Enshakushanna

1.1. Thời thơ ấu và Gia đình

Các bản khắc của Enshakushanna ghi rõ cha ông là "Elilina". Một số học giả cho rằng "Elilina" có thể là Elulu, một vị vua của Ur. Điều này gợi ý về một mối liên kết gia đình hoặc triều đại giữa Uruk và Ur trong thời kỳ đó.

1.2. Triều đại và Kế vị

Theo Danh sách Vua Sumeria, Enshakushanna là vị vua đầu tiên của Vương triều thứ Hai của Uruk và trị vì trong 60 năm. Tuy nhiên, giới học giả hiện đại cho rằng tác giả của Danh sách Vua Sumeria có thể có ít thông tin về các vị vua của Vương triều thứ Hai của Uruk, và có những thiếu sót đáng kể trong danh sách này dựa trên các phát hiện khảo cổ học.

Các nghiên cứu gần đây chỉ ra rằng Enshakushanna có thể đã trị vì vào cuối Vương triều thứ Hai của Uruk, rất gần với thời kỳ Đế quốc Akkad. Điều này được củng cố bởi sự xuất hiện của cùng một nhân vật trong các văn bản hành chính từ thời Enshakushanna và thời Sargon của Akkad, cũng như sự tương đồng về ngôn ngữ Sumeria giữa hai thời kỳ này. Sự thay đổi quan điểm này đã dẫn đến việc xem xét lại đáng kể thứ tự kế vị của các vị vua thuộc Vương triều thứ Hai của Uruk, bao gồm cả Lugal-kisalsi và Lugal-kinishe-dudu.

Trước Enshakushanna, có thể là Lugal-kisalsi. Sau triều đại của ông ở Uruk, ông có thể được kế vị bởi Girimesi hoặc Lugal-kinishe-dudu. Tuy nhiên, quyền bá chủ khu vực dường như đã chuyển sang Eannatum của Lagash trong một thời gian. Sau đó, Lugal-kinishe-dudu đã liên minh với Entemena, một người kế vị của Eannatum, để chống lại đối thủ chính của Lagash là Umma.

2.1. Các chiến dịch và Sự bá quyền

Triều đại của Enshakushanna chủ yếu được đánh dấu bằng các chiến dịch quân sự rộng khắp. Ông đã chinh phục các thành phố-nhà nước quan trọng như Hamazi, Akkad, Kish và Nippur. Thông qua những cuộc chinh phạt này, ông đã tuyên bố quyền bá chủ trên toàn bộ Sumer. Một bản khắc năm của Enshakushanna, vua của Uruk, ghi lại "Năm En-šakušuana đánh bại Akkad". Sự kiện này diễn ra không lâu trước khi Đế quốc Akkad trỗi dậy.

2.2. Cuộc cướp phá Kish

Chiến dịch nổi bật nhất của ông là chống lại Kish và Akshak. Cuộc tấn công vào hai thành phố này được chứng thực từ một chiếc bát đá được tìm thấy tại Nippur, với nội dung như sau:
"Vì Enlil, vua của mọi vùng đất, Enshakushanna, chúa tể của vùng đất Sumer và vua của quốc gia, khi các vị thần ra lệnh cho ông, ông đã cướp phá Kish và bắt giữ Enbi-Ishtar, vua của Kish. Thủ lĩnh của Kish và thủ lĩnh của Akshak, (khi) cả hai thành phố của họ bị phá hủy... (Đoạn bị mất) ...ông trở lại với họ, nhưng [ông] đã dâng các bức tượng của họ, kim loại quý và đá lapis lazuli của họ, gỗ và kho báu của họ, cho thần Enlil tại Nippur."

Nhiều học giả đã gán các lớp phá hủy thuộc giai đoạn EDIIIb tại Cung điện A và Tòa nhà Plano-Convex ở Kish cho Enshakushanna. Federico Zaina lưu ý rằng bằng chứng khảo cổ học tại Kish chứng minh "sự phá hủy bạo lực lan rộng thành phố Kish vào cuối giai đoạn ED IIIb". Việc Enshakushanna ra lệnh phá hủy Kish được coi là lệnh phá hủy thành phố đầu tiên được ghi nhận trong lịch sử. Sau chiến thắng này, một lượng lớn cống nạp đã được mang về cho Enshakushanna.

3.1. Danh hiệu "Vua của Đất"

Enshakushanna là vị vua đầu tiên được biết đến đã sử dụng danh hiệu "Vua của Đất" (Lugal kalam ma.KI^Sumerian). Danh hiệu này mang ý nghĩa sâu sắc về quyền cai trị toàn bộ vùng đất Sumer, không chỉ giới hạn ở một thành phố-nhà nước cụ thể. Việc ông sử dụng danh hiệu này đã tạo tiền lệ quan trọng, sau đó được các vị vua vĩ đại khác như Lugal-zage-si và Sargon của Akkad kế thừa và tiếp tục sử dụng để khẳng định quyền bá chủ của họ trên toàn Sumer và Lưỡng Hà.

3.2. Danh hiệu "Chúa tể Sumer và Akkad"

Enshakushanna cũng đã sử dụng danh hiệu Sumeria là en ki-en-gi lugal kalam-ma_{chúa tể Sumer và vua của toàn bộ vùng đất}^Sumerian (𒂗 𒆠𒂗𒄀 𒈗 𒌦_{chúa tể Sumer và vua của toàn bộ vùng đất}^Sumerian), có thể được dịch là "chúa tể của Sumer và vua của toàn bộ vùng đất". Danh hiệu này có thể ngụ ý "en của vùng Uruk và lugal của vùng Ur". Danh hiệu này được coi là tương ứng với danh hiệu sau này là lugal ki-en-gi ki-uri^Sumerian ("Vua Sumer và Akkad"), vốn cuối cùng đã trở thành biểu tượng của quyền cai trị toàn bộ Lưỡng Hà. Ông là vị quân chủ đầu tiên được biết đến đã đạt được danh hiệu "chúa tể Sumer và Akkad".

4.1. Vị trí trong Danh sách Vua Sumeria

Enshakushanna được ghi tên trong Danh sách Vua Sumeria, một văn bản cổ đại liệt kê các triều đại và thời gian trị vì của các vị vua Sumeria. Theo danh sách này, ông là vị vua đầu tiên của Vương triều thứ Hai của Uruk và trị vì trong 60 năm. Tuy nhiên, việc xác định niên đại chính xác cho triều đại của ông dựa trên nguồn này gặp nhiều thách thức. Giới học giả cho rằng tác giả của Danh sách Vua Sumeria có thể có ít thông tin chi tiết về các vị vua của Vương triều thứ Hai của Uruk, dẫn đến những thiếu sót và sai lệch trong ghi chép.

4.2. Các diễn giải hiện đại

Trong quá khứ, các vị vua mới được phát hiện thường được đơn giản thêm vào sau Enshakushanna trong phả hệ vương triều. Tuy nhiên, các nghiên cứu gần đây đã đưa ra những quan điểm sửa đổi đáng kể về vị trí niên đại của Enshakushanna. Một số học giả lập luận rằng thứ tự ghi chép trong Danh sách Vua Sumeria có thể không chính xác và Enshakushanna thực tế đã trị vì vào giai đoạn cuối của Vương triều thứ Hai của Uruk, rất gần với thời kỳ Đế quốc Akkad.

Bằng chứng cho quan điểm này bao gồm sự xuất hiện của cùng một cá nhân trong các văn bản hành chính từ thời Enshakushanna và thời Sargon của Akkad. Ngoài ra, sự tương đồng về ngôn ngữ Sumeria giữa thời kỳ Enshakushanna và thời kỳ Sargon cũng được đưa ra làm bằng chứng, cho thấy hai giai đoạn này không cách xa nhau về mặt thời gian như Danh sách Vua Sumeria có thể gợi ý. Những diễn giải hiện đại này đã thúc đẩy một cuộc xem xét lại lớn về thứ tự kế vị của các vị vua thuộc Vương triều thứ Hai của Uruk, bao gồm cả Lugal-kisalsi và Lugal-kinishe-dudu.

5.1. Sự bá quyền và những người kế vị

Mặc dù Enshakushanna đã thiết lập quyền bá chủ đáng kể trong triều đại của mình, quyền bá chủ khu vực dường như đã chuyển giao sau khi ông qua đời. Ở Uruk, ông có thể được kế vị bởi Girimesi hoặc Lugal-kinishe-dudu. Tuy nhiên, quyền bá chủ trên toàn Sumer đã chuyển sang Eannatum của Lagash trong một thời gian. Sau đó, Lugal-kinishe-dudu đã liên minh với Entemena, một người kế vị của Eannatum, để chống lại đối thủ chính của Lagash là Umma. Điều này cho thấy sự phức tạp và liên tục thay đổi của các mối quan hệ quyền lực giữa các thành phố-nhà nước Sumeria sau triều đại của Enshakushanna.

6.1. Các tấm bia cúng dường và bản khắc khác

Một số bản khắc mang tên Enshakushanna đã được tìm thấy. Một trong những bản khắc nổi bật là tấm bia cúng dường mang tên ông, hiện đang được trưng bày tại Bảo tàng Hermitage Nhà nước ở St. Petersburg, Liên bang Nga.

Bản khắc này có nội dung cuneiform: 𒀭𒇽𒆪𒊏 / 𒂗𒊮 Glückwunsch𒀭𒈾 /𒂗 𒆠𒂗𒄀 / 𒈗 𒌦 maîtres / 𒌉𒂍𒇷𒇷𒈾 / 𒂍𒉌𒈬𒈾𒆕_{Vì [vị thần không rõ]: Enshakushanna, chúa tể Sumer và vua của toàn bộ vùng đất, con trai của Elilina, đã xây dựng ngôi đền cho Người.}^Sumerian. Phiên âm: ^DLU2-KU-ra / en-sha3-kush2-an-na / en ki-en-gi / lugal kalam-ma / dumu e2-li-li-na#? / e2-ni mu-na-du3.

6.2. Bằng chứng về danh tính cha

Bản khắc nói trên đề cập đến cha của Enshakushanna là "Elilina". Có giả thuyết cho rằng "Elilina" có thể là Elulu, một vị vua của Ur. Điều này gợi ý về một mối liên kết gia đình hoặc triều đại giữa Uruk và Ur trong thời kỳ đó.

7.1. Tác động đến Vương quyền và Hình thành Nhà nước

Enshakushanna có ý nghĩa lịch sử to lớn trong sự phát triển của vương quyền và cấu trúc nhà nước ở Lưỡng Hà cổ đại. Các chiến thắng quân sự của ông, đặc biệt là cuộc chinh phục và phá hủy Kish, đã thể hiện khả năng của một vị vua trong việc mở rộng quyền lực vượt ra ngoài biên giới thành phố-nhà nước của mình. Lệnh phá hủy Kish của ông là một trong những ghi chép sớm nhất về hành động như vậy, cho thấy sự tàn khốc của chiến tranh và tầm quan trọng của việc kiểm soát các trung tâm quyền lực.

Việc ông áp dụng các danh hiệu mới như "Vua của Đất" (Lugal kalam ma.KI^Sumerian) và "chúa tể Sumer và Akkad" (en ki-en-gi lugal kalam-ma_{chúa tể Sumer và vua của toàn bộ vùng đất}^Sumerian) là một bước tiến quan trọng trong việc định hình khái niệm về một vương quốc rộng lớn hơn, vượt ra ngoài phạm vi thành phố. Những danh hiệu này không chỉ là biểu tượng mà còn phản ánh tham vọng và nỗ lực hợp nhất các vùng đất Sumeria dưới một quyền lực duy nhất. Các danh hiệu này đã được các vị vua sau đó như Lugal-zage-si và Sargon của Akkad kế thừa và phát triển, góp phần vào sự hình thành các thực thể chính trị lớn hơn và cuối cùng là các đế chế trong khu vực.

7.2. Diễn giải học thuật và Tranh cãi

Triều đại của Enshakushanna là chủ đề của nhiều cuộc tranh luận học thuật, đặc biệt liên quan đến vị trí niên đại của ông trong lịch sử Sumeria. Sự khác biệt giữa ghi chép trong Danh sách Vua Sumeria và bằng chứng khảo cổ học, cũng như phân tích ngôn ngữ, đã dẫn đến những diễn giải khác nhau về thời gian trị vì và mối quan hệ của ông với các triều đại khác. Những cuộc tranh luận này nhấn mạnh sự phức tạp trong việc tái tạo lịch sử cổ đại dựa trên các nguồn tài liệu rời rạc và thường mâu thuẫn. Tuy nhiên, bất kể niên đại chính xác, Enshakushanna vẫn được công nhận là một nhân vật có ảnh hưởng, người đã góp phần định hình cảnh quan chính trị và khái niệm vương quyền ở Lưỡng Hà trong giai đoạn Sơ kỳ Triều đại.