộng đồng người Haiti hải ngoại.
4.1. Ảnh hưởng đến Văn học và Ngôn ngữ Haiti
Thông qua các tác phẩm và hoạt động của mình, Morisseau-Leroy đã có ảnh hưởng to lớn đến sự phát triển của văn học Haiti. Ông đã chứng minh rằng tiếng Creole hoàn toàn có thể được sử dụng để sáng tác những tác phẩm văn học chất lượng cao, từ thơ ca đến kịch. Tuyển tập thơ Dyakout I (Diacoute) của ông, xuất bản năm 1953, đã được dịch ra sáu ngôn ngữ khác nhau, cho thấy tầm ảnh hưởng quốc tế của tiếng Creole và văn học Haiti. Ngoài ra, Morisseau-Leroy còn xuất bản các công trình phê bình về tiếng Creole, tiếng Pháp Haiti và văn học quốc gia Pháp, góp phần vào việc nghiên cứu và nâng cao vị thế học thuật của tiếng Creole.
4.2. Ảnh hưởng Quốc tế
Thông qua việc giảng dạy và lãnh đạo, Morisseau-Leroy đã giúp tạo dựng nền văn học và sân khấu quốc gia ở Ghana và Senegal, những quốc gia vừa thoát khỏi ách thống trị thực dân. Những đóng góp này thể hiện tầm nhìn và cam kết của ông đối với sự phát triển văn hóa ở các quốc gia hậu thuộc địa. Hoạt động giảng dạy của ông tại Miami, Florida, đã khuyến khích những người nhập cư, con cháu của họ và những người khác học tập và viết bằng tiếng Creole Haiti, đồng thời dẫn đến việc nghiên cứu học thuật về tiếng Creole ở Hoa Kỳ.
4.3. Vai trò trong Cộng đồng Hải ngoại
Ông đóng vai trò quan trọng trong việc đoàn kết cộng đồng người Haiti nhập cư tại Miami. Bằng cách giảng dạy tiếng Creole và văn học, ông đã giúp những người nhập cư và con cháu của họ duy trì và phát huy di sản văn hóa của mình ở nước ngoài, tạo ra một mối liên kết mạnh mẽ trong cộng đồng.
5. Vinh danh và Tưởng niệm
Félix Morisseau-Leroy đã được vinh danh và tưởng niệm theo nhiều cách khác nhau để ghi nhận những đóng góp to lớn của ông:
- Nhiều tác giả đã dành tặng các vở kịch và tuyển tập thơ cho Morisseau-Leroy.
- Một con phố ở khu phố Little Haiti của Miami, Florida, đã được đặt theo tên ông.
- Năm 1991, Morisseau-Leroy được Jean-Bertrand Aristide mời về Haiti làm diễn giả khách mời trong lễ nhậm chức của ông. Tại đây, Aristide đã khẳng định tiếng Creole là một ngôn ngữ chính thức.
- Tạp chí Étincelles của Canada đã vinh danh Morisseau là Nhà văn của năm.
- Số ra ngày 13 tháng 3 năm 1992 của tạp chí Finesse (xuất bản tại New York) là một sự tri ân tập thể nhân dịp sinh nhật lần thứ 80 của Morisseau.
- Năm 1994, tạp chí Sapriphage của Pháp đã dành một ấn bản đặc biệt cho các tác phẩm của ông, có tựa đề Haiti's Presence (Sự hiện diện của Haiti).
6. Tác phẩm Tiêu biểu
Dưới đây là danh sách các tác phẩm chính của Félix Morisseau-Leroy:
- Plénitudes (1940), thơ
- Natif-natal, conte en vers (1948), truyện ngắn bằng thơ
- Dyakout (Diacoute) (1951), thơ
- Wa Kreyon (Antigone) bằng tiếng Kreyòl (1953), kịch chuyển thể cho Haiti
- Dyakout I (Diacoute) (1953), tuyển tập thơ (được dịch ra sáu ngôn ngữ)
- Haitiad and Oddities (1991), tuyển tập thơ (bao gồm "Natif Natal", "Boat People," "Thank You Dessalines," và "Water")
- Les Djons d'Haiti Tom (People of Haiti with Courage) (1995), tiểu thuyết sử thi
7. Qua đời
Félix Morisseau-Leroy qua đời tại Miami vào ngày 5 tháng 9 năm 1998.